عنوان : تصدیق انحصار وراثت وآئین رسیدگی به اعتراض نسبت به آن

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد دامغان

دانشکده حقوق

 

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد  در رشته حقوق

گرایش حقوق خصوصی

 

عنوان

تصدیق انحصار وراثت وآئین رسیدگی به اعتراض نسبت به آن

استاد راهنما

جناب آقای دکتر سید حسین سادات حسینی

 

شهریور ماه ۱۳۹۳

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                           صفحه

چکیده.۱

مقدمه۲

فصل اول:تشریفات صدور

۱– ۱- معنای حصر وراثت ۵

۱- ۱- ۱-  معنای لغوی ۵

۱- ۱- ۲- معنای اصطلاحی . ۵

۱- ۲- اشخاص ذینفع جهت درخواست گواهی حصر وراثت ۵

۱- ۳- مرجع صالح برای رسیدگی و دادن گواهی انحصار وراثت ۶

۱- ۳- ۱- مرجع صالح در زمان سابق .۶

۱- ۳- ۲-  مرجع صالح فعلی .۶

۱- ۳- ۳- مرجع صالح خارج از کشور و اتباع خارجی ۷

۱- ۳- ۳- ۱- محل اقامت دائمی متوّفی در خارج از مملکت باشد .۷

۱- ۳- ۳- ۲- مرجع صالح صدور گواهی انحصار وراثت برای تبعه خارجی .۸

۱- ۴- مدارک لازم جهت تقاضای تصدیق انحصار وراثت .۸

۱- ۵- هزینه دادرسی ۱۸

۱- ۵- ۱- تعریف دعوا .۱۸

۱- ۵- ۲- ضرورت تشخیص دعوای مالی از دعوای غیرمالی ۱۹

۱- ۵- ۳- معیار تشخیص دعوای مالی از غیرمالی ۲۰

۱- ۵- ۴- مالی یا غیرمالی بودن تصدیق حصر وراثت ۲۰

۱- ۶- اقدامات مرجع صالح و مندرجات گواهی ۲۱

۱- ۶- ۱- انتشار آگهی ۲۱

۱- ۶- ۱- ۱- در زمان سابق ۲۱

۱- ۶- ۱- ۲- در زمان فعلی .۲۳

۱- ۶- ۲- لزوم یا عدم لزوم جلسه رسیدگی ۲۴

۱- ۶- ۳- مندرجات گواهی انحصار وراثت .۲۶

۱- ۶- ۴- اقدامات مرجع صالح از جهت کفر یا ایمان مورث و ورثه ۲۷

۱- ۶- ۴- ۱- مسلمان بودن مورث .۲۷

۱- ۶- ۴- ۲- کافر بودن مورث ۲۹

۱- ۶- ۵- عدم درج افراد غیر نسب و سبب .۳۱

۱- ۷- مدت زمان اخذ گواهی انحصار وراثت ۳۳

 

فصل دوم: آثار،  اعتبار و اعتراض به گواهی انحصار وراثت

۲- ۱- آثار گواهی انحصار وراثت و موارد کاربرد آن .۳۴

۲- ۱- ۱- آثار گواهی انحصار وراثت .۳۴

۲- ۱- ۲- موارد کاربرد گواهی انحصار وراثت .۳۵

۲- ۲- ماهیت و اعتبار گواهی انحصار وراثت .۳۶

۲- ۲- ۱- ماهیت گواهی انحصار وراثت ۳۶

۲- ۲- ۲- اعتبار گواهی انحصار وراثت ۳۷

۲- ۲- ۲- ۱- اعتبار گواهی انحصار وراثت صادره از کشور خارج ۳۸

۲- ۳- اعتراض به درخواست و گواهی انحصار وراثت ۳۹

۲- ۳- ۱- اعتراض به درخواست انحصار وراثت .۳۹

۲- ۳- ۱- ۱- اشخاصی که حق اعتراض به درخواست حصر وراثت دارند .۴۰

۲- ۳- ۱- ۲- چگونگی رسیدگی به دعوی اعتراض به درخواست حصر وراثت .۴۱

۲- ۳- ۲- اعتراض به گواهی انحصار وراثت ۴۱

۲- ۳- ۲- ۱- اشخاصی که حق اعتراض به گواهی حصر وراثت دارند .۴۲

۲- ۴- انواع اعتراض به گواهی انحصار وراثت .۴۵

۲- ۴- ۱- اعتراض با صبغه‌ی کیفری ۴۶

۲- ۴- ۱- ۱- نحوه اعتراض .۴۷

۲- ۴- ۲- اعتراض با صبغه‌ی حقوقی .۴۷

۲- ۴- ۲- ۱- از جهت حذف نام بعضی از افراد ۴۷

۲- ۴- ۲- ۱- ۱- ادله مورد قبول برای نفی نسب ۴۸

۲- ۴- ۲- ۲- از جهت درج نام بعضی از افراد در گواهی ۵۰

۲- ۴- ۲- ۲- ۱- اثبات رابطه زوجیت و رابطه نسب .۵۰

الف- اتبات رابطه زوجیت .۵۰

ب- اثبات رابطه نسب .۵۱

۲- ۴- ۲- ۳- از جهت اصلاح میزان سهم الارث .۵۳

۲- ۴- ۲- ۴- از لحاظ جنسیت زمان فوت .۵۴

۲- ۴- ۲- ۵- از جهت تقویم مال .۵۵

۲- ۴- ۲- ۶- اعتراض به صحت و سقم وصیت نامه ابرازی در گواهی حصر وراثت .۵۶

۲- ۵- اعتراض خارج از مهلت .۵۷

۲- ۶- نتیجه اعتراض به گواهی انحصار وراثت در حین و بعد از تقسیم ترکه .۵۷

۲- ۶- ۱- اعتراض به انحصار وراثت در حین تقسیم ترکه .۵۷

۲- ۶- ۲- برگشت اقدامات انجام شده پس از اصلاح گواهی حصر وراثت .۵۸

۲- ۶- ۲- ۱- هنگامی که مال غیر به تساوی در حصص شرکا قرار گیرد ۵۸

۲- ۶- ۲- ۲- هنگامی که مال غیر در تمام حصص شرکا مفروزاً به تساوی نباشد .۵۹

۲- ۷- بررسی گواهی های متعارض .۶۳

نتیجه گیری ۶۴

پیشنهادات ۶۶

فهرست منابع .۶۷

ضمائم .۷۰

Abstract .95

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                                                                                            صفحه

شکل شماره ۱- دادخواست حصر ورثه در زمان فعلی ۷۱

شکل شماره ۲- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه اول (محدود) .۷۳

شکل شماره ۳- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه دوم (محدود) .۷۴

شکل شماره ۴- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه سوم (محدود) ۷۵

شکل شماره ۵- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه اول (نامحدود) .۷۶

شکل شماره ۶- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه دوم (نامحدود) .۷۷

شکل شماره ۷- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به طبقه سوم (نامحدود) ۷۸

شکل شماره ۸- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به اقلیت های مذهبی (محدود) .۷۹

شکل شماره ۹- دادخواست حصر ورثه در زمان سابق مربوط به اقلیت های مذهبی (نامحدود) .۸۰

