گرایش : خصوصی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم و تحقیقات مازندران
گروه حقوق
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق
گرایش خصوصی
عنوان:
بررسی و تبیین آثار جهیزیه در حقوق خانواده
استاد راهنما:
دکتر آقای هاشمی خانعباسی
زمستان ۱۳۹۳
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ۱
فصل اول کلیات. ۳
مقدمه. ۴
کلیات پژوهش ۶
الف) سؤالهای تحقیق: ۶
ب) پیشینه تحقیق: ۶
ج) فرضیه ها: ۷
د) روش تحقیق: ۷
ه) تقسیم مطالب: ۷
مبحث اول: تعاریف جهیزیه. ۸
گفتار اول: جهیزیه چیست؟. ۸
گفتار دوم: مفهوم لغوی جهیزیه. ۱۰
گفتارسوم: مفهوم عرفی جهیزیه. ۱۰
گفتارچهارم: مفهوم حقوقی جهیزیه. ۱۰
گفتار پنجم: مفهوم فقهی جهیزیه. ۱۱
مبحث دوم: مبنا و ماهیت جهیزیه. ۱۱
گفتار اول: مبنای جهیزیه. ۱۱
گفتار دوم: ماهیت جهیزیه. ۱۲
مبحث سوم: تاریخچه جهیزیه و الگوی آن در اسلام و رابطه آن با شیربها و چشم و هم‌چشمی ۱۴
گفتار اول: تاریخچه جهیزیه. ۱۴
گفتار دوم: الگوی جهیزیه در اسلام. ۱۴
گفتار سوم: رابطه شیربها و جهیزیه. ۱۵
گفتار چهارم: رابطه جهیزیه با چشم و هم‌چشمی ۱۶
مبحث چهارم: جهیزیه به‌عنوان تشریفات ازدواج و چگونگی تهیه آن در ایران و سایر کشورها ۲۱
گفتار اول: جهیزیه به‌عنوان تشریفات ازدواج ۲۱
گفتار دوم: تهیه جهیزیه در جامعه ایران. ۲۲
گفتار سوم: چگونگی تهیه جهیزیه. ۲۴
گفتار چهارم: تهیه جهیزیه نزد ملل دیگر. ۲۷
گفتار پنجم: تهیه جهیزیه در جامعهی هند. ۲۸
فصل دوم مالکیت جهزیه و چگونگی مسئولیت زوج نسبت به آن. ۲۹
مبحث اول: مالکیت زوجه و والدین وی و زوج بر جهیزیه. ۳۰
گفتار اول: مالکیت والدین زوجه بر جهیزیه. ۳۰
گفتار دوم: مالکیت زوجه بر جهیزیه. ۳۲
مبحث دوم: اباحه تصرف زوج در خصوص جهیزیه و جهیزیه به‌عنوان ما ترک. ۳۴
گفتار اول: ابامه تصرف یا مالکیت زوج در خصوص جهیزیه. ۳۴
گفتار دوم: جهیزیه به‌عنوان ماترک وارث بردن زوج از آن. ۳۵
مبحث سوم: مسئولیت زوج در خصوص جهیزیه. ۳۷
گفتار اول: آیا شوهر امانت دار جهیزیه است؟. ۳۷
گفتار دوم: مسئولیت مدنی زوج ۳۸
گفتار سوم: مسئولیت کیفری زوج ۴۰
فصل سوم: طرح دعوای جهیزیه در دادگاه ۴۳
مبحث اول: بررسی حقوقی استرداد جهیزیه، صلاحیت دادگاه و نحوه طرح دعوای جهیزیه. ۴۴
گفتار اول: بررسی حقوقی استرداد جهیزیه. ۴۴
گفتار دوم: صلاحیت دادگاه در مورد جهیزیه و نحوه طرح دعوا ۴۹
مبحث دوم: امتناع زوج از استرداد جهیزیه و برخورد قانون با مرد بی اعتنا به جهیزیه. ۵۵
گفتار اول: امتناع زوج از استرداد جهیزیه. ۵۵
گفتار دوم: برخورد قانون با مرد بی اعتنا به جهیزیه. ۵۶
گفتار سوم: وقتی زوج منکر استفاده از جهیزیه میشود. ۵۷
مبحث سوم: نحوه رسیدگی به اختلاف و دریافت جهیزیه تکلیف آن بعد از طلاق و نحوه صدور حکم و اجرای آن. ۵۹
گفتار اول: نحوه رسیدگی به اختلاف و دریافت جهیزیه. ۵۹
گفتار دوم: وضعیت انتقال و ارسال جهیزیه به منزل شوهر و نحوه استرداد آن. ۶۳
