دانشگاه قم
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
چکیده:
امروزه یکی از مشکلات جوامع بشری تقلیل سن بزهکاری است؛ که این امر غالباً در دوران آموزشی قبل از آموزش عالی در سراسر جهان در حال گسترش است. آمارها نشان می‌دهد که نابهنجاری‌ها به درون مدارس حتی ابتدایی رسوخ کرده است. علی‌القاعده ایران از این امر مستثنی نبوده؛ و ازآنجایی‌که دوره متوسطه غالباً دوران جهش بلوغ فکری و جسمی است دختران در این دوران بیشتر در معرض خطر گسترش این امر میباشند و آسیب بیشتری را متحمل می‌شوند. لذا در این پایان‌نامه با استفاده از ابزار پرسشنامه مطابق مدل لیکرت و مطالعات کتابخانه‌ای ، درصدد شناسایی و بررسی علل بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان دختر دوره متوسطه و ارائه راهکارهای پیشگیری از آن در نواحی ۲ و ۴ آموزش‌وپرورش شهرستان قم هستیم.عمده‌ترین نتایج حاصل از مطالعات میدانی پایان‌نامه بیانگر این است که عوامل مختلفی در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان تاثیر دارد اما عواملی چون دوستان ناباب، روشهای تربیتی نامناسب، مشکلات و بیماری‌های روانی به ترتیب بیشترین تأثیر را در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان دارند. در پیشگیری از ناهنجارهای دانش آموزان می توان از راهکارهای مختلفی در ابعاد فردی-روانی و اجتماعی بهره جست. در بعد فردی –روانی می توان به راهکارهایی چون بهره گیری از خدمات مشاوره و تقویت مولفه های کنترل درونی و در ابعاد اجتماعی به اقداماتی چون تاکید بر نقش الگویی والدین،برقراری ارتباط دوستانه با دختران، بهینه سازی اوقات فراغت، تربیت معلمان شایسته،بهبود وضعیت تدریس،امکانات و نظارت در مدارس و اقدامات پیشگیرانه صداوسیما وپلیس اشاره کرد.
واژگان کلیدی: بزهکاری ، پیشگیری،رفتار نابهنجار، علل .
فهرست مطالب
صفحه عنوان
مقدمه. ۱
الف: بیان مسئله. ۱
ب: سؤال‌های اصلی ۲
ج: سوال فرعی ۲
د: فرضیه های تحقیق. ۲
هـ: سابقه و پیشینه تحقیق ۲
و: ضرورت انجام تحقیق. ۳
ز: اهداف و کاربردها. ۴
ح: روش تحقیق. ۴
ط: مشکلات و موانع تحقیق ۴
ی: ساماندهی تحقیق. ۴
فصل اول: کلیات ۷
مبحث اول: مفاهیم ۸
گفتار اول: معانی لغوی ۸
الف – علل ۸
ب – رفتار نابهنجار ۸
ج – پیشگیری. ۹
گفتار دوم: معانی اصطلاحی ۹
الف – علل ۹
ب – رفتار نابهنجار ۱۲
۱- از منظر روانشناسی ۱۲
۲- از منظر جامعه‌شناسی ۱۳
۳ – از منظر حقوق جزا. ۱۶
ج – پیشگیری. ۱۸
۱- پیشگیری بر اساس مدل پزشکی. ۱۸
۲- پیشگیری اجتماعی ۱۹
۳ – پیشگیری وضعی ۲۰
مبحث دوم: پیشینه تاریخی. ۲۱
گفتار اول: آموزش‌وپرورش قبل از تأسیس مدارس رسمی در ایران ۲۱
الف: قبل از اسلام ۲۱
ب: بعد از اسلام ۲۲
گفتار دوم: آموزش و پرورش بعد از تأسیس مدارس رسمی در ایران ۲۶
الف: قبل از انقلاب اسلامی ۲۶
ب: بعد از انقلاب اسلامی ۲۹
فصل دوم: علت یابی جنایی رفتارهای نابهنجار دانش آموزان ۳۳
مبحث اول: علل فردی – روانی ۳۴
گفتار اول: اختلالات روانی. ۳۴
گفتار دوم: عدم تأمین نیازهای روانی. ۳۶
الف: کمبود محبت. ۳۶
ب: کمبود امنیت. ۳۸
ج: کمبود عزت‌نفس. ۳۹
گفتار سوم: رابطه صفات مذموم با رفتار نابهنجار ۴۱
الف: حسادت. ۴۱
ب: بدبینی. ۴۳
ج: تکبر. ۴۴
گفتار چهارم: بیماری‌ها و مشکلات جسمانی ۴۵
مبحث دوم: علل و عوامل خانوادگی. ۴۷
