گرایش :خصوصی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد دامغان
دانشکده حقوق
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق
گرایش حقوق خصوصی
عنوان
تصدیق انحصار وراثت وآئین رسیدگی به اعتراض نسبت به آن
استاد راهنما
جناب آقای دکتر سید حسین سادات حسینی
شهریور ماه ۱۳۹۳
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده.۱
مقدمه۲
فصل اول:تشریفات صدور
۱– ۱- معنای حصر وراثت ۵
۱- ۱- ۱- معنای لغوی ۵
۱- ۱- ۲- معنای اصطلاحی . ۵
۱- ۲- اشخاص ذینفع جهت درخواست گواهی حصر وراثت ۵
۱- ۳- مرجع صالح برای رسیدگی و دادن گواهی انحصار وراثت ۶
۱- ۳- ۱- مرجع صالح در زمان سابق .۶
۱- ۳- ۲- مرجع صالح فعلی .۶
۱- ۳- ۳- مرجع صالح خارج از کشور و اتباع خارجی ۷
۱- ۳- ۳- ۱- محل اقامت دائمی متوّفی در خارج از مملکت باشد .۷
۱- ۳- ۳- ۲- مرجع صالح صدور گواهی انحصار وراثت برای تبعه خارجی .۸
۱- ۴- مدارک لازم جهت تقاضای تصدیق انحصار وراثت .۸
۱- ۵- هزینه دادرسی ۱۸
۱- ۵- ۱- تعریف دعوا .۱۸
۱- ۵- ۲- ضرورت تشخیص دعوای مالی از دعوای غیرمالی ۱۹
۱- ۵- ۳- معیار تشخیص دعوای مالی از غیرمالی ۲۰
۱- ۵- ۴- مالی یا غیرمالی بودن تصدیق حصر وراثت ۲۰
۱- ۶- اقدامات مرجع صالح و مندرجات گواهی ۲۱
۱- ۶- ۱- انتشار آگهی ۲۱
۱- ۶- ۱- ۱- در زمان سابق ۲۱
۱- ۶- ۱- ۲- در زمان فعلی .۲۳
۱- ۶- ۲- لزوم یا عدم لزوم جلسه رسیدگی ۲۴
۱- ۶- ۳- مندرجات گواهی انحصار وراثت .۲۶
۱- ۶- ۴- اقدامات مرجع صالح از جهت کفر یا ایمان مورث و ورثه ۲۷
۱- ۶- ۴- ۱- مسلمان بودن مورث .۲۷
۱- ۶- ۴- ۲- کافر بودن مورث ۲۹
۱- ۶- ۵- عدم درج افراد غیر نسب و سبب .۳۱
۱- ۷- مدت زمان اخذ گواهی انحصار وراثت ۳۳
فصل دوم: آثار، اعتبار و اعتراض به گواهی انحصار وراثت
۲- ۱- آثار گواهی انحصار وراثت و موارد کاربرد آن .۳۴
۲- ۱- ۱- آثار گواهی انحصار وراثت .۳۴
۲- ۱- ۲- موارد کاربرد گواهی انحصار وراثت .۳۵
۲- ۲- ماهیت و اعتبار گواهی انحصار وراثت .۳۶
۲- ۲- ۱- ماهیت گواهی انحصار وراثت ۳۶
۲- ۲- ۲- اعتبار گواهی انحصار وراثت ۳۷
۲- ۲- ۲- ۱- اعتبار گواهی انحصار وراثت صادره از کشور خارج ۳۸
۲- ۳- اعتراض به درخواست و گواهی انحصار وراثت ۳۹
۲- ۳- ۱- اعتراض به درخواست انحصار وراثت .۳۹
۲- ۳- ۱- ۱- اشخاصی که حق اعتراض به درخواست حصر وراثت دارند .۴۰
۲- ۳- ۱- ۲- چگونگی رسیدگی به دعوی اعتراض به درخواست حصر وراثت .۴۱
۲- ۳- ۲- اعتراض به گواهی انحصار وراثت ۴۱
۲- ۳- ۲- ۱- اشخاصی که حق اعتراض به گواهی حصر وراثت دارند .۴۲
۲- ۴- انواع اعتراض به گواهی انحصار وراثت .۴۵
۲- ۴- ۱- اعتراض با صبغه‌ی کیفری ۴۶
۲- ۴- ۱- ۱- نحوه اعتراض .۴۷
۲- ۴- ۲- اعتراض با صبغه‌ی حقوقی .۴۷
۲- ۴- ۲- ۱- از جهت حذف نام بعضی از افراد ۴۷
۲- ۴- ۲- ۱- ۱- ادله مورد قبول برای نفی نسب ۴۸
۲- ۴- ۲- ۲- از جهت درج نام بعضی از افراد در گواهی ۵۰
۲- ۴- ۲- ۲- ۱- اثبات رابطه زوجیت و رابطه نسب .۵۰
الف- اتبات رابطه زوجیت .۵۰
ب- اثبات رابطه نسب .۵۱
۲- ۴- ۲- ۳- از جهت اصلاح میزان سهم الارث .۵۳
۲- ۴- ۲- ۴- از لحاظ جنسیت زمان فوت .۵۴
۲- ۴- ۲- ۵- از جهت تقویم مال .۵۵
