دانشگاه آزاد اسلامی
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده۱
مقدمه۲
الف)بیان مسأله.۴
ب)پرسش های تحقیق.۴
پ)فرضیات تحقیق.۵
ت)سوابق تحقیق۵
ث)اهمیت و اهداف تحقیق۶
ج)روش تحقیق۶
چ)سازماندهی تحقیق.۷
فصل اول:مفاهیم و مبادی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه
مبحث اول:مفهوم حقوق بشر و حقوق بشردوستانه۹
گفتار اول:مناسبات متقابل حقوق بشر و حقوق بشردوستانه.۹
مبحث دوم:مفهوم متهم در حقوق بشر و حقوق بشردوستانه.۱۰
مبحث سوم:تفکیک بین نظامیان و غیرنظامیان۱۱
فصل دوم:بازداشت و دادرسی عادلانه
مبحث اول:بازداشت و انواع آن۱۳
گفتار اول:بازداشت در لغت و در اصطلاح حقوقی۱۳
گفتار دوم:بازداشت قانونی و غیرقانونی۱۴
بند اول:بازداشت قانونی.۱۴
بند دوم:بازداشت غیرقانونی یا خودسرانه و حق جبران خسارت.۱۵
گفتار سوم:بازداشت در حبس مجرد یا انفرادی۱۸
مبحث دوم:سایر مباحث مرتبط با بازداشت۱۹
گفتار اول:مدت و مکان بازداشت.۱۹
گفتار دوم:شرایط بازداشت.۲۰
مبحث سوم:مفهوم دادرسی عادلانه.۲۱
گفتار اول:پیشینه دادرسی عادلانه در نظام بین المللی.۲۲
بند اول:دادرسی عادلانه در حقوق بشر.۲۲
بند دوم:دادرسی عادلانه در حقوق بشردوستانه۲۳
فصل سوم:
استانداردهای حقوقی بین المللی در رابطه با بازداشتو حفظ حقوق متهمین طبق اسناد حقوق بشری و حقوق بشردوستانه
مبحث اول:اسناد بین المللی حمایت از متهم در حقوق بشر و حقوق بشردوستانه.۲۵
گفتار اول:اسناد حقوق بشری.۲۵
گفتار دوم:اسناد حقوق بشردوستانه۲۵
مبحث دوم:تضمینات قانونی حقوق متهم بازداشت شده۲۶
گفتار اول:حق دسترسی افراد توقیف شده به اطلاعات.۲۶
بند اول:اطلاع فوری از دلایل بازداشت و دستگیری و تفهیم اتهام.۲۶
بند دوم:حق برخورداری از وکیل و اطلاع دادن به زبانی که می فهمد۲۸
گفتار دوم:حق دسترسی افراد بازداشت شده به محیط بیرون از بازداشتگاه.۳۱
بند اول:حق ارتباط و ملاقات.۳۱
بند دوم:حق اطلاع به خانواده از بازداشت و حق دسترسی به پزشک۳۲
گفتار سوم:حق حضور فوری نزد قاضی یا دیگر مسولان قضایی.۳۳
گفتار چهارم:حقوق دوران بازجویی.۳۵
بند اول:ممنوعیت اقرارهای اجباری۳۶
بند دوم:حق سکوت و حق برخورداری از مترجم۳۷
گفتار پنجم:حق برخورداری از شرایط انسانی بازداشت و رهایی از شکنجه۳۸
مبحث سوم:بازداشت کودکان و زنان۳۹
گفتار اول:کودکان بازداشتی و دادرسی عادلانه آنان.۳۹
گفتار دوم:زنان در حبس۴۲
مبحث چهارم:حمایت از متهمین بیگانه۴۲
گفتار اول:دستگیری و بازداشت متهم بیگانه.۴۳
گفتار دوم:حمایت و مساعدت کنسولی از متهم در زمان بازداشت.۴۳
گفتار سوم:اسناد حمایت از حقوق کنسولی اتباع بیگانه.۴۶
مبحث پنجم:تضمینات بنیادین رفتار با غیرنظامیان و حمایت حقوقی از آن ها۴۷
گفتار اول:حمایت عام از تمام افراد غیرنظامی۴۷
بند اول:مفهوم احترام به فرد انسانی۴۸
بند دوم:حق دسترسی به کمک های بشردوستانه۴۹
گفتار دوم:حمایت خاص از برخی افراد غیرنظامی.۵۰
بند اول:زنان، حمایت های کلی و خاص.۵۰
بند دوم:کودکان، حمایت های کلی و خاص۵۱
بند سوم:بازداشت شدگان و حقوق حمایتی آنان۵۵
مبحث ششم:حمایت از اسیران جنگی۵۸