شکل شماره ۱۰- استشهادیه مربوط به طبقه اول .۸۱

شکل شماره ۱۱- استشهادیه مربوط به طبقه دوم ۸۳

شکل شماره ۱۲- استشهادیه مربوط به طبقه سوم .۸۵

شکل شماره ۱۳- گواهی فوت ۸۷

شکل شماره ۱۴- اظهارنامه مالیات بر ارث .۸۸

شکل شماره ۱۵-گواهی‌نامه واریز مالیات بر ارث .  ۹۰

شکل شماره ۱۶- گواهی حصر وراثت محدود فعلی ۹۱

شکل شماره ۱۷- گواهی حصر وراثت نامحدود فعلی ۹۲

شکل شماره ۱۸- گواهی حصر وراثت محدود در زمان سابق .۹۳

شکل شماره ۱۹- گواهی حصر وراثت نامحدود در زمان سابق ۹۴

 

علائم و اختصارها

ق. ا. ح.  قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹ و اصلاحیه های بعدی آن

ق. ج.   قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب ۱۳۷۹

ق. ق.   قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۱۸

ق. م.  .قانون مدنی مصوب ۱۳۰۷

ق. م. م.  .قانون مالیات های مستقیم مصوب ۱۳۴۵

 

چکیده

اولین و مهمترین اقدامی که ورثه پس از فوت متوّفی باید انجام بدهند اخذ گواهی انحصار وراثت است. با اخـذ این گواهی و

مشخص شدن تعداد ورثـه و نسبت آنها با متوّفـی و سهم‌الارث ایشان فرآینـد تقسیم و تصفیه امـوال متوّفـی به سهولت انجام

می‌گیرد و تکلیف ماترک و مطالبات و بدهی های متوّفی روشن می‌شود. هر چند ظاهراً گواهـی حصر وراثت قاطـع است ولی

قانونگذار آن را قابل اعتراض دانسته از جمله آنکه بعضی از افراد با وارث شناختن خود و ذکر اینکه نام آنها در گواهـی نیامده

اعتراض نمایند ولی در خصوص اینکه طلبکاران و بدهکاران متوّفی بتوانند به عنوان معترض مطـرح باشند اختلاف نظر است.

به نظر می‌رسد طلبکار حق اعتراض دارد ولی بدهکار حق اعتراض ندارد. در همین راستا در این نوشتار سعی ما بـر این است

که به اولین اقدام وراث برای اثبات هویت و ارتباط خود با مورث و درخواست گواهـی انحصار وراثت و چگونگی صدور آن

و موارد اعتراض به گواهـی مزبور بپردازیم. روش تحقیـق در این نوشتار، مبتنی بر روش کتابخانه‌ای و میـدانی بوده و در ایـن

راستا سعی شده به آراء و نظریات مشورتی که در این خصوص ارائه شده اشاره و مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته و تلاش

شده تا تمـام قوانین ذی‌ربط مورد بررسی و در صورت لزوم مورد استفاده قرار گیرد.

 

واژگان کلیدی:

گواهی انحصار وراثت، اعتراض به گواهی انحصار وراثت، ذینفع

 

مقدمه

انسان ها در حیـات اجتماعی خـود با یکدیگر در تعامل می‌باشند در نتیجه این تعامل آثار حقـوقی بر روابط

موجـود بین آنها مترتب می‌شود این تعاملات و آثـار نه تنها در زمان حیات افراد، بلکه بعد از فـوت آنها نیز

همچنان ادامه دارد به این شکل که هرگاه شخصی از دنیا می‌رود از خود اموال و حقوق مالی به جا می‌گذارد

مسئله ارث کـه اکثر علمای حقـوق را به خـود مشغول نموده و هـر یک به ترتیبی آن را مرتـب کرده است،

عبارت از دانستن این که دارایی و حقوق شخص باید بعد از فـوت او به چه کسی برسد، آیا مـاترک او باید

به اشخاصی منتقل شود که قانون معین می‌کند و یا به کسانی که خود او انتخاب می‌نماید؟

بدیهی است که هر کس در دنیا به یک عده از اشخاص علقه تامی دارد و مایل است که بعد از فـوت

او اگر اموال و حقوقی دارد به همان اشخاص منتقل شود. کسانی که در درجـه اول و بیشتر از دیگران طرف

علقـه و محبت یک نفـر واقع می‌شوند کسانی هستند کـه آن یک نفر باعث وجـود آنها شده و یا آنها باعث

وجود او شده‌اند این اشخاص عبارتند از اولاد و ابوین انسان، پس اولاد و ابویـن کسانی خواهند بود که بـه

حکم طبیعت بعد از فوت یک نفر باید در درجه اول قائم مقام او شده و دارایی او را قهراً تملک کنند.

هرگاه یک نفر نه اولاد داشته باشد و نه ابوین، بدیهی است که علقه و محبت او بیشتر به اجداد او که

در این صورت به منزله ابوین می‌باشند و همچنین به برادر و خواهر او متوجه خواهد بود. به همین طریق به

هر درجه‌ای که شخص از داشتن ارحامی که به واسطه اقربیت اولویت دارند محروم باشد علقـه و محبت او

متوجه اقربای دورتر او می‌گردد. پس به حکم طبیعت، طبقات مختلفه‌ای که در میان اقربای نسبی باید بعد از

فوت یک نفر وارث او گردند معلوم و معین است.

اقربای نسبی کسانی هستند که یا به جهت ولادت از هـم متصل به یکدیگر می‌شوند مثل پدر و فرزند

و یا بـه واسطه ولادت از شخص واحـد یعنی داشتن جامـع نسب مثـل دو برادر، ولـی انسان اعـم از اینـکه

خویشاوند نسبـی داشته و یا نداشته باشد و اعـم از اینکه خویشاوندانش بـا او نزدیک یا دور باشنـد ممکـن

است تأهـل کرده و در حقیقت برای زندگی خـود شریکی نیـز اختیار نمـوده باشد که در این صورت علقـه

زوجیت نیز ایجـاد محبتی می‌نماید کـه کمتر از محبت اقربـای نسبی نخواهد بود. پس زوج یا زوجـه نیز از

جمله کسانی خواهند بود که خـواه برای میـت اقربای نسبی باشد و خواه نباشد باید از ترکـه او حصه ببرند.

نظـر به مراتب فـوق کسانی که باید بعـد از فـوت یک نفـر دارایـی او را تملک نمایند طبیعتاً معلوم است و

قانونگذاران نیز همین حکـم طبیعت را تعقیب وتأیید نمـوده و طبقات مختلف وارثین شخص را بـا ملاحظه

علقه و محبتی که بین یک نفر و اقربای او موجود می‌باشد معین کرده‌اند این قانون طبیعی که قانـون تشریعی

نیز منطبق با آن است بقدری موافق با ناموس بشر و نظام جماعت انسانی است بطوری که قوانین و مقررات

موضوعه اجازه انصراف از آن را نداده‌اند و بنابراین هیچ کس نمی‌تواند کسی را که حـق وراثت ندارد وارث

قرار دهد یا کسی را که قانـوناً وارث است از سهـم‌الارث خود محروم کند. در همین راستا بـه منظور اینکـه

وراث بتوانند سهـم‌الارث خود را مطالبـه و درآن تصرف کنند ابتـدا لازم است وارث منحصر بـودن ایشان و

سهـم‌الارث هر یک از ایشان در دادگـاه بررسی و اثبات گردد در ایـن خصوص برابر بند ۳ مـاده ۱۱ قانـون

شوراهای حـل اختلاف مصوب۱۳۸۷، شـورا پس از رسیدگـی گواهـی‌نامه‌ای بـه نام تصدیق انحصار وراثت

صـادر می‌نماید که در اختیار اشخاص ذینفع قـرار خواهد گرفت. انحصار وراثت در حقـوق عبارت است از

معلوم نمودن تعداد وراث متوّفی توسط مراجع ذی‌صلاح. در این نوشتار سعـی ما بر این است که بـه نحـوه

اخـذ گواهی‌نامـه انحصاروراثت بپردازیم و در ادامـه به این امر اشـاره کنیم که آیا می‌شود به گواهـی مذکور

اعتراض کرد و چه اقداماتی را باید انجام داد.