۲- ۴- ۲- ۶- اعتراض به صحت و سقم وصیت نامه ابرازی در گواهی حصر وراثت .۵۶
۲- ۵- اعتراض خارج از مهلت .۵۷
۲- ۶- نتیجه اعتراض به گواهی انحصار وراثت در حین و بعد از تقسیم ترکه .۵۷
۲- ۶- ۱- اعتراض به انحصار وراثت در حین تقسیم ترکه .۵۷
۲- ۶- ۲- برگشت اقدامات انجام شده پس از اصلاح گواهی حصر وراثت .۵۸
۲- ۶- ۲- ۱- هنگامی که مال غیر به تساوی در حصص شرکا قرار گیرد ۵۸
۲- ۶- ۲- ۲- هنگامی که مال غیر در تمام حصص شرکا مفروزاً به تساوی نباشد .۵۹
۲- ۷- بررسی گواهی های متعارض .۶۳
نتیجه گیری ۶۴
پیشنهادات ۶۶
فهرست منابع .۶۷
ضمائم .۷۰
Abstract .95
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل شماره ۱- دادخواست حصر ورثه در زمان فعلی ۷۱
شکل شماره ۲- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه اول (محدود) .۷۳
شکل شماره ۳- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه دوم (محدود) .۷۴
شکل شماره ۴- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه سوم (محدود) ۷۵
شکل شماره ۵- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه اول (نامحدود) .۷۶
شکل شماره ۶- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه دوم (نامحدود) .۷۷
شکل شماره ۷- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه سوم (نامحدود) ۷۸
شکل شماره ۸- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به اقلیت های مذهبی (محدود) .۷۹
شکل شماره ۹- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به اقلیت های مذهبی (نامحدود) .۸۰
شکل شماره ۱۰- استشهادیه مربوط به طبقه اول .۸۱
شکل شماره ۱۱- استشهادیه مربوط به طبقه دوم ۸۳
شکل شماره ۱۲- استشهادیه مربوط به طبقه سوم .۸۵
شکل شماره ۱۳- گواهی فوت ۸۷
شکل شماره ۱۴- اظهارنامه مالیات بر ارث .۸۸
شکل شماره ۱۵-گواهی‌نامه واریز مالیات بر ارث . ۹۰
شکل شماره ۱۶- گواهی حصر وراثت محدود فعلی ۹۱
شکل شماره ۱۷- گواهی حصر وراثت نامحدود فعلی ۹۲
شکل شماره ۱۸- گواهی حصر وراثت محدود در زمان سابق .۹۳
شکل شماره ۱۹- گواهی حصر وراثت نامحدود در زمان سابق ۹۴
علائم و اختصارها
ق. ا. ح. قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹ و اصلاحیه های بعدی آن
ق. ج. قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب ۱۳۷۹
ق. ق. قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۱۸
ق. م. .قانون مدنی مصوب ۱۳۰۷
ق. م. م. .قانون مالیات های مستقیم مصوب ۱۳۴۵
چکیده
اولین و مهمترین اقدامی که ورثه پس از فوت متوّفی باید انجام بدهند اخذ گواهی انحصار وراثت است. با اخـذ این گواهی و
مشخص شدن تعداد ورثـه و نسبت آنها با متوّفـی و سهم‌الارث ایشان فرآینـد تقسیم و تصفیه امـوال متوّفـی به سهولت انجام
می‌گیرد و تکلیف ماترک و مطالبات و بدهی های متوّفی روشن می‌شود. هر چند ظاهراً گواهـی حصر وراثت قاطـع است ولی
قانونگذار آن را قابل اعتراض دانسته از جمله آنکه بعضی از افراد با وارث شناختن خود و ذکر اینکه نام آنها در گواهـی نیامده
اعتراض نمایند ولی در خصوص اینکه طلبکاران و بدهکاران متوّفی بتوانند به عنوان معترض مطـرح باشند اختلاف نظر است.
