دانشگاه آزاد اسلامی
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
فهرست
چکیده : ۱
مقدمه : ۲
۱)بیان مسأله: ۲
۲) اهمیت و ضرورت انجام: ۳
۳)مرور ادبیات و سوابق مربوطه: ۴
۴)اهداف تحقیق: ۶
۵)سؤالات تحقیق: ۶
۶)فرضیههای تحقیق: ۶
۷) تعریف واژهها و اصطلاحات فنی و تخصصی : ۶
۸)روش شناسی تحقیق: ۷
۹) ساختار تحقیق ۸
فصل اول:کلیات
مبحث اول : مفهوم و اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری و پیامد های تجاری آن. ۱۰
گفتار اول : مفهوم حقوق مالکیت فکری ۱۰
بند اول : شیوه ی ملی و داخل ۱۳
بند دوم : شیوه ی منطقه ای ۱۴
بند سوم : شیوه ی بین المللی ۱۴
گفتار دوم : اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری و پیامد های تجاری آن. ۱۴
بند اول : تشویق فعالیت های خلاقانه. ۱۵
بند دوم : حمایت از ابداعات فنی ۱۵
بند سوم : افزایش سرمایه گذاری خارجی ۱۵
بند چهارم : رقابت منصفانه. ۱۶
بند پنجم : حمایت از مصرف کننده ۱۶
بند ششم : گسترش انتقال تکنولوژی ۱۶
بند هفتم : موازنه ی میان حقوق و تعهدات. ۱۶
بند هشتم : تقلیل تقلب های تجاری ۱۷
بند نهم : ارتقاء تأمین حقوق بشر. ۱۷
مبحث دوم : اصول راهبردی در حمایت از آثار ادبی و هنری ۱۸
گفتار اول : اصل عدم حمایت از ایده ها ۱۸
بند اول: بررسی مفهومی اصل عدم حمایت از ایده ها ۱۸
بند دوم : چگونگی انعکاس اصل در مقررات مختلف. ۱۹
۲-۱ : حقوق ایران. ۱۹
۲-۲ : مقررات بین المللی ۲۰
۲-۳ : حقوق خارجی ۲۱
گفتار دوم: اصل حمایت بدون تشریفات. ۲۲
بند اول: بررسی مفهومی ۲۲
بند دوم : چگونگی انعکاس اصل در مقررات مختلف. ۲۲
۲-۱ : حقوق ایران. ۲۲
۲-۲ : مقررات بین المللی ۲۵
گفتار سوم: عدم اهمیت ویژگی های اثر. ۲۶
بند اول: نوع اثر. ۲۸
بند دوم: شکل ارائه اثر. ۲۸
بند سوم: شایستگی اثر. ۲۸
بند چهارم: هدف و غایت اثر. ۲۹
گفتار چهارم: ضرورت اصیل بودن اثر. ۲۹
۱-۱: حقوق موضوعه. ۳۰
۱-۲: تفکیک اصالت از تازگی ۳۱
۱-۳: اصالت مطلق و اصالت نسبی ۳۱
بند دوم: تشخیص اصالت. ۳۲
۲-۱: آثار ادبی، موسیقایی و هنری ۳۲
۲-۲ : عناوین ۳۵
۲-۳ : پایگاه های داده ۳۶
مبحث سوم : سابقه حقوق مالکیت فکری در سازمان جهانی تجارت. ۳۶
گفتار اول : زمینه مذاکرات. ۳۶
گفتار دوم : عوامل مؤثر بر شروع مذاکرات دور اروگوئه. ۳۷
گفتار سوم : مذاکرات ناظر بر حقوق مالکیت فکری ۳۸
فصل دوم : تحولات و منابع حمایتی بین المللی از حقوق مالکیت ادبی و هنری
مبحث اول : انواع آثار مورد حمایت. ۴۷
گفتار اول: آثار ادبی ۴۸
بند اول : آثار نوشته. ۴۸
۱-۱ : مفهوم. ۴۸
۱-۲ : انواع. ۴۹
بند دوم : آثار اقتباسی ۵۰
۲-۱ : مفهوم خاص ۵۰
۲-۲ : مفهوم عام. ۵۱
بند سوم : آثار شفاهی ۵۴
گفتار دوم: عناوین آثار. ۵۵
گفتار سوم : آثار هنری ۵۶
بند اول : آثار موسیقایی ۵۶
۱-۱ : عناصر مورد حمایت در آثار موسیقایی ۵۶