 

اهمیت و ضرورت موضوع

با توجه به اینکه از جمله مواردی که نوعـاً گریبانگیر تمامی افراد جامعه بوده و یا خواهد بود فـوت یکی از

بستگان نزدیک است که آثـاری از جمله لزوم تعیین تکلیف مایملک وی و میزان سهم و حقوق وراث را به

دنبال دارد. موضوعـی که بسیار مورد سـؤال است چگونگی و تشریفات دادرسی مربوط به گواهـی انحصار

وراثت و همچنین نحوه اعتراض به آن است؟ این گواهی از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا هرگونه نقل

و انتقال امـوال متوّفـی که قهراً در مالکیت ورثـه قرار می‌گیرد، ادامه عملیات ثبتی و. منوط به ارائـه گواهی

مذکور است.

 

اهداف تحقیق

پرداختـن مفصل بـه موضـوع انحصار وراثت و قـرار دادن مطالب دستـه‌بندی شده و منظـم شده در اختیـار

مسئولان مربوطه تا ایشان نیز مطالب را برای دسترسی ساده تر و سریع تر در خدمت افراد جامعه قـرار دهند

تا افراد برای انجـام کارهای مربوط به انحصار وراثت کمتر دچـار مشکل شوند و با آگاهی بیشتر برای اخـذ

این گواهـی اقدام کنند چـون همان طور کـه گفته شد این بحث جزو مواردی است که گریبانگیر تمـام افراد جامعه هست و تمام افراد روزی به آن نیاز پیدا می‌کنند.

 

پیشینه موضوع

به جرأت می‌توان گفت که بحـث ارث از مهمترین و پیچیده ترین بحث ها در کتـاب های فقهی و حقـوقی

است زیرا آیاتی چند از قرآن کریم و بیش از هزار حکم، قاعده و مسئله به این مهـم اختصاص یافته است و

فقها و حقوقدانان با توجه به گستردگی و شمول و جامعیت آیات، با دقت به فصل‌بندی ارث پرداخته، تحت

عناوینی همچون موجبات، موانـع و شرایط ارث بـه طور مفصـل سخـن گفته‌اند. امـا به منظور اینکـه وراث

بتواننـد سهـم‌الارث خـود را مطالبـه و درآن تصـرف کننـد ابتـدا لازم است وارث منحصـر بـودن ایشـان و

سهـم‌الارث هر یک از ایشان بررسی و اثبات گردد و گواهی تصدیق انحصار وراثت صـادر گردد. که ترتیب

کار مشروحاً در مواد۳۶۰ الی ۳۷۴  قانون امور حسبی و همچنین قانون تصدیق انحصار وراثت مصـوب سال

۱۳۰۹ مصرح است و همچنین می‌تـوان به نظرات مشورتی اداره حقـوقی که در کتابـی تحت عنوان «گواهی

حصر وراثت در رویه قضایی» توسط خانم عاطفه زاهدی گردآوری شده اشاره کرد لکن با توجه به ضرورت

و نیـاز جامعه بـه پرداخت جزئیـات بیشتر از سویـی و نبود تحقیـق مستقل و جامـع در منابـع کتابخانه‌ای و

سایت های اینترنتی از سوی دیگر جای آن دارد که موضوع حاضر از زوایای مختلفی مورد بحث قرار گیرد.

 

پرسش های تحقیق

در این موضوع با توجه به فراگیری آن سؤالاتی چند به بحث گذاشته شده است که عبارتند از:

چه مدارکی برای اخذ این گواهی لازم است؟ و چه اشخاصی برای تقاضای انحصار وراثت صلاحیت

دارند؟

چه مرجعی صالح برای رسیدگی است؟ و روند آن به چه شکل است؟

چه کسانی حق اعتراض دارند و ذینفع محسوب می‌شوند؟

اعتراض در چه مواردی ممکن است مطرح شود؟

چه مراجعی برای رسیدگی به اعتراضات صلاحیت دارند و روند رسیدگی آنها به چه شکل است؟

 

فرضیه های تحقیق

۱- به نظر می‌رسد که گواهی حصر وراثت در بعضی موارد قاطع است.

۲- به نظر می‌رسد که ورثه و طلبکار و بدهکار حق اعتراض به گواهی انحصار وراثت را دارند.

۳- به نظر می‌رسد که مواردی را کـه متقاضی اخذ گواهـی حصـر وراثت در اظهارنامـه مالیاتی ذکـر

می‌کند برای او اقرار محسوب می‌شود.

 

روش تحقیق

روش تحقیق در این نوشتـار، مبتنی بر روش کتابخانه‌ای و میدانی بوده و در این راستا سعـی شده بـه آراء و نظریـات مشورتی که در این خصوص ارائـه شده اشاره و مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته و تلاش شده تا تمـام قوانین ذی‌ربط مورد بررسی و در صورت لزوم مورد استفاده قرار گیرد.

 

 

فصل اول:تشریفات صدور

 

۱- ۱- معنای حصر وراثت

 

۱- ۱- ۱-  معنای لغوی

 

 شناختن و محدود و مشخص کردن وارثان شخص درگذشته».[۱]

 

 

 

پایان نامه کارشناسی ارشد

عنوان:

