گرایش :حقوق جزا و جرم شناسی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم تحقیقات مازندران
گروه حقوق جزا و جرم شناسی
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد “M.A.”
عنوان:
جعل رایانه‌ای و مقایسه آن با جعل سنتی
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر سید ابراهیم قدسی
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر ابوالحسن شاکری
بهمن ماه ۱۳۹۱
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ۱
مقدمه .۲
فصل اول: کلیات
۱-۱ تعاریف . .۵
۱-۱-۱ تعریف جرم. .۵
۱-۱-۲ تعریف جرایم رایانه‌ای . .۵
۱-۱-۳ طبقه‌بندی جرایم رایانه‌ای .۷
۱-۱-۴ تعریف جعل رایانه‌ای .۷
۱-۱-۵ تعریف جعل . .۸
۱-۲ سوابق تاریخی .۹
۱-۲-۱ تاریخچه جرم جعل . .۹
۱-۲-۲ تاریخ پیدایش و تحول جرم رایانه‌ای . .۱۰
۱-۲-۳ سابقه تقنین جرایم رایانه‌ای . ۱۱
۱-۲-۴ تاریخچه جرم جعل رایانه‌ای . ۱۳
۱-۲-۵ مبانی جرم انگاری جعل رایانه‌ای . ۱۳
۱-۲-۶ لزوم تصویب قانون جرائم رایانه‌ای با در نظر گرفتن قوانین پیشین رایانه ای. ۱۴
۱-۲-۷ علل تصویب قانون جرائم رایانه ای با وجود قانون مجازات اسلامی.۱۷
فصل دوم: مقایسه ارکان جعل رایانه ای وسنتی
۲-۱ مقایسه رکن قانونی جعل رایانه‌ای وسنتی۲۱
۲-۱-۱ عنصر قانونی جعل رایانه ای۲۱
۲-۱-۱-۱ مواد ۶و۷ قانون جرایم رایانه‌ای.۲۲
۲-۱-۱-۲ ماده ۶۸ قانون تجارت الکترونیک ۲۳
۲-۱-۱-۳ ماده ۱۳۱ قانون مجازات نیروهای مسلح .۲۳
۲-۱-۲ رکن قانونی جرم جعل سنتی۲۴
۲-۱-۲-۱ عنصر قانونی جرم جعل در قانون مجازات اسلامی ۲۴
۲-۱-۲-۲ عنصر قانونی جعل در سایر قوانین ۲۶
۲-۲ مقایسه رکن مادی جرم جعل رایانه‌ای وسنتی.۲۷
۲-۲-۱ عنصر مادی جعل رایانه‌ای در قانون جرایم رایانه‌ای ۲۸
۲-۲-۱-۱ مرتکب جرم ۲۸
۲-۲-۱-۲ رفتار مرتکب .۲۸
۲-۲-۱-۳ موضوع جرم ۲۹
۲-۲-۱-۴ وسیله ارتکاب جرم۲۹
۲-۲-۱-۵ طرق جعل ۳۰
۲-۲-۱-۶ شرایط تحقق جعل رایانه‌ای .۳۱
۲-۲-۲ عنصر مادی جرم جعل رایانه‌ای در قانون تجارت الکترونیک ۳۳
۲-۲-۲-۱ مرتکب جرم .۳۳
۲-۲-۲-۲ رفتار مجرمانه ۳۳
۲-۲-۲-۲-الف ورود، تغییر، محو و توقف داده پیام .۳۴
۲-۲-۲-۲-ب مداخله در پردازش داده پیام و سیستم رایانه‌ای ۳۴
۲-۲-۲-۲-ج استفاده از وسایل کاربردی سیستمهای رمزنگاری تولید امضاء بدون
مجوز امضاءکننده.۳۵
۲-۲-۲-۲-د تولید امضای فاقد سابقه ثبت در فهرست دفاترالکترونیک۳۵
۲-۲-۲-۲-ه عدم انطباق وسایل کاربردی سیستمهای رمزنگاری تولید امضاء با نام دارنده در
فهرست مزبور .۳۵
۲-۲-۲-۲-و اخذ گواهی مجعول . .۳۶
۲-۲-۲-۳ موضوع جعل رایانه‌ای .۳۷
۲-۲-۳ عنصر مادی جرم جعل رایانه‌ای در قانون مجازات نیروهای مسلح .۳۹
۲-۲-۳-۱ مرتکب جرم . .۳۹
۲-۲-۳-۲ رفتار مرتکب. .۳۹
۲-۲-۳-۳ موضوع جرم . .۴۰
۲-۲-۴ رکن مادی جرم جعل سنتی .۴۰
۲-۲-۴-۱ موضوع جعل .۴۱
۲-۲-۴-۱-الف مفهوم نوشته و سند .۴۱
