-
-
-
- فرایند تصمیم گیری
-
-
تصمیم گیری را می توان فرآیندی شناختی برای دستیابی به یک موقعیت، یا انتخاب از میان گزینه های ممکن با بهره گرفتن از ابزارهای شناختی از قبیل حافظه و تفکر، دانست. فرایند تصمیم گیری از دو جنبه ی اصلی مورد بررسی محققان واقع شده است: رویکرد هنجاری و رویکرد توصیفی(Mintz & et al, 1997:560).
رویکرد هنجاری یا کمی، مبتنی بر رهیافت انتخاب عقلایی بوده و بر رده بندی پارامترهای مسئله و حل مسئله بر اساس طیفی از ارزش های مشخص تأکید دارد. محققانی که از این دیدگاه پیروی میکنند، میتوانند به شیوه عقلایی بهینه ترین راهکار موجود را انتخاب و جهت افزایش مطلوبیت خود تلاش کنند. دیدگاه های سنتی مانند تصمیم گیری هنجاری، عقلانیت از دیدگاه کلاسیک، عقلانیت محدود و عقلانیت نئوکلاسیک از جمله مواردی هستند که بر فرضیه عقلایی فرایند تصمیم گیری تأکید دارند و در مقابل این رویکرد، چارچوب توصیفی یا کیفی قرار دارد که مبتنی بر راه کارهای ذهنی و شهودی میباشد. دیدگاه های تصمیم گیری شهودی، تصمیم گیری ابتکاری، تصمیم گیری طبیعی و تصمیم گیری باز در دسته تصمیم گیری کیفی جای دارند(Vermeulen & Curseu., 2010: 5-6).
- فرایند سه مرحله ای تصمیم گیری سایمون
امروزه بخشی مهمی از وقت و کار مدیران سازمان های مختلف صرف حل مشکلات این سازمان ها، از طریق تصمیم گیری می شود و هر یک از وظایف عمده و اساسی مدیریت نظیر برنامه ریزی، هدایت و رهبری، کنترل و… مستلزم تصمیم گیری است. سایمون در الگوی خود، هر نوع تصمیم گیری را شامل فرایند سه مرحله ای میداند که اطلاعات عنصر اساسی و لازم در هر مرحله تصمیم گیری است، یعنی در مرحله اول که مرحله آگاهی، شناخت و تعریف مسئله است، نیاز به گردآوری اطلاعات مناسب برای فراهم آوردن وضعیت مناسب برای دستیابی به شناخت لازم است؛ در مرحله دوم هم که مرحله طراحی و تعیین راه حل ها و راه کارهای مناسب و مختلف برای تصمیم گیری است و سرانجام در مرحله سوم، که مرحله انتخاب و اخذ تصمیم و گزینش یک راه کار از میان راه کارهای مختلف و موجود است، اطلاعات لازم میباشد. بنابرین اطلاعات، عنصری است که هرچه بهتر و کامل تر و مناسب تر باشد، تصمیم گیری را ساده تر میکند. مدیر تصمیم گیرنده، آموزش دیده و باتجربه که اطلاعات درست و کافی و به هنگام را در اختیار داشته باشد، طبعا میتواند صحیح تر و سریع تر تصمیم گیری کند و از نتایج تصمیم هایش نیز آگاه تر شود. لذا اطلاعات درست و کامل، تردید و عدم اطمینان تصمیم گیرنده را کاهش میدهد و این مهم ترین عامل و رابطه میان اطلاعات و تصمیم گیری است(رحیم نیا، ۱۳۷۸: ۲۳۹-۲۴۰).
تصمیم گیری، فرایند و مجموعه ای از مراحل عینی و ذهنی است. به عبارت دیگر، تصمیم گیر برای حل یک مسئله با تغییر یک وضعیت، در تعامل بین واقعیات عینی و برداشت ها و قضاوت های خود دست به انتخاب می زند. شاید بتوان مراحل کلی و اساسی فرایند تصمیم گیری را به شکل زیر تعیین کرد:
اهداف منابع اطلاعات محیط اطلاعات توصیف پردازش
شکل۲-۲ مراحل کلی و اساسی فرایند تصمیم گیری(ره پیک، ۱۳۸۷: ۱۲۵)
-
- طرح مسئله: در این مرحله، برخی وقایع و حوادث خارجی در ادراک تصمیم گیر به عنوان معضل یا مسئله ای که حل آن لازم است، پدید میآیند.