تعیین نقش توبه در سقوط مجازات از منظر فقه و حقوق با تاکید بر قانون مجازات جدید

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

چکیده

توبه از مباحث مهم در معارف و تعلیمات اسلامی است و به معنی رجوع و برگشت از اعمال بد گذشته و اظهار ندامت از آنها و سعی تلاش در اصلاح عمل می باشد و چنانچه با شرایط صحیح انجام گیرد پذیرفته خواهد شد و مهلت پذیرش آن نیز تا هنگامی است که مرگ به انسان روی نیاورده است .هدف اصلی ما از انجام این تحقیق و تعیین نقش توبه در سقوط مجازات از منظر فقه و حقوق با تاکید بر لایحه جدید قانون مجازات و همچنین تاثیر توبه بر مجازات شرکا ، معاونین ، مجازات تبعی و تکمیلی می باشد .در قرآن کریم در آیات متعدد انسانها را به توبه تشویق می کند و توابین را مساوی با مطهرین قرار داده و می فرماید «ان الله یحب التوابین والمتطهرین » یکی از سوره ای قرآن به نام توبه نام گذاری شده است .همچنین در روایات صادره از طرف معصومین (ع) نیز به توبه و اثرات آن بسیار سفارش شده است. از دیدگاه قرآن و روایات،توبه چهره عمل را تغییر داده و گناهان را تبدیل به نیکی ها و حسنات می کند. آثار توبه نه تنها در بعد فردی بلکه در بعد اجتواعی نیز قابل توجه است. توبه از منظر فقه با توجه به آثار آن بر دو قسم تقسیم می شود:توبه باطنی و توبه حکمی .توبه باطنی یعنی توبه بین انسان و خداوند که با توجه به نوع گناه دارای انواعی می باشد. توبه حکمی توبه ای است که به فرض صحت تحقق آن عدالت و شهادت افراد مورد قبول قرار می گردد. توبه احکامی دارد از جمله وجوب،فوریت،عمومیت و مراتب می باشد. در خصوص پذیرش توبه سوالاتی مطرح می شود از جله ۱-اصولا آیا توبه پذیرفته می شود یا خیر ؟ ۲-در صورت پذیرفته شدن فرصت آن تا چه موقع است ؟۳-آیا توبه ایی است که پذیرفته نشود ؟ در پاسخ سوال اول (قبول توبه)خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : آیا نمی دانند این خداوند است که توبه بندگان را می پذیرد. از این آیه می توان استفاده کرد که اولا مقام پذیرش توبه صرفا مختص ذات باری تعالی است و توبه پذیر تنها خداوند می باشد در ثانی همانطور که خداوند امر به توبه فرموده و همه بندگان را دعوت به این مهم نموده،خود نیز از روی لطف و کرم پذیرش و قبول آن ضمانت کرده است و در واقع هر توبه صحیحی را میپذیرد. در پاسخ سوال دوم و سوم یعنی زمان پذیرش توبه و توبه ای که پذیرفته نمی شود باید گفت انسان تا در دنیا زندگی می کند و مرگ به وی روی نیاوده مهلت برای توبه کردن دارد و تنها هنگامی که در چنگال مرگ گرفتار است و هیچ امیدی به نجات نداشت و در واقع مرگ را مشاهده کرد توبه مورد قبول نمی شود. مبحث دیگر که در خور توجه می باشد احراز توبه می باشد و آیا صرف اظهار توبه را می توان پذیرفت در جواب باید گفت از آنجا که توبه یک مسئله درونی و باطنی است و تنها از طرف فرد تائب معلوم می شود لذا صرف ادعای فرد مبنی بر توبه برای احراز آن کفایت می کند زیرا اولا نهاد توبه مبنی بر تسامح است و اگر ادعای تائب پذیرفته نشود برقراری این نهاد کم رنگ و بیهوده خواهد بود.ثانیا طبق قاعده « الحدود تدرء بالشبهات » با اندک تردیدی در وقوع توبه حد ساقط می شود ، نتیجه اینکه صرف اظهار توبه برای احراز آن کفایت می کند مگر اینکه دلیلی بر خلاف آن یافت شود و یقین به کذب وی باشد. بنابراین بر موارد فوق علمای اسلام بر وجود توبه اتفاق نظر و اجماع دارند و لذا می توان چنین مدعی گشت که ادله اربعه (قرآن،سنت،اجماع و عقل) جملگی بر وجوب توبه دلالت می کنند و این وجوب هم به نحو فوری است چراکه مقتضای ادله چهارگانه وجوب فوری است. اما جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی به عنوان یک تاسیس حقوقی از بنیادهای حقوق جزای اسلامی به شمار می رود به گونه ای که در سایر مکاتب کیفری امروزه نمونه آن به چشم نمی خورد که در قانون مجازات اسلامی همیشه جایگاه مناسبی را از آن خود کرده است و با توجه به اینکه پذیرش توبه اجباری نیست و به اختیار است که بعد از احراز شرایط لازم آن را می پذیرد به هر حال استفاده از این تاسیس شرعی  و فقهی نشان می دهد حقوق با پیوند دادن گنجینه غنی و سرشار فقهی با تجربیات و یافته های جدید حقوقی می تواند در کارآمد شدن برخورد نظام قضایی ما با مسائل قضایی کمک کند. البته دارای شرایط و ارکان وآثاری است و آثار بارز آن جلوگیری از تکرار جرم و اصلاح مجرمان است و اگر با شرایط کامل انجام گیرد حسب مورد یکی از معاذیر مخففه یا سقوط مجازات می تواند در پی داشته باشد که در جرائم حف الله قبل از ثبوت جرم به وسیله اقرار یا شهادت شهود مسقط مجازات بوده ولی در جرائمی که جنبه حق الناسی دارند موجب سقوط مجازات نیست چون مرتکب علاوه بر اینکه اوامر و نواهی الهی را نادیده گرفته موجب ضرر و زیان مالی و جسمی یا آبرویی برای دیگران شده و باید جبران کند البته توبه مجازات اخروی را ساقط می کند ولی باید دانست که رفع مجازات دنیوی تابع مجازات اخروی نیست. لازم به ذکر است توبه در لایحه یکی از اسباب شرعی سقوط مجازات است که مواد ۱۱۴ تا ۱۱۹ را به اختصاص داده است. در این قانون توبه در جرائم مستوجب حد چنانچه قبل از اثبات جرم باشد موجب اسقاط مجازات به غیر از حد قذف به دلیل حق الناسی بودن توبه نمی تواند تاثیری در اسقاط مجازات حدی داشته باشد. و همچنین در قصاص و دیه نیز تاثیری ندارد.همچنین در محاربه به استناد آیات ۳۳ و ۳۴ سوره مائده تنها در صورت توبه محارب قبل از دستگیری موجب سقوط مجازات است. ضمن اینکه توبه در مواردی مجازات حدی را به تعذیری تبدیل می کند (تبصره ۲ ماده ۱۱۴) ضمن اینکه در این قانون به طور کلی به نقش توبه در جرائم مستوجب تعزیر درجه ۶ و ۷ و ۸ یعنی حبس تا ۲ سال قابل پذیرش بوده و مسقط مجازات است یعنی توبه را در کل از مسقطات مجازات نمی دانند به عبارات دیگر چنانچه مجازات از دوسال حبس تعزیری بیشتر شود توبه آن را ساقط نمی کند و می تواند از عوامل مخففه مجازات محسوب گردد کما اینکه در قانون مجازات قدیم، توبه در جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی محدود بود، که در راستار سیاست کیفری اصطلاح مجرمین در قانون جدید آن را به سایز جرائم غیر منصوصه تعمیم داده است. نکته مهمی که مورد توجه است این است که در قانون مجازات اسلامی و لایحه جدید شرایطی برای توبه بیان نشده بلکه تشخیص آن بنظر قاضی واگذار شده است برای شناخت توبه و ارکان باید به فقه مراجعه کرد که از جمله رد حقوق مخلوق و خالق می باشد. و ارکان توبه به درونی و بیرونی تقسیم کرده اند. ارکان درونی مثل ندامت، پشیمانی قلبی، استغفار زبانی و تصمیم بر بازگشت نکردن بر گناه برشمرده اند و در خصوص ارکان بیرونی توبه عمل با اعضا و جوارح، انجام عمل صالح و ادای حقوق مردم برشمرده اند. در خصوص زمان پذیرش توبه بین فقهای اسلام اختلاف نظر است. البته در مورد توبه قبل از اثبات،فقها اتفاق نظر دارند اما در مورد توبه بعد از اثبات اختلاف نظر است. در خصوص تاثیر توبه بر مجازات شرکا و معاونین آنچنان که در عوامل رافع مسئولیت کیفری باعث زایل شدن رفتار مجرمانه نمی شو و فقط مجازات را از مرتکب جرم بر میدارد پس شرکا و معاونین جرم در این رابطه قابل مجازات می باشند. توبه نیز چنین شرایطی دارد بدین معنی که توبه هریک از مرتکبین مربوط به خود مرتکب است و تاثیری در مجازات سایرین ندارد. در مجازات تکمیلی اعمال مجازات بر جرم را در اختیار قاضی گذاشته است.در نتیجه بسته به نظر دادگاه می تواند مجازات تکمیلی را اضافه کند یا اضافه نکند چه مجرم توبه کند چه توبه نکرده باشد و در مجازات تبعی هم دادگاه در اعمال مجازات و تخفیف آن در مجازات تبعی هیچ گونه اختیاری ندارد به گونه ای که مجازات تبعی از آثار مترتب بر محکومیت جزایی است و هیچ گاه در حکم دادگاه قید نمی شود پس اثر توبه بر محکومیت جزایی است و به تبع محکومیت جزایی بر  مجازات تبعی نیز اثر خواهد داشت و توبه مستقلا نمی تواند اثری بر مجازات تبعی داشته باشد.