۲-۲-۴-۱-ب سند . .۴۲
۲-۲-۴-۱-ج مهر . .۴۲
۲-۲-۴-۱-د منگنه .۴۳
۲-۲-۴-۱-ذ تمبر . .۴۴
۲-۲-۴-۱-و علامت . .۴۴
۲-۲-۴-۲ رفتار مجرمانه جعل . .۴۵
۲-۲-۴-۲-الف رفتار مجرمانه جعل مادی به نحو کلی . .۴۵
۲-۲-۴-۲-ب رفتار مجرمانه جعل مادی به نحو جزیی . .۴۶
– خراشیدن و تراشیدن .۴۷
– قلم بردن .۴۸
– الحاق .۴۸
– محو کردن .۴۸
– اثبات کردن .۴۸
– سیاه کردن .۴۸
– الصاق کردن . .۴۹
– تقدیم یا تاخیر تاریخ سند .۴۹
۲-۲-۴-۳ رفتار مجرمانه جعل معنوی . .۴۹
۲-۲-۴-۴ شرایط رفتار مجرمانه جعل و تزویر ۵۱
– قابلیت اضرار ۵۱
– برخلاف واقعیت بودن .۵۲
۲-۳ مقایسه رکن معنوی جعل رایانه‌ای وسنتی . .۵۳
۲-۳-۱ رکن معنوی جرم در قانون جرایم رایانه‌ای ۵۳
۲-۳-۲ رکن معنوی جرم در قانون تجارت الکترونیک ۵۵
۲-۳-۲-۱ سؤ نیت عام . ۵۵
۲-۳-۲-۲ سؤ نیت خاص . ۵۵
۲-۳-۳ رکن معنوی جرم در قانون مجازات نیروهای مسلح . ۵۷
۲-۳-۴ رکن معنوی جعل سنتی ۵۷
فصل سوم: مجازات وسایر مشترکات جعل رایانه ای وسنتی
۳-۱ مجازات جعل رایانه ای وسنتی۶۰
۳-۱-۱ مجازات جعل رایانه ای.۶۰
۳-۱-۲ نتیجه حاصل از جرم.۶۲
۳-۱-۳ مجازات جعل سنتی۶۳
۳-۲ مشترکات جرائم ۶۴
۳-۲-۱ شروع به جرم. .۶۴
۳-۲-۱ شروع به جرم جعل رایانه‌ای . .۶۴
۳-۲-۲ شروع به جرم جعل سنتی .۶۴
۳-۲-۲ تعدد و تکرار. .۶۷
۳-۲-۲-۱: تعدد وتکرار در جعل رایانه ای. .۶۷
۳-۲-۲-۲ تعدد وتکرار در جعل سنتی . .۶۸
۳-۳ جرایم ملحق به جعل و تزویر . .۶۹
۳-۳-۱ جرم استفاده از داده ها یا کارت حافظه یا تراشه رایانه ای.۷۰
۳-۳-۱-۱ شرایط تحقق جرم استفاده از داده ها یا کارت حافظه یا تراشه رایانه ای ۷۰
۳-۳-۲ استفاده از سند مجعول .۷۱
۳-۳-۳ گزارش خلاف واقع .۷۴
۳-۳-۴ سوء استفاده از برخی اشیای اعتباری ۸۷
– نتیجه‌گیری .۹۳
– فهرست منابع ۹۵
– چکیده انگلیسی ۹۸
چکیده
امروزه در نظام قانونگذاری کیفری ایران با دو نوع جعل روبرو هستیم،جعل سنتی و دیگری جعل رایانه ای است.جعل رایانه ای همانند دیگر جرایم رایانه ای زاییده انقلاب فناوری اطلاعات و در واقع به منصه ظهور رسیدن رایانه و فضای سایبر می باشد.اگرچه در جعل سنتی ممکن است با استفاده از رایانه موجبات تحقق این جرم فراهم گردد،ولی مراد از استفاده از رایانه در جعل رایانه ای در واقع جعل داده های رایانه ای و ورود به فضای مجازی می باشد.در ظاهر ممکن است اینگونه تصور شود که تفاوتی میان این دو نوع جعل وجود ندارد و در ماهیت یکی هستند وهردو یک هدف را تامین می کنند.ولی تفاوت عمده میان جعل رایانه ای وسنتی در عنصر مادی آنها وجود داشته وهمچنین در نحوه وقوع آن می باشد.همچنین ویژگی های خاص جرائم رایانه ای قانونگذار را ملزم به وضع قوانین جدید در این خصوص نموده است.با توجه به نو ظهور بودن بزه جعل رایانه ای در نظام حقوقی ایران لازم است که این جرم همانند سایر جرائم سایبری مورد تحلیل وبررسی قرار گیرد.