گفتار اول: ازهم‌گسیختگی خانواده ۴۷
الف: تعارض و جدایی والدین. ۴۷
ب: غیبت والدین. ۴۹
گفتار دوم: وضعیت اقتصادی نامطلوب خانواده. ۵۱
گفتار سوم: عدم پایبندی والدین به مسائل مذهبی. ۵۳
گفتار چهارم: روشهای تربیتی نامناسب والدین. ۵۵
الف: افراط در محبت. ۵۵
ب: آزادی و محدودیت بیش‌ازحد ۵۶
ج: تبعیض. ۵۹
مبحث سوم: عوامل اجتماعی و محیطی رفتار نابهنجار. ۶۱
گفتار اول: محیط مدرسه ۶۱
الف: رفتارهای نامناسب اولیای مدارس. ۶۱
ب: عدم کنترل و نظارت. ۶۴
ج: کمبود امکانات مدارس ۶۵
د: گروه همسالان ناباب ۶۶
گفتار دوم: سکونت در مکان‌های نامناسب ۶۸
گفتار سوم: تأثیر رسانه‌ها بر بروز رفتار نابهنجار. ۷۰
فصل سوم: ارزیابی میدانی علل بروز رفتارهای نابهنجار دانش آموزان. ۷۵
مبحث اول: روش تحقیق. ۷۶
گفتار اول :شناسایی روش ۷۶
گفتار دوم: تنظیم پرسشنامه. ۷۷
گفتار سوم:سنجش اعتبار. ۷۸
گفتارچهارم:نمونه گیری ۷۹
گفتار پنجم: نحوه تکمیل پرسشنامه و استخراج داده ها. ۸۴
گفتار ششم: چگونگی تحلیل داده ها ۸۴
مبحث دوم: ارائه داده های آماری ۸۶
گفتار اول: بررسی علل فردی- روانی ۸۶
الف: میانگین و توزیع فراوانی مشکلات و بیماری های روانی. ۸۶
ب: میانگین و توزیع فراوانی بیماری هاومشکلات جسمانی. ۸۸
گفتار دوم:بررسی میزان علل خانوادگی. ۸۹
الف: میانگین و توزیع فراوانی عامل وضعیت اقتصادی نامناسب خانواده ۸۹
ب:میانگین و توزیع فراوانی عامل عدم پایبندی خانواده به مسایل مذهبی. ۹۱
ج: میانگین و توزیع فراوانی عامل اعتیاد والدین ۹۲
د: میانگین و توزیع فراوانی عامل بی سوادی والدین ۹۴
ه: میانگین و توزیع فراوانی عامل غیبت والدین. ۹۵
و: میانگین و توزیع فراوانی عامل تعارض و جدایی والدین ۹۷
ز: میانگین و توزیع فراوانی روش های تربیتی نامناسب والدین ۹۹
گفتار سوم: بررسی میزان علل اجتماعی ۱۰۱
الف: بررسی میزان علل درون مدرسه. ۱۰۱
۱- میانگین و توزیع فراوانی عامل رفتار نامناسب اولیای مدارس ۱۰۱
۲- میانگین و توزیع فراوانی عامل کمبود امکانات در مدارس. ۱۰۳
۳- میانگین و توزیع فراوانی عامل عدم کنترل و نظارت اولیای مدارس. ۱۰۴
۴- میانگین و توزیع فراوانی عامل دوستان ناباب ۱۰۶
ب:میانگین و توزیع فراوانی عامل سکونت در مکان های نامناسب ۱۰۷
ج: میانگین و توزیع فراوانی عامل رسانه های جمعی. ۱۰۹
د: میانگین و توزیع فراوانی عامل اوقات فراغت بی برنامه ۱۱۰
ه: میانگین و توزیع فراوانی عامل مدگرایی ۱۱۲
و:میانگین و توزیع فراوانی فاصله زیاد بین مدرسه و محل سکونت ۱۱۳
ز: مقایسه میانگین علل نابهنجاری در دو ناحیه آموزش و پرورش. ۱۱۵
فصل چهارم: راهکارهای پیشگیری از رفتارهای نابهنجار دانش آموزان. ۱۱۷
مبحث اول: اقدامات پیشگیرانه در بعد فردی – روانی. ۱۱۸
گفتار اول: درمان ناهنجاری های روانی ۱۱۸
الف: روان درمانی و مشاوره. ۱۱۸
ب: دارودرمانی. ۱۲۰
گفتار دوم: تقویت مولفه های کنترل درونی. ۱۲۱
الف: ایمان به خدا ۱۲۲
ب: عزت نفس. ۱۲۳
ج: خوش بینی ۱۲۴
مبحث دوم: اقدامات پیشگیرانه در نهاد های اجتماعی. ۱۲۶
گفتار اول: نهاد خانواده. ۱۲۶
الف: اعمال الگوهای تربیتی صحیح. ۱۲۶
ب: برقراری ارتباط کلامی و عاطفی ۱۲۷
ج: برنامه ریزی برای اوقات فراغت. ۱۲۸
د: آماده سازی برای ازدواج. ۱۳۰
گفتار دوم: نهاد آموزش و پرورش. ۱۳۱
الف: تغییر و اصلاح روشهای تدریس ۱۳۱
ب: تربیت و آموزش مربیان شایسته. ۱۳۲