۱-۲ : تفکیک آثار موسیقایی اولیه و ثانویه. ۵۸
۱-۳ : اثر موسیقایی عاریت گرفته شده از فرهنگ عامه ( فولکلور) ۵۹
بند دوم : سایر آثار هنری ۵۹
گفتار چهارم : آثار رایانه ای ۶۰
بند اول : نرم افزارها ۶۰
۱-۱ : مفهوم. ۶۰
۱-۲ :حمایت توسط حق مؤلف. ۶۱
بند دوم : پایگاه های داده یا بانک های اطلاعاتی ۶۴
۲-۱ :مفهوم. ۶۴
۲-۲ :حمایت تحت عنوان « حقوق خاص» ۶۵
مبحث دوم : تحولات بین المللی حقوق پدید آورندگان آثار ادبی و هنری ۶۶
گفتار اول : تاریخچه و اهداف تأسیس (WIPO) 66
بند اول : سیر تاریخی ۶۶
بند دوم : اهداف سازمان. ۶۷
بند سوم : وظایف سازمان. ۶۷
گفتار دوم : اندیشه های بین المللی و ماهیت حقوقی حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری ۶۸
بند اول : دیدگاه های مورد حمایت کشور های پیشرفته و در حال توسعه. ۶۸
بند دوم : توسعه تدریجی ارتباط حقوق مالکیت فکری (GATT) و (WTO) 69
بند سوم : رابطه بین موافقت نامه (TRIPS) و کنوانسیون برن. ۷۲
بند چهارم : سایر کنوانسیون ها ۷۳
گفتار سوم : فرایند الحاق ایران به کنوانسیون برن در راستای حمایت از آثار ادبی و هنری ۷۴
۱-۱ : مخالفت با اصل الحاق ۷۵
۱-۲ : مخالفت با جنبه ی سیاسی الحاق ۷۶
۱-۳ : استدلال مبتنی بر اقدام تلافی جویانه. ۷۶
۱-۴ : عدم تشخیص ضرورت الحاق ایران. ۷۶
بند دوم : نظرات موافقان و ارزیابی آن ها ۷۷
۲-۲ : ضرورت ورود آثار هنرمندان ایرانی به عرصه بین المللی ۷۷
۲-۳ : افزایش اعتبار بین المللی ایران. ۷۸
۲-۴ : گسترش فرامرزی فرهنگ ایران. ۷۸
۲-۵ : ابعاد و جوانب ورود به (WTO) 78
۲-۶ : ره آورد های اقتصادی در عرصه فرهنگی و هنری ۷۹
مبحث سوم : منابع حمایتی حقوق مالکیت آثاز ادبی و هنری در موافقت نامه (TRIPS) 80
گفتار اول : بررسی منابع حمایتی حقوق پدیدآورنده در موافقت نامه (TRIPS) 80
بند اول : اهداف موافقت نامه. ۸۰
بند دوم : اصول موافقت نامه. ۸۱
۲-۱ : اصل ملاحظه منافع عمومی و جلوگیری از سوء استفاده از حق ۸۱
۲-۲ : اصل منافع عمومی ۸۱
۲-۳ : جلوگیری از سوء استفاده از حق ۸۲
۲-۴ : اصل رفتار ملی ۸۲
۲-۵: تثبیت تعرفه. ۸۲
۲-۶ : حمایت از صنعت داخلی از طریق تعرفه ها ۸۳
۲-۷ : رفتار دولت کامله الوداد ۸۳
گفتار دوم : نظام پدیدآورندگان در موافقت نامه (TRIPS) 83
بند اول : اصول و مبانی حمایت. ۸۳
بند دوم : ذی نفع حمایت. ۸۴
بند سوم : موضوع حمایت. ۸۵
بند چهارم : حقوق مورد حمایت. ۸۷
۴-۱ : حقوق معنوی ۸۷
۴-۲ : حقوق مادی ۸۷
فصل سوم:ضمانت اجرا های حمایت از آثار ادبی و هنری در حقوق ایران و بین الملل
مبحث اول : ضمانت اجرای کیفری حمایت از آثار ادبی و هنری در حقوق ایران و بین الملل ۹۰
گفتار اول : مقررات کیفری ناظر بر حقوق مالکیت ادبی و هنری در مورد آثار ادبی و هنری به مفهوم سنتی آن و حقوق مجاور. ۹۰
بند اول: حقوق ایران. ۹۰