گفتار اول:وضعیت حقوقی اسیران جنگی.۵۹
بند اول:رفتار انسانی با اسیران، حفظ و نگهداری آنان۶۰
بند دوم:شرایط زندگی اسیران جنگی و اشتغال آنان.۶۴
بند سوم:آزادی اسیران در انجام فرایض و مکاتبات۶۵
بند چهارم:شکایت از وضعیت اسارت و تدابیر انضباطی علیه اسیران۶۷
گفتار دوم:حمایت بین المللی از اسیران.۶۸
فصل چهارم:
شکنجه و ممنوعیت مطلق آن در معاهدات بین المللی و تعهدات دولت های عضو
مبحث اول:مباحث مقدماتی در مورد شکنجه.۷۳
گفتار اول:مفهوم شکنجه در لغت و در اصطلاح۷۳
گفتار دوم:تعریف شکنجه در اسناد حقوق بشر۷۳
بند اول:اسناد جهانی.۷۴
بند دوم:اسناد منطقه ای۷۴
مبحث دوم:ارکان و مصادیق شکنجه۷۵
گفتار اول:ارکان و عناصر شکنجه.۷۵
گفتار دوم:اقسام و مصادیق شکنجه.۷۶
بند اول:شکنجه جسمی.۷۶
بند دوم:شکنجه روحی.۷۷
مبحث سوم:اعمال شکنجه نسبت به افراد در بازداشت.۷۸
مبحث چهارم:ممنوعیت شکنجه و سایر سوء رفتارها.۸۰
گفتار اول:حق آزادی از شکنجه و رفتارهای غیرانسانی۸۱
گفتار دوم:ممنوعیت شکنجه و سایر سوء رفتارها در اسناد۸۲
بند اول:اسناد حقوق بشری.۸۲
الف:اسناد جهانی الزام آور و غیرالزام آور۸۲
ب:اسناد منطقه ای الزام آور و غیر الزام آور.۸۴
بند دوم:اسناد حقوق بشردوستانه۸۴
گفتار سوم:ویژگی های ممنوعیت شکنجه۸۶
مبحث پنجم:تعهدات دولت ها در قبال شکنجه۸۶
گفتار اول:ماهیت تعهدات.۸۷
گفتار دوم:مهم ترین تعهدات دولت ها.۸۷
بند اول:جلوگیری از شکنجه۸۸
بند دوم:ایجاد سازوکار دادخواهی موثر۸۹
بند سوم:جبران خسارات قربانیان شکنجه.۸۹
بند چهارم:بی اعتبار دانستن اطلاعات حاصل از شکنجه۹۰
بند پنجم:سازوکارهای نظارتی۹۱
بند ششم:آموزش و اطلاع رسانی۹۱
نتیجه گیری.۹۳
پیشنهادات۹۶
فهرست منابع۹۷
چکیده انگلیسی۱۰۶
چکیده
آزادی یکی از اساسی ترین ارزش ها در جوامع متمدن امروزی است.زمانی که فردی متهم به ارتکاب جرمی می شود، وی در معرض خطر محرومیت از آزادی و دیگر تحریم ها قرار می گیرد و ممکن است بازداشت شود.بازداشت شدیدترین نوع تعرض به آزادی های فردی و بر خلاف اصل آزادی انسان ها می باشد، به همین دلیل برابر موازین شناخته شده باید به صورت استثنایی و در مواقع خاص به اجرا گذاشته شود.در پژوهش حاضر سعی شده است به حقوق متهم در بازداشت که به عنوان یکی از مهم ترین مباحث حقوق بشر و حقوق بشردوستانه است و شامل مجموعه ای از امتیازات و امکاناتی می باشد که در یک دادرسی عادلانه از بدو اتهام تا صدور حکم لازم است متهم از آن برخوردار باشد، توجه شود و این موضوع مورد بررسی قرار گیرد.در این پژوهش با توجه به مطالعه تطبیقی صورت گرفته بین قوانین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه می توان اشاره کرد که در اسناد متعددی نیز از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون های ژنو و غیره به این موضوع توجه ویژه ای مبذول شده است.متهمی که بازداشت و وارد فرآیند کیفری می گردد تا زمانی که مسئولیت کیفری و مجرمیت او اثبات نگردد، بی گناه فرض می شود.بازداشت همچنین باید با رعایت کلیه شرایط قانونی و با در نظر گرفتن حقوق متهم انجام گیرد.