-
- جستجوی گزینه ها و راه حل ها: در این مرحله، تصمیم گیر راه های گوناگونی را برای حل مسئله در نظر میگیرد. بدیهی است این اقدام با توجه به اطلاعات قابل دسترس و محیط تصمیم گیری انجام می شود.
انتخاب بهترین راه حل: مهم ترین نقطه فرایند تصمیم گیری، انتخاب اصلی و اساسی در گزینش راه حل نهایی است. در این مرحله، علاوه بر اطلاعات پیشین، باید به میزان توانایی و منابع قدرت تصمیم گیر، اهداف، شیوه ها، ابزارهای در دسترس و امکان اجرای تصمیم، توجه شود(ره پیک، ۱۳۸۷: ۱۲۵).
-
- تکنیک های تصمیم گیری گروهی
-
هنگامی که محققین غربی بر روی عوامل مؤثر بر رفتار گروه ها یا به طور کلی«پویائی های گروهی» متمرکز شدند، مبحث «تصمیم گیری گروهی» جایگاه مهمی را در تحقیقات آنان باز کرد. در نتیجه، محققین مذکور موفق شده اند در پرتو تحقیقات خود راه هایی را برای افزایش کارایی جلسات تصمیم گیری گروهی و نیز بهبود کیفیت تصمیماتی که به طور گروهی گرفته می شود، ارائه دهند. به عبارتی دیگر، پیچیدگی امور و مسائل امروز کشور ما ایجاب میکند تا افراد با تخصص ها و دیدگاه های مختلف برای تصمیم گیری جمعی گرد هم آیند و از سوی دیگر اعتقادات اسلامی ما نیز، شور و مشورت را به عنوان یک عنصر ضروری در تصمیم گیری تجویز می کند(رحمان سرشت، ۱۳۷۰: ۱۵).
با توجه به محدودیت عقلایی، که هر انسان به تنهایی دچار آن است، شاید همکاری و تشریک مساعی گروهی تنها راه دستیابی به یک سیستم تصمیم گیری منطقی، منظم، جامع و کامل باشد. سازمان های مدرن امروزی چنان وسیع و پیچیده شده اند که مدیریت آن ها از عهده یک فرد به تنهایی بر نمی آید و مدیر مجبور است، در تصمیم گیری ها و اداره امور سازمان، از دیگران کمک بگیرد(آذر و معماریانی، ۱۳۷۲: ۲۲). در دهه های اخیر با دستیابی به تجهیزات محاسباتی و سیستم های تصمیم گیری توانمند، امکان انتخاب دقیق تر گزینه ها، تحلیل مشخصه های کمی و کیفی مؤثر و بررسی اثرات متقابل آن ها بر هم فراهم شده است. امروزه با شدت گرفتن مباحث مربوط به تکنیک های تصمیم گیری و از طرفی دیگر، گرایش روزافزون به سمت علوم میان رشته ای و استفاده از نظریات گروه ها و تخصص های مختلف در حل مسائل پیچیده، لزوم توجه به تکنیک های تحلیل تصمیم گیری و بهره گیری از آن ها در حل مسائل پیچیده موجود، از اهمیت بالایی برخوردار گردیده است(محمدمرادی و اخترکاوان، ۱۳۸۸: ۱۱۳). یکی از چالش های اصلی در علوم متفاوت آن است که چگونه میتوانیم در یک موقعیت خاص تصمیم بهتر را بگیریم. نظریه هایی مانند برنامه ریزی خطی، برنامه ریزی دینامیک، آزمون فرضی، کنترل انبارها، بهینه سازی و روش های تصمیم گیری چندمعیاره و چند هدفه، از روش های ساده گرفته تا روش های پیچیده متغیر است(Hwang, 1981: 2).