به نظر می‌رسد طلبکار حق اعتراض دارد ولی بدهکار حق اعتراض ندارد. در همین راستا در این نوشتار سعی ما بـر این است
که به اولین اقدام وراث برای اثبات هویت و ارتباط خود با مورث و درخواست گواهـی انحصار وراثت و چگونگی صدور آن
و موارد اعتراض به گواهـی مزبور بپردازیم. روش تحقیـق در این نوشتار، مبتنی بر روش کتابخانه‌ای و میـدانی بوده و در ایـن
راستا سعی شده به آراء و نظریات مشورتی که در این خصوص ارائه شده اشاره و مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته و تلاش
شده تا تمـام قوانین ذی‌ربط مورد بررسی و در صورت لزوم مورد استفاده قرار گیرد.
واژگان کلیدی:
گواهی انحصار وراثت، اعتراض به گواهی انحصار وراثت، ذینفع
مقدمه
انسان ها در حیـات اجتماعی خـود با یکدیگر در تعامل می‌باشند در نتیجه این تعامل آثار حقـوقی بر روابط
موجـود بین آنها مترتب می‌شود این تعاملات و آثـار نه تنها در زمان حیات افراد، بلکه بعد از فـوت آنها نیز
همچنان ادامه دارد به این شکل که هرگاه شخصی از دنیا می‌رود از خود اموال و حقوق مالی به جا می‌گذارد
مسئله ارث کـه اکثر علمای حقـوق را به خـود مشغول نموده و هـر یک به ترتیبی آن را مرتـب کرده است،
عبارت از دانستن این که دارایی و حقوق شخص باید بعد از فـوت او به چه کسی برسد، آیا مـاترک او باید
به اشخاصی منتقل شود که قانون معین می‌کند و یا به کسانی که خود او انتخاب می‌نماید؟
بدیهی است که هر کس در دنیا به یک عده از اشخاص علقه تامی دارد و مایل است که بعد از فـوت
او اگر اموال و حقوقی دارد به همان اشخاص منتقل شود. کسانی که در درجـه اول و بیشتر از دیگران طرف
علقـه و محبت یک نفـر واقع می‌شوند کسانی هستند کـه آن یک نفر باعث وجـود آنها شده و یا آنها باعث
وجود او شده‌اند این اشخاص عبارتند از اولاد و ابوین انسان، پس اولاد و ابویـن کسانی خواهند بود که بـه
حکم طبیعت بعد از فوت یک نفر باید در درجه اول قائم مقام او شده و دارایی او را قهراً تملک کنند.
هرگاه یک نفر نه اولاد داشته باشد و نه ابوین، بدیهی است که علقه و محبت او بیشتر به اجداد او که
در این صورت به منزله ابوین می‌باشند و همچنین به برادر و خواهر او متوجه خواهد بود. به همین طریق به
هر درجه‌ای که شخص از داشتن ارحامی که به واسطه اقربیت اولویت دارند محروم باشد علقـه و محبت او
متوجه اقربای دورتر او می‌گردد. پس به حکم طبیعت، طبقات مختلفه‌ای که در میان اقربای نسبی باید بعد از
فوت یک نفر وارث او گردند معلوم و معین است.