این تحقیق از لحاظ روش به صورت تحلیلی و توصیفی می باشد و از لحاظ هدف به عنوان یک تحقیق کاربردی است و از لحاظ شیوه و جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای و اسنادی می باشد .

نتیجه ای که از این تحقیق می شود گرفت ااین است که از توبه در سقوط مجازات در قانون مجازات اسلامی به عنوان ابزاری برای معافیت از مجازات منوط به تحقق شرایط لازم است و هرگز نمی تواند تبدیل به ابزاری برای فرار مجرم از چنگال عدلات باشد بنابراین برای استفاده از امکان قانونی مناسب و مفید شرایط لازم در شخص توبه کننده باید احراز شود.

النهایه پیشنهاد میگردد که با توجه به اینکه شرایط احراز توبه در قانون مجازات پیش بینی نشده و این امر منجر به اعمال سلیقه و سوء استفاده قضات می گردد، با تدوین ماده مستقل شرایط احراز توبه را پیش بینی نمایند و همچنین در خصوص توبه بعداز اثبات جرم از طریق علم قاضی قانون ساکت است ،لذا،همانگونه که در اثبات جرم از طریق اقرار و شهادت شهود نقش توبه ذکر شده ، در این خصوص هم با وضع ماده ای مطلب فوق را پیش بینی نمایند .

واژگان کلیدی :توبه،سقوط مجازات،زمان پذیرش توبه،توبه در جرائم حق الناس،توبه در جرائم حق الله.

 

 

کلیات

۱)مقدمه

بازسازی جامعه برمبنای معیارهای اسلامی‌وانسانی‌،بدون باسازی رفتاروشخصیت اعضای آن وبدون تربیت واصلاح افراد‌،امری غیرممکن ودورازواقعیت به نظرمی‌رسد‌.

پیکراجتماع سالم‌،سلول های سالم رامی‌طلبدوبه هراندازه و میزان که افرادجامعه متحول شوندبه همان مقدارنیز می‌توان به تحول اجتماع امید داشت‌.

درقلمرواجتماع نیز‌،بااشخاصی که برمبنای ارزشهای غلط تربیت شده وبا آن خوگرفته اند‌،نمی‌توان

جامعه ای سالم بناکرد‌.لذا آمادگی وقابلیت وسلامت افراد ازشرایط اولیه یک اجتماع سالم می‌باشد.

برای برپایی واستقراریک چنین جامعه سالمی‌،اصلاح وتربیت افرادناسالم آن امری اجتناب ناپذیر است‌. وتنهااصلاح وتربیت است که قادر خواهدبودرفتاروشخصیت منفی این اشخاص رادگرگون نموده وآنهارامبدل به افرادی مثبت وقابل قبول برای جامعه نماید.

برای برقراری این اصلاح وتربیت‌،ضرورت ایجاب می‌نمایدکه ابتدا درباره تغییرافکاروگرایش های فکری این افراد اقدام شودزیراکه رفتارانسان به مقدارنسبتاً زیادی تحت تأثیرافکاروگرایش های اوقرار دارد.

درشرع انوراسلام وهمچنین قرآن که جامع ترین کتاب انسان سازی است روش های مختلفی برای این تغییرافکاروگرایش هاودرنتیجه تغییرشخصیت واصلاح افرادمعرفی شده است که ازمنحصربه فردترین این روش ها می‌توان از«توبه»یادکرد‌.

در آیات و روایات متعددی از توبه صحبت به میان آمده و انسان به آن تشویق و ترغیب شده و سقوط کیفر به صراحت در برخی از آنها مطرح شده است‌. اینکه انسان‌، در مسیر زندگی گاهی دچار خطا و لغزش می‌گردد نباید باعث شود که از رحمت الهی مایوس و ناامید شود‌، زیرا درهای رحمت خداوند همیشه به روی بندگان باز است‌. توبه از موضوعات مشترک میان علم اخلاق‌، کلام‌، فقه و حقوق است و در هرکدام از این علوم از یک جهت به آن نگریسته شده است‌.

توبه می‌تواندبه عنوان بهترین روش درجهت نظارت برخودوبازسازی خویش برمبنای ارزشهای الهی و انسانی ایفای نقش نمایدوشخصیت ورفتارانسان راطوری تغییردهد که باردیگردردام خطاها وگناهان وموارد سوء گرفتارنشود وهمین امربه انسان کمک می‌کند که ارزش خود رابیشتر بشناسد واعتماد به نفس ورضایت رادروجود اوتقویت ودرنهایت موجب اصلاح وتربیت وی گردد‌.چیزی که غایت آمال مکاتب کیفری پیشرفته ی امروزمی‌باشد‌.

۲)بیان مساله

هنگامی‌که انسان مرتکب گناه وخطایی می‌شود درواقع ازفطرت خود که براساس پاکی آفریده شده دور افتاده وفاصله می‌گیرد‌.این دوری رفته رفته سبب بروز اضطراب واحساس کمبود دروجودوی می‌شود‌،تاجایی که اگراین عارضه درمان نشودواستمرارپیداکند منجر به تباهی وفسادانسان می‌گردد‌.

دین مبین اسلام وکتاب مقدس قرآن برای درمان این اضطراب وازبین بردن آن فاصله‌،روشی به نام توبه به ما ارائه می‌دهد‌.لذا وقتی که فرد عاصی توبه می‌کند‌،درابتدا توبه اش قبول‌،سپس گناهانش آمرزیده می‌شود ودر نهایت بارجعت به فطرت پاک خویش اظطراب واحساس کمبودوی نیز درمان می‌شود‌.

در همه جوامع بشری برای مرتکبین جرایم مختلف مجازاتهای مختلفی به حسب نوع و میزان جرم ارتکابی وضع گردیده و از سوی دیگر تحت شرایطی برای مجازات مجرمین تخفیف قائل شده و حتی گاهی اوقات مجازات را از وی ساقط کرده اند بنابراین قانونگذار گاه به دلیل ملاحظات سیاسی و یا گذشت شاکی‌، مصلحت و حفظ نظم اجتماعی نظر به عدم اجرای مجازات داشته است‌. طبعا عدم اجرای مجازات نقش بسزایی در درمان مجرم و بستری برای حمایت دوباره او می‌شود چرا که مجرم به لحاظ موقعیت و ناهنجاری های اجتماعی ممکن است عملا مرتکب جرایمی‌شود که پس از آن از کرده خود پشیمان و توبه نماید‌. از این رو حسب پشیمانی حقیقی مجرم و توبه او بر طبق آیات و روایات وارده در این زمینه مجازات مسقط می‌شود‌. بر این اساس درکتب فقهی و حقوقی ضمن اشاره کردن به این مساله (توبه) را از دریچه و منظر جزایی و تاثیر آن در کیفر مجرمین مورد بررسی قرار داده اند‌. اما از آنجا موضوع توبه به طور پراکنده در کتب مذکور مطرح شده به نظر میرسد طرح چنین مباحثی به شکل منسجم و مطابق با نیاز جامعه ضروری است‌.