۱-۱ : نقض حقوق مادی ۹۰
۱-۲ : نقض حقوق معنوی ۹۵
بند دوم: حقوق خارجی مقررات بین المللی ۹۷
۲-۱ : حقوق خارجی ۹۸
گفتار دوم: ضمانت اجرا حمایت از آثار رایانه ای ۱۰۳
بند اول : حقوق ایران. ۱۰۳
۱-۱ : پایگاه های داده ۱۰۳
۱-۲ : نرم افزارها ۱۰۳
بند دوم : حقوق خارجی و مقررات بین المللی ۱۰۶
۲- ۱ : حقوق خارجی ۱۰۶
۲-۲ : مقررات بین المللی ۱۰۷
گفتار سوم: ضمانت اجراهای کیفری در بستر مبادلات الکترونیکی ۱۰۸
بند اول: حقوق ایران. ۱۰۹
بند دوم: مقررات بین المللی ۱۱۱
۲-۱ : معاهدات وایپو راجع به حق مؤلف و حقوق مجاور سال ۱۹۹۶. ۱۱۱
۲-۲ : دستورالعمل اروپایی مورخ ۲۲ می ۲۰۰۱. ۱۱۳
۲-۳ : کنوانسیون جرائم سایبری مورخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۱. ۱۱۴
مبحث دوم : ضمانت اجراهای مدنی در راستای حمایت از آثار ادبی و هنری در ایران و حقوق بین الملل ۱۱۵
بند اول: آثار ادبی و هنری ۱۱۶
۱-۱ : قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان سال ۱۳۴۸. ۱۱۶
۲-۲ : قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی سال۱۳۵۲. ۱۲۰
بند دوم: آثار رایانه ای ۱۲۰
گفتار دوم : حقوق خارجی و مقررات بین المللی ۱۲۲
بند اول: حقوق خارجی ۱۲۲
۱-۱ : حقوق فرانسه. ۱۲۲
۱-۲ : حقوق آلمان. ۱۲۳
بند دوم : مقررات بین المللی ۱۲۵
۲-۱ : کنوانسیون برن. ۱۲۵
۲-۲ : موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری ( تریپس) ۱۹۹۴. ۱۲۵
گفتار سوم: ضمانت اجراهای مدنی در بستر مبادلات الکترونیکی ۱۲۷
بند دوم: مقررات بین المللی ۱۲۸
مبحث سوم : نحوه تضمین اجرای حقوق مالکیت فکری در موافق نامه (TRIPS) 128
گفتار اول : روش های جبرانی، مجازات ها و اجرا ۱۲۹
گفتار دوم : پیشگیری از دعاوی و حل اختلافات. ۱۳۱
بند اول : شفاف سازی قوانین ۱۳۱
بند دوم : حل و فصل اختلافات. ۱۳۱
نتیجه گیری و پیشنهاد ۱۳۵
الف ) نتیجه گیری ۱۳۵
ب ) پیشنهادات. ۱۳۹
چکیده :
افکار بشر و دستاورد های فکری و هنری او را نمی توان در چارچوب مرز های داخلی محصور نمود. دانش و هنر فرآورده های بین الملل هستند که مرزی نمی شناسند و با پیشرفت های اخیر، تسریع انتقال اطلاعات را فراهم آورده و جریان بین المللی انتقال دانش نیز سرعت و افزایش چشمگیری یافته است. ارتقاء سطح دانش عمومی سبب شده که استفاده از محصولات و آثار هنری در انحصار طبقه خاصی نباشد و همین امر سبب افزایش تقاضا در خصوص این کالا ها شده است. کشور ایران با برخورداری از تمدنی چندین هزار ساله نقش بسیار ممتازی را در تعالیادبیات و هنر ایفا نموده است. این تمدن تاریخی بخش اعظمی از توسعه و تکامل خود را مرهون آفرینش های ادبی، هنری ایرانیان بوده که در اعصار مختلف بدیع ترین و برجسته ترین فرآورده های خلاق بشری را پدید آورده است. حکومت های ایرانی اغلب