نکته حائز اهمیت این است که با توجه به شأن و کرامت انسان همواره باید با او رفتاری انسانی داشت، اما این موضوع در بسیاری از موارد نادیده گرفته می شود.از جمله رفتارهای غیرانسانی که برای اخذ اقرار از متهم صورت می گیرد، آزار روحی و جسمی او است که در حقوق کیفری تحت عنوان شکنجه مورد بحث قرار می گیرد و آن در واقع یکی از شدیدترین جرایم و یک جنایت بین المللی محسوب می شود.در پژوهش حاضر سعی بر آن شده که با بیان و تأکید بر حمایت های حقوقی پیش بینی شده در اسناد بین المللی از جمله قانونی بودن بازداشت، دادرسی عادلانه، استانداردهای بین المللی در جهت حمایت از متهمین و همچنین قوانین مربوط به منع شکنجه آنان، سازوکارهای حمایتی از حقوق متهم در طول بازداشت را با روشی توصیفی – تحلیلی و به صورت مطالعه تطبیقی در اسناد حقوق بشری و حقوق بشردوستانه مورد بررسی قرار دهیم، تا حقوق انسانی این فرد به عنوان یک انسان قبل از این که متهم باشد، محفوظ بماند.لذا در پی مطالعات انجام شده و با تطبیق اسناد مربوط در این زمینه می توان بیان کرد که رعایت حقوق متهم امری الزامی است و شخص متهم در تمام طول بازداشت باید حق برخورداری از تضمیناتی که برای او در نظر گرفته شده است را داشته باشد، در غیر این صورت و عدم دسترسی به تضمینات لازم باید اظهار داشت عدالتی که شخص متهم مستحق آن می باشد، رعایت نشده است.
کلید واژگان: حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، حقوق متهم، توقیف و بازداشت، دادرسی عادلانه، سازوکارهای حمایتی
مقدمه
حقوق بشر مجموعه تمام حقوق و وضعیاتی است که شناسایی و رعایت و تضمین علمی آن لازمه حیثیت ذاتی و طبیعی انسان انگاشته می شود.حقوق بین الملل بشردوستانه نیز که با عنوان حقوق جنگ هم شناخته می شود دربردارنده دو مفهوم اصلی است: اول این که اعلام می کند هنگام درگیری های مسلحانه دولت ها باید از سلاح هایی استفاده کنند که رنج غیرانسانی ایجاد نکنند.دوم این که از حیات، سلامت و کرامت انسان هایی که در درگیری مشارکت نکرده یا به مشارکت خود پایان داده اند شامل غیرنظامیان، اسیران جنگی، مجروحان و بیماران حمایت می کند.
هر انسانی ممکن است به علل مختلف در معرض اتهام قرار گیرد و سروکارش با مراجع قضایی بیفتد، این کلیت در سراسر جهان امکان تحقق دارد و امری جدید نیست.به عبارت دیگر همواره یکی از دغدغه های انسان این بوده که اگر در معرض اتهام قرار گرفت، امکان دفاع از خود را داشته باشد.تلاش های فراگیر بین المللی نیز برای هنجارسازی قواعد حقوق بشر و ایجاد سازوکارهای نظارتی و حمایتی لازم برای تضمین استانداردهای مزبور، ضرورت احترام به حقوق متهم را به عنوان یکی از اصول پایه دادرسی عادلانه شناخته و سعی شده است تا دولت ها نیز التزام بیشتری نسبت به رعایت حقوق انسان ها پیدا کنند.با این حال مقررات و معیارهای مرتبط با مرحله توقیف در اسناد متعدد بین المللی قابل مشاهده است و منابع اصلی حقوق بین الملل بشردوستانه نیز بر رعایت این حق در شرایط مخاصمات مسلحانه تأکید دارند.