اقربای نسبی کسانی هستند که یا به جهت ولادت از هـم متصل به یکدیگر می‌شوند مثل پدر و فرزند
و یا بـه واسطه ولادت از شخص واحـد یعنی داشتن جامـع نسب مثـل دو برادر، ولـی انسان اعـم از اینـکه
خویشاوند نسبـی داشته و یا نداشته باشد و اعـم از اینکه خویشاوندانش بـا او نزدیک یا دور باشنـد ممکـن
است تأهـل کرده و در حقیقت برای زندگی خـود شریکی نیـز اختیار نمـوده باشد که در این صورت علقـه
زوجیت نیز ایجـاد محبتی می‌نماید کـه کمتر از محبت اقربـای نسبی نخواهد بود. پس زوج یا زوجـه نیز از
جمله کسانی خواهند بود که خـواه برای میـت اقربای نسبی باشد و خواه نباشد باید از ترکـه او حصه ببرند.
نظـر به مراتب فـوق کسانی که باید بعـد از فـوت یک نفـر دارایـی او را تملک نمایند طبیعتاً معلوم است و
قانونگذاران نیز همین حکـم طبیعت را تعقیب وتأیید نمـوده و طبقات مختلف وارثین شخص را بـا ملاحظه
علقه و محبتی که بین یک نفر و اقربای او موجود می‌باشد معین کرده‌اند این قانون طبیعی که قانـون تشریعی
نیز منطبق با آن است بقدری موافق با ناموس بشر و نظام جماعت انسانی است بطوری که قوانین و مقررات
موضوعه اجازه انصراف از آن را نداده‌اند و بنابراین هیچ کس نمی‌تواند کسی را که حـق وراثت ندارد وارث
قرار دهد یا کسی را که قانـوناً وارث است از سهـم‌الارث خود محروم کند. در همین راستا بـه منظور اینکـه
وراث بتوانند سهـم‌الارث خود را مطالبـه و درآن تصرف کنند ابتـدا لازم است وارث منحصر بـودن ایشان و
سهـم‌الارث هر یک از ایشان در دادگـاه بررسی و اثبات گردد در ایـن خصوص برابر بند ۳ مـاده ۱۱ قانـون
شوراهای حـل اختلاف مصوب۱۳۸۷، شـورا پس از رسیدگـی گواهـی‌نامه‌ای بـه نام تصدیق انحصار وراثت
صـادر می‌نماید که در اختیار اشخاص ذینفع قـرار خواهد گرفت. انحصار وراثت در حقـوق عبارت است از
معلوم نمودن تعداد وراث متوّفی توسط مراجع ذی‌صلاح. در این نوشتار سعـی ما بر این است که بـه نحـوه
اخـذ گواهی‌نامـه انحصاروراثت بپردازیم و در ادامـه به این امر اشـاره کنیم که آیا می‌شود به گواهـی مذکور
اعتراض کرد و چه اقداماتی را باید انجام داد.
اهمیت و ضرورت موضوع
با توجه به اینکه از جمله مواردی که نوعـاً گریبانگیر تمامی افراد جامعه بوده و یا خواهد بود فـوت یکی از
بستگان نزدیک است که آثـاری از جمله لزوم تعیین تکلیف مایملک وی و میزان سهم و حقوق وراث را به
دنبال دارد. موضوعـی که بسیار مورد سـؤال است چگونگی و تشریفات دادرسی مربوط به گواهـی انحصار
وراثت و همچنین نحوه اعتراض به آن است؟ این گواهی از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا هرگونه نقل
و انتقال امـوال متوّفـی که قهراً در مالکیت ورثـه قرار می‌گیرد، ادامه عملیات ثبتی و. منوط به ارائـه گواهی
مذکور است.