درقانون مجازات اسلامی‌کشورماکه براساس قرآن و تعلیمات اسلامی‌تدوین شده توبه درمواردی موجب سقوط مجازات می‌گردد‌،لذاعلاقه اینجانب مرابرآن داشت که در رابطه باتوبه وآثار مختلف آن درشرع وحقوق موضوعه به تحقیق وبررسی بپردازم‌.

 

 

۳)سؤالات تحقیق

الف)سوال اصلی

۱-نقش توبه در سقوط مجازات از منظر فقه و حقوق چه می‌باشد ؟

ب)-سوالات فرعی

۱-نقش توبه در سقوط مجازات در فقه جزایی اسلام چه می‌باشد ؟

۲-نقش توبه در سقوط مجازات در قانون مجازات اسلامی‌سال ۱۳۷۰ چه می‌باشد ؟

۳-نقش توبه در سقوط مجازات در قانون مجازات اسلامی‌سال ۱۳۹۰ چه می‌باشد ؟

۴-آیا توبه مجرم اصلی تاثیری بر مجازات شرکا و معاونین دارد ؟

۵-آیا توبه مجرم به مجازات تکمیلی و تبعی نیز سرایت می‌کند ؟

۴)فرضیات تحقیق

الف) فرضیه اصلی

۱-توبه به عنوان یک تاسیس فقهی ساقط کننده مجازات در فقه جزایی اسلام پذیرفته شده اما جایگاه خاصی در حقوق کیفری فرعی ندارد‌.

ب) فرضیه های فرعی

۱-توبه به عنوان تاسیس فقهی ساقط کننده مجازات در فقه جزایی اسلام پذیرفته شده است‌.

۲-در قانون مجازات اسلامی‌سال ۱۳۷۰ توبه صرفا بصورت استثنایی بعنوان عامل ساقط کننده مجازات پذیرفته شده است‌.

۳-در قانون مجازات اسلامی‌سال ۱۳۹۰ توبه به عنوان یک عامل اصلی ساقط کننده مجازات پذیرفته شده است.

۴-توبه امری شخصی است‌،بنابراین توبه مجرم اصلی تاثیری بر مجازات شرکا و معاونان جرم ندارد‌.

۵-توبه به طور مستقیم بر مجازات های تبعی و تکمیلی تاثیر ندارد‌، زیرا مجازات تبعی تابع مجازات اصلی و مجازات تکمیلی تحت شرایطی بسته به نظر قاضی می‌باشد‌.

۵)اهداف تحقیق

الف)هدف اصلی

۱)تعیین نقش توبه در سقوط مجازات از منظر فقه و حقوق با تاکید بر قانون مجازات جدید

ب)اهداف فرعی

۱)تعیین نقش توبه در سقوط مجازات از ونظر فقه جزایی اسلام

۲)تعیین نقش توبه در سقوط مجازات از منظر قانون مجازات اسلامی‌سال ۱۳۷۰

۳)تعیین نقش توبه در سقوط مجازات از منظر قانون مجازات اسلامی‌سال ۱۳۹۰

۴)بررسی تاثیر نقش توبه در مجازات های تکمیلی و تبعی

۵)بررسی تاثیر نقش توبه مجرم اصلی در مجازات شرکا و معاونان جرم

۶)روش تحقیق

این تحقیق از لحاظ روش به صورت تحلیلی و توصیفی می باشد و از لحاظ هدف به عنوان یک تحقیق کاربردی است و از لحاظ شیوه جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای و اسنادی می باشد .

 

فصل اول

مفهوم‌، مبانی و شرایط توبه در فقه اسلامی

 

واقعیت این است که آفرینش تمامی‌موجودات بر اساس حکمت صورت گرفته هیچ موجودی عبث  وبیهوده آفریده نشده است‌.

هنگامی‌که خداوند اراده فرمود انسان را بیافریند فرشتگان اعتراض نموده وعرضه داشتند‌:آیا کسی را درزمین قرار می‌دهی که فساد وخونریزی کند؟وحال آنکه ما تورا می‌ستائیم ونیکو یاد می‌کنیم‌. خداوند فرمود‌:من چیزی را می‌دانم که شما نمی‌دانید‌.[۱]

روایت شده که بعد از این اعتراض‌،فرشتگان چهار هزار سال بر گرد عرش طواف می‌کردند واز اعتراض خود به درگاه  خداوند پوزش می‌خواستند‌.[۲]

در واقع میتوان از این فرشتگان بعنوان اولین کسانی یاد نمود که ازخطای خویش(اعتراض به خلقت آدم)از درگاه خداوند پوزش طلبیده وتوبه نموده اند‌.

با این وجود پس ازخلقت انسان‌،آدم باتفاق همسرش حوا در اعلی درجات بهشت جای گرفتند‌.اما دیری نپاییدکه بر اثر وسوسه ابلیس وخوردن  ازدرخت منهیه‌،دستور خروج آنها از بهشت صادر گردید‌.

در همین راستا ابن سماک از عمربن ذر‌،از مجاهد([۳])چنین نقل می‌کند‌:

«چون آدم از آن درخت بخورد همه ی زیورهای بهشت بر او فرو ریخت وجز تاج ودستاری مرصع چیزی بر او باقی نمانده وباهربرگی از برگهای بهشت که خودرا می‌پوشانداز او فرو می‌ریخت‌. آدم (ع) گریان به حوا نگریست وگفت‌:برای بیرون شدن ازپناه همسایگی خداوند آماده شو که این آغاز نافرخندگی سرپیچی از فرمان است‌،حوا گفت‌: ای آدم هرگز گمان نمیکردم که کسی نسبت به خدای سوگند دروغ خورد‌،واین بدان سبب بود که ابلیس درباره خوردن از آن درخت برای آن دو سوگند خورده بود‌.

آدم ازآزرم پرودگار جهانیان همچنان دربهشت گریزان بود‌،ناگاه درختی با یکی از شاخه های خود اورا فروگرفت وآدم پنداشت درباره عقوبت اوشتاب شده است‌،سر فروافکندوهمی‌العفو-العفو می‌گفت‌،حق عزوجل فرمود‌:

ای آدم آیا ازمن می‌گریزی؟عرضه داشت نه ای سرور من که ازآزرم توست‌.

خدای عزوجل به دو فرشته امر فرمودکه آدم وحوا ازجوار من بیرون کنید که آن دو ازفرمان من سرپیچی کرده اند‌،جبرئیل تاج راسر او برداشت ومیکائیل دستار راازجبین آدم گرفت‌.

چون آدم ازملکوت قدس به خانه گرسنگی ودرماندگی فرو افتاد صد سال سر بر زانوی غم نهاد و بر خطای خویش چندان گریست که از اشکهای او گیاه برزمین رویید واشک او بر گودالها روان گردید.