حامی و مشوق هنر بوده و به انحاء مختلف مادی و معنوی، آفرینندگان آن ها را مورد حمایت خویش قرار داده اند. در دوران اخیر نیز بارقه های این سیاست هنر پروری با شدت و ضعف دیده می شود. نکته ای که در این میان معمولاً مورد غفلت واقع شده اهمیت حمایت معنوی از آثار هنری و حقوق پدید آورندگان آن ها است. این مهم البته مستلزم بررسی های حقوقی و دقت نظر های قانونی است که قاعدتاً بر عهده جامعه حقوق دانان و مجریان قضایی کشور است. لیکن متأسفانه با وجود قوانین موجود در ایران عملاً به دلایل مختلفی آفرینش های هنری از حمایت حقوقی لازم برخوردار نیست. پایان نامه حاضر دلایل این خلاء ها و نارسایی ها را بررسی کرده و با تحلیل قوانین موضوعه موجود کشور و مقایسه آن با کنوانسیون های بین المللی و در رأس آن ها «کنوانسیون برن» و نیز تحلیل مشکلات گریبانگیر در راه اجرای این قوانین، راهکار های برون رفت از نقایص حقوقی موجود در حوزه هنر و آفرینش های هنری را ارائه می نماید.
کلید واژه : مالکیت ادبی و هنری ، آثار ادبی و هنری ، خلاء قوانین ، ایران ، اسناد بین المللی.
مقدمه :
۱)بیان مسأله:
از ابتدای خلقت، انسان بنا بر فطرت و طبیعتش برای تلاش‌های کم یا زیاد خود ارزش قائل بوده و در آنچه به دست می‌آورده اعمال سلیقه می‌کرده و دیگران را نیز از تصرف در آن باز می‌داشته به طوری که این حس غریزی در بشر منشاء پدیدآوردن اندوخته‌های شخصی و احساس تعلق به آنها گردیده است. این احساس تنها نسبت به اندوخته‌های غیبی او محدود نمی‌شده، بلکه در مورد اشعاری که می‌سروده، نقاشی‌هایی که می‌کشیده و یا مطالبی که می‌نوشته نیز اعمال می‌گشته. به عقیده برخی از زمانی که انسان توانسته قلم یا قلم‌مویی در دست بگیرد این احساس وجود داشته است. موارد متعددی از دوران باستان در این مورد وجود دارد به عنوان مثال: هومودور شاگرد افلاطون پس از استفاضه از محضر استاد، یادداشت‌های خود را به سیسیل برد و در آنجا فروخت. این عمل که بدون اجازه افلاطون صورت گرفته بود نه تنها مورد شماتت اهل علم و ادب قرار گرفت بلکه خشم مردم را نیز برانگیخت. مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت، به دو بخش «مالکیت ادبی-هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم بندی می شود که در هر بخش مصادیق متفاوتی مورد شناسایی و حمایت قرار می گیرند. حقوق مالکیت ادبی- هنری از سابقه ی طولانی تری نسبت به حقوق مالکیت صنعتی برخوردار است. در روم و یونان قدیم، سرقت ادبی عملی مذموم شمرده می شده است، در دوران قرون وسطی از آن جایی که آثار، مظهری از الهام الهی بود حق انحصاری برای مولف قائل نبودند و اکثر آثار آن عصر به صورت گمنام منتشر شده است، در اروپا به طور روشن این بحث در عهد رنسانس و با انقلاب فکری- صنعتی که در