اهداف تحقیق
پرداختـن مفصل بـه موضـوع انحصار وراثت و قـرار دادن مطالب دستـه‌بندی شده و منظـم شده در اختیـار
مسئولان مربوطه تا ایشان نیز مطالب را برای دسترسی ساده تر و سریع تر در خدمت افراد جامعه قـرار دهند
تا افراد برای انجـام کارهای مربوط به انحصار وراثت کمتر دچـار مشکل شوند و با آگاهی بیشتر برای اخـذ
این گواهـی اقدام کنند چـون همان طور کـه گفته شد این بحث جزو مواردی است که گریبانگیر تمـام افراد جامعه هست و تمام افراد روزی به آن نیاز پیدا می‌کنند.
پیشینه موضوع
به جرأت می‌توان گفت که بحـث ارث از مهمترین و پیچیده ترین بحث ها در کتـاب های فقهی و حقـوقی
است زیرا آیاتی چند از قرآن کریم و بیش از هزار حکم، قاعده و مسئله به این مهـم اختصاص یافته است و
فقها و حقوقدانان با توجه به گستردگی و شمول و جامعیت آیات، با دقت به فصل‌بندی ارث پرداخته، تحت
عناوینی همچون موجبات، موانـع و شرایط ارث بـه طور مفصـل سخـن گفته‌اند. امـا به منظور اینکـه وراث
بتواننـد سهـم‌الارث خـود را مطالبـه و درآن تصـرف کننـد ابتـدا لازم است وارث منحصـر بـودن ایشـان و
سهـم‌الارث هر یک از ایشان بررسی و اثبات گردد و گواهی تصدیق انحصار وراثت صـادر گردد. که ترتیب
کار مشروحاً در مواد۳۶۰ الی ۳۷۴ قانون امور حسبی و همچنین قانون تصدیق انحصار وراثت مصـوب سال
۱۳۰۹ مصرح است و همچنین می‌تـوان به نظرات مشورتی اداره حقـوقی که در کتابـی تحت عنوان «گواهی
حصر وراثت در رویه قضایی» توسط خانم عاطفه زاهدی گردآوری شده اشاره کرد لکن با توجه به ضرورت
و نیـاز جامعه بـه پرداخت جزئیـات بیشتر از سویـی و نبود تحقیـق مستقل و جامـع در منابـع کتابخانه‌ای و
سایت های اینترنتی از سوی دیگر جای آن دارد که موضوع حاضر از زوایای مختلفی مورد بحث قرار گیرد.
پرسش های تحقیق
در این موضوع با توجه به فراگیری آن سؤالاتی چند به بحث گذاشته شده است که عبارتند از:
چه مدارکی برای اخذ این گواهی لازم است؟ و چه اشخاصی برای تقاضای انحصار وراثت صلاحیت
دارند؟
چه مرجعی صالح برای رسیدگی است؟ و روند آن به چه شکل است؟
چه کسانی حق اعتراض دارند و ذینفع محسوب می‌شوند؟
اعتراض در چه مواردی ممکن است مطرح شود؟
چه مراجعی برای رسیدگی به اعتراضات صلاحیت دارند و روند رسیدگی آنها به چه شکل است؟
فرضیه های تحقیق
۱- به نظر می‌رسد که گواهی حصر وراثت در بعضی موارد قاطع است.
۲- به نظر می‌رسد که ورثه و طلبکار و بدهکار حق اعتراض به گواهی انحصار وراثت را دارند.
۳- به نظر می‌رسد که مواردی را کـه متقاضی اخذ گواهـی حصـر وراثت در اظهارنامـه مالیاتی ذکـر
می‌کند برای او اقرار محسوب می‌شود.
روش تحقیق
روش تحقیق در این نوشتـار، مبتنی بر روش کتابخانه‌ای و میدانی بوده و در این راستا سعـی شده بـه آراء و نظریـات مشورتی که در این خصوص ارائـه شده اشاره و مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته و تلاش شده تا تمـام قوانین ذی‌ربط مورد بررسی و در صورت لزوم مورد استفاده قرار گیرد.
فصل اول:تشریفات صدور
۱- ۱- معنای حصر وراثت
۱- ۱- ۱- معنای لغوی
شناختن و محدود و مشخص کردن وارثان شخص درگذشته».[۱]