پس از این  ماجرا‌،آدم به فکر جبران خطای خویش افتاد وازصمیم قلب متوجه پروردگار خود شد‌.از طرفی لطف خداوند  نیز شامل حال او گردید به طوری که کلماتی رابوی آموخت که از آن تحت عنوان توبه یاد شده است‌.([۴])

قرآن کریم به این مسئله تصریح نموده می‌فرماید‌:

«سپس آدم ازپروردگار خود کلماتی دریافت داشت (وباآنها توبه کرد)و خداوند توبه اورا پذیرفت‌، خداوند تواب ورحیم است‌.»[۵]

باتوجه به مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت که پیشینه «توبه»به توبه فرشتگانی که به خلقت آدم معترض بودند ونیز به توبه حضرت آدم که بلحاظ لغو دستور خداوند وخوردن از درخت منهیه اتفاق افتاد بر می‌گردد‌.

بنابراین مطالب این فصل دردو بحث زیر ارائه می‌شود:

در مبحث اول ابتدا به تعریف مفهوم توبه ازنظرلغوی واصطلاحی پرداخته‌.سپس احکام توبه راکه شامل وجوب‌،فوریت‌،عمومیت ومراتب آن می‌باشد را مطرح ودرآخر هم به بررسی ارکان وشرایط توبه می‌پردازیم‌.

در مبحث دوم‌، نخست توبه درقرآن رامطرح ودر رابطه با اهمیت‌،ابعاد‌،پذیرش واحراز آن به بحث وبررسی پرداخته‌،سپس توبه درسنت رابیان نموده ودرپایان هم  به مصادیقی از توبه کنندگان اشاره می‌نمائیم‌.

مبحث اول‌:تبیین مفهوم توبه‌، ماهیت و اقسام آن

گفتار اول‌:تعریف توبه

دراین گفتار ابتدا مفهوم توبه رادر لغت مورد بررسی قرار می‌دهیم‌،سپس مفهوم اصطلاحی آن ذکر خواهد شد‌.

[۱]‌.سوره بقره،آیه ۳۰.

.[۲]ارزقی،ابوالوالید،اخبار مکه.ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی،انتشارات اطلاعات،۱۳۶۸،ص۳۷.

.[۳]ابن سما ک ابوالعباس محمد بن صبیح از زاهدان معروف قرن دوم هجری ودر گذشته به سال ۱۸۳هجری در کوفه است.احمدبن حنبل ازاوروایت کرده است.به الکنی والالقاب مرحوم محدث قمی،ص۳۰۵،ج۱،چاپ مراجعه فرمایید.

-عمربن ذر-از راویان وواعظان قرن دوم هجری  وازسران مُرحبه است،به شماره۶۰۹۸میزان الاعتدل ذهبی ص۱۹۳،ج۳مراجعه فرمایید.

مجاهداز مفسران ومحدثان بسیار معروف که از اهل سنت مورد کمال وثوق است وبه سال۱۰۴در گذشته است.به شماره ۷۰۷۲ میزان الاعتدال مراجعه شود.

 

دوم ص۲۹.لَقی ادم مِن رَبه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم.

 

 

 

عنوان : تفاوت های فسخ و انفساخ در حقوق ایران و فقه امامیه

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد دامغان

دانشکده حقوق

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A )

گرایش : حقوق خصوصی

عنوان :

تفاوت های فسخ و انفساخ در حقوق ایران و فقه امامیه

استاد راهنما :

جناب آقای دکتر مهدی ذوالفقاری

استاد مشاور :

جناب آقای دکتر

 

تابستان ۱۳۹۳

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

فهرست مطالب

چکیده ۱

مقدمه  ۲

بیان مسئله  ۳

سوالات تحقیق   ۳

سوال اصلی تحقیق   ۳

فرضیه اصلی تحقیق   ۳

سوالات فرعی تحقیق   ۴

فرضیه های تحقیق   ۴

پیشینه تحقیق   ۴

اهداف تحقیق   ۴

روش تحقیق   ۵

فصل اول: کلیات، بیان مفاهیم   ۶

مبحث اول: واژه شناسی   ۷

گفتار اول: واژگان اصلی   ۸

بند اول: عقد  ۸

بند دوم: قرارداد  ۱۱

بند سوم: معامله  ۱۲

الف: معامله به معنای اعم  ۱۳

ب: معامله به معنای خاص     ۱۳

ج: معامله به معنای اخص     ۱۴

د: عقد، معامله و قرارداد  ۱۴

بند چهارم: ایقاع  ۱۶

بند پنجم: فسخ   ۱۸

بند ششم: انفساخ   ۲۰

گفتار دوم: واژگان مرتبط   ۲۰

بند اول: انحلال عقد  ۲۱

بند دوم: حق واسقاط آن  ۲۳

مبحث دوم: منشا پیدایش فسخ و انفساخ   ۲۶

گفتار اول: شرط ضمن عقد  ۲۶

بند اول: ماهیت اعتباری   ۲۷

بند دوم: وابستگی شرط به عقد  ۲۸

بند سوم: طرح قانون مدنی برای مطالب شروط ضمن عقد  ۲۹

بند چهارم: شرط فاسخ   ۳۰

گفتار دوم: حکم قانون  ۳۱

بند اول: خیارات معینه  ۳۴

بند دوم: حکم قانون به انفساخ عقد در موارد خاص     ۳۵

مبحث سوم: شرایط صحت عقد و تعهدات ناشی از آن  ۳۵

گفتار اول: شرایط اساسی صحت قراردادها ۳۶

گفتار دوم: قلمرو قرارداد  ۳۷

بند اول: تعهدات تصریح شده ۳۹

الف: معلوم و معین بودن موضوع تعهد  ۴۰

ب: مقدور بودن موضوع تعهد  ۴۰

بند دوم: تعهدات ضمنی   ۴۰

فصل دوم: مفهوم فسخ و انفساخ و مقایسه آنها با یکدیگر و مفاهیم مشابه  ۴۳

مبحث اول: مفهوم فسخ و انفساخ و مقایسه آنها با یکدیگر  ۴۵

گفتار اول: مفهوم فسخ   ۴۸

الف) ماهیت ایقاعی داشتن فسخ   ۴۹

ب) موجب انحلال عقد شدن فسخ   ۵۴

ج) اختصاص داشتن به عقود لازم و تبعی بودن فسخ   ۵۸

گفتار دوم: مفهوم انفساخ   ۵۹

الف) ماهیت غیر ایقاعی و عدم نیاز به اراده انشائی   ۶۰

ب) موجب انحلال عقد شدن انفساخ   ۶۴

ج) شمول امکان انفساخ نسبت به کلیه عقود اعم از جایز و لازم  ۶۷

مبحث دوم: مقایسه فسخ و انفساخ با مفاهیم مشابه  ۶۹

گفتار اول: مقایسه فسخ و انفساخ با بطلان عقد  ۶۹

گفتار دوم: مقایسه فسخ و انفساخ با عدم نفوذ عقد  ۷۳

فصل سوم: آثار حاصله از فسخ و انفساخ معامله  ۷۶

مبحث اول: آثار فسخ و انفساخ نسبت به گذشته  ۸۱

گفتار اول: عدم تسری حکم فسخ و انفساخ نسبت به منافع منفصله  ۸۲

گفتار دوم: عدم تسری حکم فسخ و انفساخ نسبت به آثار مالکیت در مدت قبل از فسخ و انفساخ   ۸۴