آنجا خصوصاً در صنعت چاپ پدید آمد، آغاز شد و باید نخستین آثار حمایت از نوشته‌ها را در امتیازاتی جستجو کرد که حکام و سلاطین اروپایی در قرن ۱۶ به ناشران و کتاب‌فروشان اهدا می‌کردند که باعث می‌شد ناشران و چاپخانه‌داران این احکام را وسیله‌ای برای دست‌اندازی به حقوق مولفین قرار دهند. این وضع طی دو قرن در اروپا ادامه یافت تا اینکه برای نخستین بار در سال ۱۷۰۹ در انگلیس قانونی به تصویب ملکه رسید که حقوقی را برای مولفین اثر به رسمیت می‌شناخت. در اوایل همین قرن در فرانسه نیز قانونی به همین مضمون به تصویب رسید و کم‌کم بسیاری از کشورهای دیگر در اروپا، آمریکای لاتین و آسیا دست به وضع چنین قوانینی زدند. در اواخر قرن ۱۹ با گسترش ارتباطات و پیشرفت علوم و صنایع نجومی، روشن شد که قوانین ملی هرچند جامع و کامل نباشند، نمی‌توانند به خوبی از حقوق معنوی مولفین و مخترعین دفاع نمایند؛ چرا که سوءاستفاده کنندگان با کمک وسایل ارتباط جمعی در خارج از مرزهای ملی اقدام به سرقت‌های ادبی و هنری و صنعتی می‌نمایند. لذا موافقت‌نامه‌های دوجانبه و چندجانبه و بالاخره بین‌المللی در این زمینه فراهم شد تا این که در زمینه مالکیت صنعتی و حقوق مخترعین به کنوانسیون پاریس ۱۸۸۳ برای حمایت از مالکیت صنعتی انجامید که تا ۱۹۹۶، ۱۴۰ عضو داشته و در زمینه حقوق مولفین آثار ادبی و هنری و علمی نیز به کنوانسیون برن سوییس در سال ۱۸۸۶منتهی شد. با ادغام دفاتر این دو کنوانسیون بین‌المللی در سال ۱۸۹۳ نخستین سنگ بنای سازمان جهانی مالکیت معنوی گذاشته شد.
در ایران اولین قرارداد مالکیت ادبی میان ایران و آلمان در سال ۱۳۰۹ ه.ش منعقد شد و نخستین رویکردهای قانونی آن نیز در فصل ۱۱ قانون جزا مبحث دسیسه و تقلب در کسب مصوب ۱۳۱۰ میباشد. در سال ۱۳۴۸ قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان در سال ۱۳۵۲ ،نیز قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات حقوقی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در سال ۱۳۳۷ ایران به کنوانسیون پاریس در زمینه حمایت از مالکیت صنعتی پیوست.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسأله حقوق مولفین و مخترعین، به دلیل فتوای حضرت امام در تحریرالوسیله مبنی بر عدم ثبوت چنین حقوقی در شرع، به بحث پیچیده‌ای تبدیل شد.
مالکیت حقوقی عبارت است از احاطه و سلطنت کسی بر چیزی که این قسم امری است که عقلا آن را بر حسب نیاز جامعه برای اشخاص حقیقی و حقوقی اعتبار کرده‌اند. لذا هر کس هر چیزی را تالیف می‌کند چون نتیجه کار فکری اوست مالک و صاحب آن میشود. البته ملکیت او مطلق نیست و دلیل بر حرمت امتناع و تصرفات معنوی وجود ندارد. آنچه جایز نیست نسخه‌برداری و تکثیر بدون اجازه مولف است که در این صورت مولف میتواند مطالبه حق نماید.