با توجه به عنوان تحقیق و بیان اجمالی مفاهیم حقوق بشر و حقوق بشردوستانه و سایر توضیحات، حال شایسته است توضیحی اندک در مورد واژه های “متهم” و “بازداشت” نیز بدهیم: متهم از نظر حقوقی به شخصی گفته می شود که به عنوان فاعل کاری است که آن کار، جرم محسوب می شود و لحظه آغاز دوره اتهام در محاکم کیفری بین المللی هنگامی است که یک کیفرخواست معتبر علیه شخص صادر می گردد و سبب تبدیل وضعیت شخص از مظنون به متهم می شود.در ترمینولوژی حقوق بشر بین المللی اصطلاح بازداشت نیز به این شرح مورد تعریف قرار گرفته است: بازداشت به دوره ای از محرومیت آزادی شخصی که از هنگام دستگیری یا توقیف شروع شده و تا زمانی که شخص مربوطه در اثر محکومیت نهایی به جهت اقدام مجرمانه اش زندانی یا آزاد می شود، اطلاق می گردد.بازداشت یک اقدام بسیار شدید علیه فرد بوده و باعث می شود متهم معادل یک مجازات جدید را تحمل کند.
به لحاظ سابقه تاریخی، بازداشت متهم امری است که از دیرباز وجود داشته و پس از تحولات جهانی در راستای توجه به حقوق مردم، محدودیت آن مورد توجه واقع شده است و فرض بر عدم امکان بازداشت جز
در موارد محدود که قانون تجویز نماید، قرار گرفته است.در یک بررسی اجمالی بیشترین بیانیه هایی که موسسات فعال حقوق بشری و بشردوستانه صادر کرده اند در خصوص اعتراض به بازداشت، زندان و دربند بودن افراد است.در اثر حبس برخی از حقوق اساسی فرد نیز توقیف می شود و این فی نفسه علامت سوال بزرگی در برابر صحت کارکرد این کیفر می نهد.
به طور کلی تمامی انسان ها از دسته ای حقوق بنیادین برخوردارند و هیچ فردی نمی تواند آن ها را از دستیابی به این حقوق و آزادی ها محروم سازد.حقوق و آزادی های حداقل که در معاهدات بین المللی مثل اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و معاهدات منطقه ای پیش بینی شده است باید در هر دعوای کیفری بدون استثناء نسبت به طبقات مختلف مجرمین مثل صغار بزهکار، متهمان نظامی و غیره اعمال گردد.در حقوق بشردوستانه نیز وقوع مخاصمات در سراسر جهان اعم از بین المللی و غیر بین المللی بیش از هر زمانی آشکار کرده که غیرنظامیان تا چه حد هدف حمله قرار می گیرند و نیاز روزافزونی به تضمین حمایت های حقوق بین المللی بشردوستانه نسبت به آن ها وجود دارد.بنابراین بازداشت شدگان نیز همچون دیگر افراد از این حقوق و آزادی ها منتفع اند.طبق کنوانسیون های ژنو و مجموعه اصول برای حمایت از تمامی اشخاص تحت هر شکل از بازداشت یا حبس و دیگر اسناد:
با کلیه اشخاص تحت بازداشت باید به روش انسانی و با احترام رفتار شود.توقیف و بازداشت باید مطابق قانون و توسط ماموران ذی صلاح انجام گیرد.هیچ شخصی را نمی توان بدون دستور بازداشت معتبر در زندان پذیرفت.هیچ شخص بازداشتی یا حبس نباید در معرض شکنجه یا مجازات های بی رحمانه قرار گیرد.