واژگان کلیدی:
جرائم رایانه‌ای، جعل رایانه‌ای، جعل سنتی، رایانه، فضای سایبر
مقدمه
جرم جعل در حقوق جزای امروز، از جمله جرایم خطرناک است که در اکثر موارد منجر به بردن اموال دیگری می‌شود اما از آن جایی که آسایش و رفاه عمومی را در سطح وسیعی خدشه‌دار می‌سازد آن را به عنوان یکی از جرائم علیه آسایش عمومی برشمرده‌اند.
جرم جعل همچون بسیاری از پدیده‌های انسانی متأثر از پیشرفت علوم و دستاوردهای جدید بشری متحول گشته و مصادیقی چون تراشیدن، محو، خراشیدن، الحاق، غیره جای خود را به مفاهیم جدیدی چون تغییر یا ایجاد، محو یا متوقف نمودن داده‌ها، داده است. فناوریهای جدید براحتی در دسترس عموم قرار گرفته و افراد با داشتن کمی مهارت در این زمینه می‌توانند سندی را عینا تشبیه سازی نمایند به گونه‌ای که تنها با مراجعه به مرجع صادر کننده‌ی این اسناد می‌توان از صحت و سقم آن علم حاصل نمود. تا این مرحله از جعل، ارکان جعل کلاسیک تغییری نیافته با ظهور رایانه‌ها و اهمیت یافتن اسناد الکترونیکی در زندگی مدرن امروز و تاثیرات زیانباری که دست بردن در این اسناد به دنبال داشت موجب گردید تا رایانه‌ها از ابزاری ساده جهت ارتکاب جرم به ایجاد فضایی جهت ارتکاب جرائم سایبری تبدیل گردد و این امر لزوم برخورد کیفری را در این خصوص نمایان ساخت این در حالی است که قوانین موجود در خصوص جعل سنتی پاسخگوی این گونه جرائم نبود لذا قوانینی در این خصوص به تصویب رسید از جمله ۳ قانون جرائم رایانه‌ای تجارت الکترونیکی و قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح که بوسیله آنها قانونگذار به جرم انگاری در خصوص جعل رایانه‌ای پرداخته است.
با توجه به جدید بودن قوانین مذکور تحقیقات گسترده‌ای در قالب کتب و پایان‌نامه‌های علمی به چشم نمی‌خورد همین امر سبب ایجاد دغدغه راجع تبعات قانونگذاری و امکان افزایش اقدامات تامینی یا پیشگیرانه در خصوص جرائم سایبری و نیز تاثیرات قوانین مصوب بر ارتکاب جرم گشته است.
این تحقیق سعی دارد به سئوالاتی از این دست پاسخ دهد که ماهیت جرم جعل رایانه‌ای چیست؟ ارکان متشکله‌ی این جرم کدامند و این نوع از جعل چه تفاوت و تشابهی با نوع سنتی‌اش داشته و با مقایسه این دو نوع جرم به ویژگی‌ها، فواید و معایب قوانین موجود و اقدامات قانون گذار و ارائه راههای بهبود وضعیت کنونی پرداخته شده است در این پایان نامه تلاش می‌گردد با بررسی هر ۲ جعل چه از نوع سنتی و رایانه‌ای و قوانین موجود از تشتت آراء کاسته و در بهبود تفسیر قوانین کمک موثری نماید.
تحقیق پیش رو در سه فصل تنظیم شده که فصل اول آن شامل کلیات، مفاهیم و تعاریف، فصل دوم آن در خصوص مقایسه ارکان جعل رایانه ای وسنتی بوده و فصل سوم به مجازات و سایر مشرکات این دو جعل خواهد پرداخت و در نهایت با ارائه نتیجه‌گیری به سئوالات پیشرو پاسخ داده خواهد شد.
فصل اول :
کلیات
کلیات
در این فصل به منظور آشنایی بیشتر با موضوع پژوهش، ضرورت دارد نخست تعریفی از جرم و پس از آن مفهوم جعل چه از منظر رایانه‌ای و چه از نظر سنتی بپردازیم و سپس به تحول تاریخی و قانون گذاری جرایم یاد شده خواهیم پرداخت.
این فصل دارای ۲ مبحث است که مبحث اول آن به تعاریف، مبحث دوم تاریخچه و به لزوم تصویب قانون جرائم رایانه‌ای با در نظر گرفتن قوانین پیشین خواهد پرداخت.