ج: تشکیل انجمن اولیای و مربیان وشوراهای دانش آموزی. ۱۳۴
د: بهبود وضعیت امکانات و نظارت در مدارس. ۱۳۶
گفتار سوم: نهاد پلیس. ۱۳۷
گفتار چهارم: نهاد صدا و سیما. ۱۳۹
نتایج و پیشنهادها ۱۴۳
فهرست منابع ۱۴۷
پیوست. ۱۵۹
مقدمه
الف: بیان مسئله
ناهنجاری ها طیف وسیعی از رفتارهایی را شامل می شود که حتی ممکن است جامعه پذیرای آن باشد؛ اما آن را خلاف هنجارهای اجتماعی می‌شمارد. ناهنجاری‌ها ممکن است منجر به نقض قوانین گردند، در این صورت با توجه به مورد، تخلف یا جرم محسوب می‌شوند. یا ممکن است عرف و اخلاقیات را تحت تأثیر قرار بدهند که در این صورت هرچند جرم و تخلف محسوب نمی‌شوند؛ اما بازهم ناهنجاری به شمار می‌روند. این مسئله در محیط‌های آموزشی و تربیتی مانند آموزش‌وپرورش، دانشگاه‌ها و مدارس از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا ناهنجاری‌ها در صورت تداوم، محیط را تحت تأثیر قرار داده و افراد بیشتری را جذب می‌نماید. دلیل انتخاب دانش آموزان دوره متوسطه به عنوان جامعه آماری در این پایان نامه، مسائلی است که در دانش آموزان ابتدایی و راهنمایی کمتر مشاهده‌شده و آنها عبارت‌اند از: ۱. گرایش دانش آموزان دوره متوسطه به ناهنجاری به دلیل بلوغ و تأثیرپذیری به‌مراتب بیشتر از سنین ابتدایی و راهنمایی.۲. دانش آموزان دوره متوسطه در دوره الگوپذیری از جامعه و محیط هستند درحالی‌که دانش آموزان ابتدایی و راهنمایی دوره الگوپذیری از خانواده را پشت سر می‌گذارند.۳. درحالی‌که دوره دبستان و راهنمایی، سن پذیرش نصیحت‌ها و راهنمایی‌ها است دوره متوسطه دوره مقاومت در مقابل نصیحت‌ها و راهنمایی‌ها است. باید توجه داشت که میان علت و عامل فرق است؛ چراکه در پی علت، حدوث معلول حتمی است اما باوجود یک عامل نتیجه‌ی واحدی حاصل نمی‌گردد. در این پایان نامه به‌منظور از علل رفتار نابهنجار مجموعه‌ی عواملی است که میتواند در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان مؤثر باشد.
بنابراین مسئله اصلی این پژوهش این هست که وجود ناهنجاری‌های که در قشر دختران دانش‌آموز متوسطه رخ می‌دهد بازتاب چه علل و عواملی است؛ این بدان معنا است که هر نوع بزهکاری و ناهنجاری مسبوق به سابقه‌های روانی و اجتماعی است و برای مقابله با آنها نمی‌توان تنها با معلول مبارزه کرد بلکه باید ریشه‌ها و زمینه‌های آن را شناخت.
ب: سؤال‌های اصلی
۱- آیا می توان رابطه علی ومعلولی بین علل فردی- روانی ( مشکلات روانی و جسمانی) ،علل خانوادگی ( از هم گسیختگی خانواده، وضعیت اقتصادی نامطلوب خانواده ، عدم پای بندی والدین به مسائل مذهبی و رفتارهای نامناسب والدین )، علل اجتماعی ( عوامل درون مدرسه نظیر رفتارهای نامناسب اولیای مدرسه ،کمبود امکانات و هم نشینی با دوستان ناباب ( ،سکونت در مکان های نامناسب و رسانه ها با رفتار نابهنجار دانش آموزان دختر دوره متوسطه ناحیه ۲و۴ شهرستان قم برقرار کرد؟
۲- چه راهکارهایی برای پیشگیری از رفتارهای نابهنجار دانش آموزان دختر دوره متوسطه ناحیه ۲ و ۴ آموزش‌وپرورش شهرستان قم پیش‌بینی می‌شود؟
ج: سوال فرعی
۱- کدامل عامل بیشترین تاثیر را در بروز رفتارهای نابهنجار دانش آموزان دارد؟
د: فرضیه های تحقیق
1- به نظر می رسد مجموع این علل در بروز رفتارهای نابهنجار دانش آموزان تاثیر دارد.