بدترین مجازاتی که نسبت به بازداشت شدگان اعمال می گردد شکنجه آنان است.امروزه بر خلاف گذشته شکنجه امری مذموم و از دسته جرایم علیه کرامت و مقام انسانی قلمداد می شود.شکنجه را مشتمل بر تحقیر، فشارهای روانی و رنج های جسمی می دانند.مساله شکنجه از سال ۱۹۷۳ جزء مسائل روز سازمان ملل قرار گرفت.کنوانسیون بین المللی ضد شکنجه تحت عنوان ” کنوانسیون ضد شکنجه و دیگر مجازات ها یا رفتارهای وحشیانه، غیرانسانی یا تحقیرکننده ” که در سال ۱۹۸۴ به تصویب رسید، نشانه ای است از توجه به احترام وجود بشری و نیز هشداری است برای شکنجه کنندگان.ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر مقرر می دارد: “هیچ کس نباید شکنجه شود یا تحت مجازات یا رفتاری ظالمانه، ضد انسانی یا تحقیرآمیز قرار گیرد” بنابراین تمام متهمین و افراد بازداشتی باید تحت حمایت قرار گیرند.حق شکنجه نشدن از مهمترین حقوق بنیادینی است که مطابق اسناد بین المللی، رویه های قضایی و عملکرد سازمان های بین المللی تکلیف به رعایت آن در هر نوع اوضاع و احوال که باشد، ساقط نمی شود.
الف) بیان مسأله
با شروع زندگی اجتماعی، تخلف و ارتکاب جرم هم پدید آمد و از آن جایی که برای تداوم و حفظ نظم اجتماعی مقابله با بزهکاران و مجرمان لازم و ضروری است، دولت ها برای برقراری نظم و حفظ حکومت خود به مجازات مجرمان که گاه باید با دستگیری و بازداشت آنان همراه باشد، اقدام می نمایند.لیکن نظام قوانین بین المللی در زمینه نحوه برخورد با افراد بازداشت شده بر این نکته تأکید دارد که میان کسانی که محکوم تشخیص داده شده اند و حکم زندان دریافت کرده اند و آنان که محکوم نشده اند فاصله زیادی وجود دارد.تفکیک متهمان از محکومان یکی از آثار تفکرات جدید حقوق کیفری است، لذا این افراد به منظور جلوگیری از فرار یا تبانی و یا جلوگیری از محو دلایل بازداشت می گردند و تا زمانی که گناهشان محرز نشده، بی گناه محسوب می شوند.در طول چند دهه گذشته کمیته حقوق بشر سازمان ملل و دیوان اروپایی حمایت از حقوق بشر، به عنوان نهادهای ناظر بر اجرای اسناد بین المللی با تفسیر مقررات راجع به حقوق متهم پیش بینی کردند که از جمله حقوق متهم آزادی موقت وی پیش از محاکمه است، لذا عمل بر خلاف این قاعده یعنی بازداشت باید مبتنی بر دلایل روشن باشد.با توجه به مطالب ذکر شده و این موضوع که همه افراد دارای آزادی و حقوق بنیادین هستند، افراد بازداشت شده نیز تا زمان اثبات جرم از تمام این حقوق منتفع می باشند.کمیسیون بین آمریکایی مقرر می دارد که حق دفاع از خود مستلزم آن است که به متهم اجازه داده شود تا در هنگام بازداشت از حمایت قانونی برخوردار گردد و در جهت حمایت از این حقوق سازوکارهای نظارتی لازم طبق قوانین بشری و بشردوستانه نیز اتخاذ گردیده است که در این پژوهش به ذکر آن ها و تطبیق مسائل مربوط می پردازیم.
ب) پرسش های تحقیق
پرسش اصلی:
۱.آیا در رابطه با حمایت از حقوق متهم در طول بازداشت طبق کنوانسیون های حقوق بشری و حقوق بشر دوستانه سازوکارهایی وجود دارد؟
پرسش های فرعی:
۲.در رابطه با دستگیری و بازداشت افراد چه استانداردهای حقوقی بین المللی به کار گرفته شده است؟
۳.آیا ممنوعیت مطلق شکنجه در مورد متهمین در معاهدات بین المللی مورد قبول واقع شده است؟