گفتار سوم: تکلیف جهیزیه در رأی صادره و بعد از طلاق: ۶۶
گفتار چهارم: صدور حکم جهیزیه و اجرای آن. ۶۸
فصل چهارم نتیجه‌گیری و پیشنهادها ۸۴
نتیجه‌گیری: ۸۵
پیشنهادات: ۸۶
منابع. ۸۷
منابع فارسی ۸۸
منابع عربی ۹۰
چکیده
امروزه یکی از اهرمهای فشار برای تحت تنگنا قرار دادن دختر تهیه جهیزیه میباشد و متأسفانه شاهد آن هستیم که امروزه پس از وقوع اختلاف بین زوجین، به‌جای به‌کارگیری شیوههای مناسب برای حل اختلاف، به پایان دادن به زندگی مشترک با توسل به طلاق، برای خود و دیگران ایجاد دردسر میکنند و در این زمان دادگاه مکلف است موضوع اختلاف آنان را در صورت حل نشدن به دو داور ارجاع کند و ازجمله موادی که داوران زن و شوهر باید به آن بپردازند حل مسئله جهیزیه میباشد و مسئله جهیزیه عرف و رسمی است که در جامعه ایران پذیرفته‌شده و به آن عمل میشود اما ازنظر قانونی و شرعی پشتوانه و اجباری برای آن وجود ندارد لذا وقتی زن جهیزیه خود را مطالبه کند و بر اساس اقرار مرد، شهادت شهود یا فهرست سیاهه و دیگر دلایل محکمه‌پسند ثابت شود که زن مقدار و اقلام مشخصی از اثاث البیت را به‌عنوان جهیزیه به خانه شوهر آورده و تحویل مرد داده هر زمان که اراده کند میتواند از زوج این وسایل را پس بگیرد و آوردن جهیزیه هیچ حقی را برای شوهر ازنظر مالکیت ایجاد نمیکند و مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست نسبت به‌عین اموال مسئولیت ندارد و یکی از موضوعات مهم در دعاوی خانوادگی استرداد جهیزیه است که یکی از مصادیق حقوق مالی است که به‌صورت خیلی پراکنده و در بابهای مختلف فقه بحث شده و هدف از این مطالعه بررسی مسائل مختلف مرتبط با جهیزیه است؛ بنابراین چون تهیه جهیزیه از موارد عرفی میباشد و قانون مدون و مستقلی در این زمینه وجود ندارد لذا در این تحقیق به بررسی و تبیین آثار جهیزیه در حقوق خانواده پرداختیم تا به ابهامات و مشکلات با استفاده از قوانین متفرقه فقه و برخی از آراء محاکم پاسخ داده شود.
واژگان کلیدی: جهیزیه، مالکیت زوجین، مسئولیت زوج، طرح دعوی جهیزیه
فصل اول
کلیات
این فصل به چهار مبحث تقسیم میشود:
مبحث اول: تعاریف جهیزیه
مبحث دوم: مبنا و ماهیت جهیزیه
مبحث سوم: تاریخچه جهیزیه و الگوی آن در اسلام و رابطه آن با شیربها و چشم و هم‌چشمی
مبحث چهارم: جهیزیه به‌عنوان تشریفات ازدواج و چگونگی تهیه آن در ایران و سایر کشورها
مقدمه
جهیزیه مالی است که زن علیالرسم در موقع ازدواج با خود به منزل شوهر میبرد و علاوه بر استفاده خود به شوهر نیز اباحه انتفاع و استفاده آن را میدهد، این مال در مالکیت زن خواهد ماند و شوهر مالک آن نمیشود و ازنظر حقوقی آوردن جهیزیه نوعی اباحه تصرف است که هیچ حقی برای شوهر ایجاد نمیکند و موضوع جهیزیه ازنظر فلسفه وجودی و ماهیت حقوقی آن در کشور ما این‌گونه است که جهیزیه به‌رسم امانت از سوی زوجه در اختیار زوج قرار میگیرد و زوج فقط میتواند از منافع آن استفاده کند.