گروهی دیگر بر این نحو مالکیت (مالکیت فکری و معنوی) خرده می‌گیرند به این دلیل که به رسمیت شناختن حقوق معنوی باعث میشود تولید‌کنندگان آثار فرهنگی و علمی بدون دریافت پول آثار خود را در اختیار جامعه قرار ندهند و از این بابت جامعه لطمه ببیند. مثلاً چنانچه اختراعی مثل برق انجام شود و مخترع آن بخواهد آن را به قیمت گزافی به دنیا عرضه کند معلوم است که بخش عمده‌ای از جامعه توانایی بهره‌مندی از آن را نخواهند داشت و شکاف بین غنی و فقیر روز به روز بیشتر میشود و این مسأله‌ای است که هرگز شارع مقدس به آن راضی نخواهد بود و مصداق آیه شریفه: إن الذین یکتمون بما انزلنا من البینات و الهدی من بعد ما بیناه للناس فی الکتاب اولئک یلعنهم الله و یلعنهم اللاعنون ،[۱]هستند و پیامبر اکرم نیز فرموده‌اند هر کس دانشی را بداند و آن را کتمان کند روز قیامت با افساری از آتش آورده میشود. با توجه به توضیحات فوق این پژوهش در پی آن است که به بررسی تطبیقی ماهیت و آثار مالکیت ادبی و هنری در ایران و حقوق بین الملل بپردازد.
۲) اهمیت و ضرورت انجام:
بدون شک ، انجام کار های مطالعاتی و تحقیقاتی در زمینه موضوعات مهم ، حساس و مبتلا به جامعه ، یکی از ضروریات حوزه دانشگاهی است و انجام بهینه آن فقط از عهده نخبگان و شایسته گان شیفته علم و دانش و بالاخص دانش پژوهان ساعی ، متهد و معتقد به ارزش های مبنایی ساخته است . و الا پرواضح است که تساهل توام با کم کاری در قلمرو تحقیق و پژوهش ، نه تنها مانعی بر ارتقای داده های علمی و آموزشی می باشد ، بلکه متاسفانه و به طور حتم ، عادت به کم کاری در این بخش ، بی مایگی تحقیقات و لزوما عقب افتادگی جامعه علمی کشور در مقایسه با دیگر کشورهای عضو جامعه بین المللی را فراهم خواهد نمود . امروزه درباره اهمیت مالکیت ادبی و هنری و حفظ آن در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی مباحث فراوانی مطرح است و گسترش ارتباطات از طریق شبکه جهانی اینترنت و قابلیت دسترسی سریع و آسان به تمامی اطلاعات و سوء استفاده برخی افراد از آثار و دستاوردهای دیگران بر اهمیت حفظ این نوع مالکیت و اعتبار آن افزوده است. بعضی از سازمانهای بین المللی ،بخصوص سازمان جهانی مالکیت فکری یا مختصرا” وایپوWIPO به منظور تبیین و گسترش مالکیت ادبی و هنری در بین جوامع مختلف و نیز در محیط الکترونیکی تحقیقات و بررسی هایی کرده است تا بهتر و دقیق تر ابعاد و ویژگی های آن را مشخص و موقعیت آن را مستحکم نماید.
۳)مرور ادبیات و سوابق مربوطه:
تا کنون در این زمینه موضوع این پایان نامه ، تحقیق کامل و مدونی که به بررسی تمام جزئیات موضوع پرداخته باشد ، صورت نگرفته است همه پژوهش ها به صورت کلی انجام شده است که در ذیل به آنها اشاره می شود.
- بهاره عسکری (۱۳۸۸)در پایان نامه خود با عنوان بررسی حقوق مالکیت فکری به عنوان یکی از موانع غیرتعرفه ای الحاق به سازمان جهانی تجارت به بررسی موضوع پرداخته و می نویسد سازمان جهانی تجارت به عنوان بزرگترین سازمان تنظیم کننده مقررات تجاری در روابط بین المللی بر اصولی چون تجارت آزاد تکیه می کند . از سویی حق مالکیت فکری که نقش مثبتی در پیشرفت و توسعه صنعتی کشورها دارد به دارنده خود حق انحصاری در بهره مندی از این مالکیت را اعطا می کند. بر اساس این حق انحصاری، مالک یا دارنده آن می تواند از جریان آزاد کالا و خدمات جلوگیری کند اما امروزه بر اساس اصول سازمان جهانی تجارت حق مالکیت فکری در زمره آن دسته از حقوق اساسی است که این سازمان شناسایی نموده و حمایت از آن را به عنوان یکی از شرایط الحاق به خود محسوب می نماید.