مبحث دوم: آثار فسخ و انفساخ نسبت به آینده ۹۲

گفتار اول: قابل اسقاط بودن فسخ و منتفی بودن بحث اسقاط در انفساخ   ۹۶

گفتار دوم: آنی بودن انفساخ و امکان مقید بودن فسخ به مدت زمان خاص     ۱۰۴

نتیجه گیری   ۱۰۸

ارائه پیشنهادها ۱۱۰

چکیده

فسخ و انفساخ دو عمل حقوقی هستند که با به وقوع پیوستن آن، عقد منحل شده و دیگر به حیات خود ادامه نمی دهد. تفاوت های بسیاری میان فسخ و انفساخ وجود دارد که می توان به مهمترین این تفاوت اشاره کرد که فسخ در عقود لازم اتفاق می افتد ولی انفساخ ممکن است هم در عقود جایز و هم لازم اتفاق افتد از طرف دیگر باید گفت که فسخ ماهیت ایقاعی داشته و ممکن است از طرف یک نفر اعمال شود ولی انفساخ یک حالت قهری داشته که با رخ دادن آن، عقد دیگر حیات خود را از دست داده و نسبت به آینده اثری نمی تواند داشته باشد در فسخ و انفساخ منافع منفصله با خود عقد به شخصی منتقل می شود که به واسطه فسخ و انفساخ مالک مالی می شود ولی منافع منفصله در ید کسی می ماند که تا زمان فسخ وانفساخ از مال موضوع عقد مراقبت ونگهداری کرده است.

کلیدواژه: فسخ، انفساخ، انحلال، منافع، آینده

مقدمه

نیازهای فردی و اجتماعی بشر برای تأمین زندگی مطلوب در سایه امنیت، عدالت و رفاه، وی را وا‎می‎دارد تا در راستای تحقق زندگی مورد نظر خود، نهایت تلاش خویش را بنماید. بر آگاهیهای علمی و تحقیقاتی خود بیفزاید و از ساخته ‎های همنوعانش بهره گیرد و سرانجام رفتارهای خود را ضابطه ‎مند سازد.

از این رهیافت است که نهادهای حقوقی شکل می‎گیرند؛ به این معنا که قواعد حقوقی، ابزاری است برای تأمین آسودگی بشر در راستای نیل به زندگی سالم، آرام و مطمئن، به دور از نگرانیها و تشویش‎خاطرها. توسعه دانش بشری و سرعت شتابناک پیش­بینی ناپذیر آن، رشد و پیشرفت ­لحظه به لحظه فن­آوری، اختراعات و ابداعات روزافزون، دسترسی فوری و آسان به اطلاعات علمی، ارتباطات پیچیده و نامأنوس ملتها، دولتها، فرهنگها و تمدنها، حمل و نقل آسان کالا و مسافر، تشکیل سازمانها و اتحادیه‎های جهانی و سرانجام جمعیت رو به تزاید انسانی در جامعه جهانی، عواملی هستند که بر گستره نیازهای انسان می‎افزایند و نوع آنها را مدام تغییر می­دهند. در این رهگذر، نیازهای جدید گاهی سبب تغییر و دگرگونی نهاد های حقوقی تأسیس یافته می شود و گاهی هم موجب تکوین قواعد جدیدتری می‎گردد. با وجود این، بشر هنوز در خواب غفلت است و تاکنون به آرامش مورد نظر دست نیافته است؛ اما در هر زمان، خود را با این سودا تسکین می­دهد که در مسیر رسیدن به مدینه فاضله گام برمی‎دارد و تا حدودی به آن نزدیک شده است.

بی شک، بیشترین تلاش نوع بشر که شاید بتوان گفت بیش از نیمی از عمر او را دربرمی‎گیرد (اگر نگوییم همه آن را) در راه تحصیل مال و کسب درآمد است. دست ­کم این امر از مهم ­ترین ابزارهای رسیدن به زندگی مطلوب و آسایش خاطر به حساب می‎آید؛ از این رو عمده روابط اجتماعی بشر را روابط مالی و اقتصادی تشکیل می­دهد. در هر گونه رابطه اجتماعی وی، می‎توان رنگ و لعاب این­گونه روابط و تکاپو در این جهت را به نوعی مشاهده نمود؛ حتی در روابط خانوادگی که در قاموس هر ملتی از شخصی‎ترین رابطه‎هاست. از این رو قواعد و قراردادها از مهمترین ابزارهای دست یابی انسان به خواسته های خود می باشد که در این تحقیق سعی می شود بخشی از ماهیت قراردادها وعقود بررسی شود

بیان مسئله

نویسندگان قانون مدنی ایران در تدوین مقررات آن، بیشتر از منابع فقهی و حقوق فرانسه الهام گرفته اند. در ماده ۱۲۳۴ قانون مدنی فرانسه، در بین اسباب سقوط تعهد، نهاد حقوقی با عنوان «شرط فاسخ» پیش بینی شده است. ماده ۲۶۴ قانون مدنی ایران که به بیان سقوط تعهدی می پردازد منطبق با ماده ۱۲۳۴ قانون مدنی فرانسه است اما ذکری از شرط انفساخ به عنوان یکی از اسباب سقوط تعهد نشده است سوالی که مطرح می شود این است که آیا شرط انفساخ با نظام حقوقی ایران سازگاری نداشته که صراحتا مورد پذیرش قرار نگرفته است، با تحلیل موضوع و بررسی آن در فقه، به نظر می رسد که اگر چنین شرطی به صورتی در عقد درج شود که سبب جهالت در معامله نشود اصولا نباید با مبانی نظام حقوقی ایران منافات داشته باشد در این مقاله صحت و اعتبار شرط انفساخ در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران و شرایط تحقق آن مورد بررسی قرار می گیرد.

سوالات تحقیق

سوال اصلی تحقیق

فسخ و انفساخ چه وجوه مشترک و چه وجوه افتراقی با هم دارند؟

فرضیه اصلی تحقیق

 

 

سوالات فرعی تحقیق

1. مبنای فسخ و انفساخ چیست؟
2. اثر فسخ وانفساخ در عقود چیست؟

فرضیه های تحقیق

1. مبنای فسخ اراده طرفین قرارداد بوده و مبنای انفساخ یک رویداد قهری است که موجب انحلال قرارداد می شود.
2. اثر فسخ و انفساخ هر دو انحلال قرارداد می باشد.

پیشینه تحقیق

در رابطه با موضوع تحقیق تا کنون تحقیق جامع و مستقلی صورت نگرفته است تنها بعضی از اساتید از جمله دکتر کاتوزیان و دکتر سید حسن امامی در کتب حقوق مدنی خود در بخشی به از کتاب خود به این موضوع اشاره کرده اند که می توان گفت هر استادی که راجع به قراردادها بحث کرده است نسبت به موضوع تحقیق نیز در بخشی مطالبی را ارائه فرموده اند ولی باید گفت که هیچ کدام از اساتید مفاهیم فسخ و انفساخ را در کنار هم بررسی و تجزیه و تحلیل نکرده است.

اهداف تحقیق

اهداف این تحقیق به شرح زیر می باشد:

1. بررسی مبانی فسخ و انفساخ در فقه امامیه و حقوق ایران
2. بررسی آثار فسخ وانفساخ در فقه امامیه و حقوق ایران
3. بررسی ماهیت فسخ وانفساخ در فقه امامیه و حقوق ایران

 

یقشود.