2- بهره گیری از روشهای مشاوره و رفتار درمانی، آگاهی دادن به دانش آموزان جهت انتخاب دوست، تقویت ایمان، تقویت رابطه والدین با فرزندان، تعامل والدین با اولیای مدارس در پیشگیری از رفتارهای نابهنجار دانش آموزان موثر است.
۳- به نظر می رسد روش های تربیتی نامناسب والدین بیشترین تاثیر را در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان دارد.
پایان نامه: بررسی نقش عوامل خانوادگی موثر بر بزهکاری دانش آموزان دبیرستانی یاسوج (لیلا باقرزاده).
پایان نامه: بررسی نقش خانواده، مدرسه وگروه همسالان در بزهکاری دانش آموزان دوره متوسطه شهر مشهد (سیمین ستاره).
پایان نامه: بررسی عوامل اجتماعی موثر بر بزهکاری نوجوانان و جوانان اصفهان (رضا اسماعیلی).
پایان نامه: پیشگیری مدرسه محور از بزهکاری اطفال ونوجوانان (مطالعه موردی در مدارس شهر تهران) حمید حسینی.
با توجه به اینکه تحقیقات انجام شده مربوط به سالهای ۸۸-۸۰ می باشد و تنها به بررسی عوامل اجتماعی رفتارهای ناهنجار قشر نوجوان و دانش آموز پرداخته است، تحقیق حاضر از جنبه ی به روز بودن برخوردار بوده و همچنین به بررسی همه عوامل رفتار نابهنجار در ابعاد فردی- روانی و اجتماعی پرداخته است، همچنین در این زمینه در شهرستان قم تحقیقی صورت نگرفته است. باتوجه به نظر اساتید محترم گروه حقوق جزا تصمیم بر این بوده که جامعه آماری محدود به دوناحیه از بالا و پایین شهر شود که براساس مطالعات انجام شده آمار ناهنجاری در ناحیه ۲ و ۴ آموزش وپرورش بیشتر از سایر نواحی است بنابراین جامعه آماری محدود به این نواحی شده است.
و: ضرورت انجام تحقیق
بروز رفتارهای نابهنجار در میان دانش آموزان یکی از مشکلات اجتماعی است که به‌نوبه خود منجر به بی‌نظمی در جامعه می‌گردد و موجب نگرانی اولیای مدارس و خانواده‌ها شده است. زیرا بر فرآیند تعلیم و تربیت در مدارس تأثیر نامطلوبی گذاشته و در صورت تداوم زمینه بزهکاری دانش آموزان را فراهم می‌نماید؛ بنابراین ضرورت اقتضا می‌نماید عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای نابهنجار دانش آموزان شناسایی گردد و راهکارهایی جهت پیشگیری از رفتارهای نابهنجار ارائه شود.
ز: اهداف و کاربردها
هدف از انجام این پایان‌نامه، شناسایی علل و عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای نابهنجار دانش آموزان دختر دوره متوسطه و همچنین ارائه راهکارهایی به اولیای مدارس و اولیای دانش آموزان در راستای کاهش و پیشگیری از این ناهنجاری‌ها است. انتظار می‌رود نتایج حاصل از این پایان‌نامه مورداستفاده مراکز مشاوره‌ی آموزش‌وپرورش قرار گیرد و همچنین سطح آگاهی والدین را درزمینه ی شناسایی عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای نابهنجار دختران افزایش داده و راهکارهای جهت پیشگیری از رفتارهای نابهنجار ارائه دهد.
ح: روش تحقیق
روش تحقیق به‌صورت توصیفی و پیمایشی است؛ بدین‌صورت که بامطالعه‌ی کتابهای مرتبط با موضوع و مقالات، استفاده از سایتهای اینترنتی مطالب جمع آوری شده است. همچنین پرسشنامه براساس مدل لیکرت تنظیم شده و از نرم افزار spss در تحلیل داده های آماری استفاده شده است.
ط: مشکلات و موانع تحقیق
۱– کسب مجوز در زمینه ی مراجعه به مدارس جهت ارائه پرسشنامه از آموزش‌وپرورش دو ناحیه ۲ و ۴
۲ – عدم همکاری مدیران برخی مدارس علی‌رغم داشتن مجوز.
۳ – برخی مدارس باوجود همکاری اجازه توزیع پرسشنامه را توسط اینجانب را نمی‌دادند تا توضیحات لازم به دانش آموزان ارائه گردد.
4 – با توجه به ماهیت پیمایشی و توصیفی موضوع پژوهش مستلزم صرف دقت و زمان بیشتری بود.
ی: ساماندهی تحقیق