۱-۱ تعاریف
۱-۱-۱ تعریف جرم
به موجب ماده ۲ قانون مجازات اسلامی «جرم هر فعل یا ترک فعلی است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد»
۱-۱-۲ تعریف جرایم رایانه‌ای
طیف وسیعی از افعال مجرمانه که در ذیل مفهوم جرائم رایانه‌ای قراردارند و ماهیت متغیر آنها که ناشی از پیشرفت لحظه‌به لحظه‌ای فناوری اطلاعات و شیوه‌های سوء استفاده از آن است ارائه تعریفی جامع و مانع از این جرایم را مشکل نموده است تا آن جایی که در جدیدترین جامع‌ترین سند بین‌المللی موجود در این زمینه (کنواسیون جرایم سایبر ۲۰۰۱ بوراپست) تعریفی در این جرائم به عمل نیامده است.[۱]
در سال ۱۹۸۶ سازمان همکاری و توسعه اقتصادی جرم رایانه‌ای را چنین تعریف کرده است: «هرگونه سوء استفاده از رایانه از جمله رفتار غیر قانونی غیر اخلاقی یا غیر مجاز مربوط به پردازش اتوماتیک و انتقال داده‌ها»[۲]
کمیته اروپایی مسائل جنایی در شورای اروپا در سال ۱۹۸۹ در گزارش کار خود بیان کرد که «هر فعل مثبت غیر قانونی که رایانه، ابزار یا موضوع جرم باشد جرم رایانه‌ای است به عبارت دیگر هر جرمی که ابزار یا هدف آن تاثیرگذرای بر عملکرد رایانه باشد در تعریف دیگری آمده است: هر عمل مثبت غیر قانونی که در آن، رایانه ابزار یا موضوع جرم باشد، جرم رایانه‌ای است»[۳]
در حقوق ایران تعریفی اجمالی و مققن در خصوص جرائم رایانه‌ای وجود ندارد و تمایز آنها از جرایم سایبر چندان واضح و مشخص نیست شاید به این دلیل قانونگذار ایران در قانون جرائم رایانه‌ای مصوب ۵/۳/۱۳۸۸ تعریفی از جرائم رایانه‌ای ارائه نداده است لیکن بررسی جرائم مندرج در این قانون نشان می‌دهد که قانون گذار جرایم رایانه‌ای را در معنای عام و موسع به کار برده است که شامل جرائم سایبر نیز می‌شود.
از این رود با در نظر گرفتن مفهوم فضای تبادل اطلاعات و دیدگاه موسع قانون گذار، جرم رایانه‌ای، هر فعل یا ترک فعل است «در» یا «از طریق» یا به «کمک» رایانه یا از طریق اتصال به اینترنت، به طور مستقیم یا غیر مستقیم رخ می‌دهد و در قانون برای آن مجازات تعیین شده است. بنابراین می‌توان گفت هر فعل یا ترک فعلی که به وسیله رایانه یا با اخلال یا نفوذ در سامانه‌های رایانه‌آی صورت پذیرد و به موجب قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم رایانه‌ای است.
۱-۱-۳ طبقه‌بندی جرایم رایانه‌ای
جرایم رایانه‌ای را می‌توان به ۲ شیوه سنتی و مدرن دسته‌بندی کرد:
بند ۱- طبقه بندی سنتی: در این شیوه جراین مطرح در رایانه را در دسته‌های رایج در حقوق جزای اختصاصی قرار می‌دهند: مثلا جرم جاسوسی رایانه‌ای، در زمره جرایم علیه امنیت قرار می‌گیرد و جرم سرقت و کلاهبرداری رایانه‌ای در جرائم علیه اشخاص دسته‌بندی می‌کنند.
بند ۲- طبقه مدرن: کسانی که معتقد به جرم انگاری خاص در حوزه جرائم رایانه‌ای و فضای مجازی هستند دسته‌بندی متفاوت و مدرنی در این جرائم ارائه می‌کنند:
– جرائم رایانه‌ای محض: مانند دسترسی غیر مجاز، جاسوسی رایانه‌ای، تخریب داده‌ها
– جرائم مرتبط با رایانه: مانند کلاهبرداری، سرقت و جعل رایانه‌ای
– جرائم محتوایی یا جرائم علیه محتوا: مانند خشونت در فضای مجازی، جرائم علیه اخلاق، عفت و نظم عمومی .
در قانون جرایم رایانه‌ای به این تقسیم‌بندی توجه نشده و قانونگذار این قانون را در سه بخش کلی شامل جرائم و مجازاتها، آیین دادرسی و سایر مقررات تنظیم نموده است.[۴]