هزینه و مسئولیت تهیه این لوازم به‌تبع آداب‌ورسوم هر منطقه به عهده داماد یا عروس میباشد در عرف غالب جامعه ایرانی این مسئولیت به عهده دختر یا به عبارت بهتر به عهده پدر دختر میباشد که دختر باید تحت هر شرایطی و به هر قیمتی باشد آن را تهیه نماید، البته تهیه جهیزیه از سوی دختر رسم و عرفی است که در جامعه ایران پذیرفته‌شده و به آن عمل میشود اما ازنظر قانونی و شرعی پشتوانه و اجباری برای آن وجود ندارد به همین خاطر بر اساس توافق‌های صورت گرفته و بر مبنای عرف حاکم بر هر منطقه و در زمانهای مختلف، میزان اقلام جهیزیه متفاوت است. طبق رسم و رسوم مناطق مختلف، برخی از خانوادهها تهیه و خرید اقلام سنگین را بر عهده مرد قرار میدهند تا وی به‌عنوان شیربها برخی از جهیزیه همسرش را خریداری و تحویل خانواده عروس نماید تا قبل از برگزاری جشن عروسی به خانه مشترک زوجین منتقل شود. اگرچه خانوادهها وسایل و اقلام جهیزیه را به‌عنوان «هبه» و هدیه به دخترشان میدهند و یا اذن و اجازه استفاده از آن کالاها را به فرزندانشان میسپارند اما برخی خانوادهها بر اساس رسم و رسوم موجود از داماد برای فهرست سیاهه امضاء و رسید میگیرند و شهودی نیز از بزرگان طرفین به‌عنوان شاهد آن را گواهی و تأیید میکنند. در قانون مدنی تعریفی از جهیز یا جهیزیه و ماهیت حقوقی آن نیامده است که یکی از اشکالات وارده به این قانون، سکوت قانون‌گذار دراین‌باره و مسکوت گذاردن این موضوع چالش‌برانگیز بین خانوادهها و مردان و زنان در دعاوی خانوادگی میباشد. جهیزیه از زمره حقوق مالی زوجه در نظام حقوقی ایران است که جدای از تفاوتهای عرفی و فرهنگی مربوطه در مناطق مختلف جامعه، از حیث نحوه و چگونگی تهیه و تخصیص آن به زندگی مشترک از جهت حقوقی دارای وضعیتهای خاص برای مطالبه آن است و بهتر است خانوادهها به دلیل اینکه سازمان مربوط به خانواده شخصیت حقوقی مستقل ندارد اصل را بر تعاون و همکاری گذاشته و از هر چیز که بوی اختصاص و خودپرستی دهد پرهیز نمایند، واقعیت تلخ نشان میدهد که زمانی از این حقوق باید استفاده نمایند که نشانههایی از سستی در خانواده رخنه نموده و چارهای جز استفاده از اختیارات قانونی نداشته باشند لازم به توضیح است که اختیار قانونی زن در مسئله جهیزیه ربطی به طلاق و جدایی ندارد بدین معنی که این‌یک حق عام و مطلق است و زن میتواند در هر زمانی که اراده نماید از این حق استفاده نماید اما به دلیل آنکه اکثر خانوادهها، خصوصاً زوجین از آثار حقوقی و حق قانونی زن آگاهی لازم را نداشته و از دانش حقوقی در این زمینه کمبهره یا بیبهره هستند اکثر قریب به‌اتفاق دعاوی مربوط به جهیزیه با دخالت دادگاه و حکم استرداد جهیزیه حل‌وفصل میگردد. حقوق خانواده از بخشهای مهم حقوق مدنی است و موضوعات زیادی در این بخش از حقوق مدنی جای میگیرد که بحث تهیه جهیزیه و آثار آن در حقوق خانواده، ضرورت تبیین و بررسی آن را دوچندان میکند.
کلیات پژوهش
الف) سؤالهای تحقیق:
در خصوص موضوع تحقیق سؤالهای اصل به شرح ذیل است:
- آیا زوج اباحه تصرف در جهیزیه دارد؟
- آیا جهیزیه به‌عنوان ماترک زوجه محسوب میشود؟
- در چه صورتی زوج در قبال جهیزیه زوجه مسئول میباشد؟
ب) پیشینه تحقیق:
تحت عنوان این موضوع پایان نامه یا کتاب موجود نیست بلکه تعدادی از حقوقدانان و فقها برخی از ابعاد این موضوع را موردبررسی قرار دادهاند.
- شامبیاتی (۱۳۷۷ ص ۱۱۲) مینویسد: «اگر زوج اقدام به فروش جهیزیه کرد چون رابطه امانی بین زوج و زوجه برقرار نبوده نمی‌توان او را به‌عنوان خیانت‌درامانت تحت تعقیب کیفری قرار داد.»
- حلی (سال ۱۴۰۳ ه. ق ص ۱۹۹) مینویسد: «در صورت حدوث اختلاف بین زوجین در مورد مالکیت جهیزیه هر یک مالک نصفی از جهیزیه میباشد.»
- جعفری لنگرودی (سال ۱۳۸۶ ص ۲۰۳) مینویسد: «مقصود از معنای حقوقی جهیزیه مالی است که دختر علیالرسم در موقع ازدواج با خود به منزل شوهر میبرد و علاوه بر استفاده خود به شوهر نیز حق انتفاع و تصرف آن را میدهد و این اموال در ید زن میباشد.»
- معین (سال ۱۳۶۰ ص ۱۲۹۷) مینویسد: «جهیزیه در لغت به معنی رخت مرده و عروس مرده میباشد و معنای دیگر آن کشتی و آنچه بر پشت میبندند.»
- کاتوزیان (سال ۱۳۷۷ ص ۱۰۶) مینویسد: «مالکیت حقی است که به‌موجب آن شخص میتواند در حدود قوانین، تصرف در مالی را که به خود اختصاص دارد از تمام منافع آن استفاده کند.»
ج) فرضیه ها:
- زوج فقط حق اباحه تصرف از جهیزیه را دارد.
- جهیزیه به‌عنوان ماترک زوجه محسوب میشود.
- مسئولیت زوج در قبال جهیزیه در صورتی است که استیفای ناروا صورت گرفته باشد.
د) روش تحقیق:
روش گردآوری داده‌ها روش کتابخانه‌ای میباشد و در تحقیق حاضر با تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به نتیجه‌گیری پرداخته میشود ازاین‌رو، روش تحقیق روش توصیفی – تحلیلی میباشد.
ه) تقسیم مطالب:
