گرایش : جزا و جرم شناسی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم و تحقیقات آذربایجان شرقی
پایان نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد
رشته: حقوق
گرایش: جزا و جرم‌شناسی
عنوان:
حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران با تکیه بر اسناد بین‌المللی
استاد راهنما:
دکتر حیدر باقری اصل
استاد مشاور:
دکتر رضا رنجبر
اسفند ۱۳۹۱
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
چکیده
امروزه تروریسم سایبری به یکی از چالش‌های عمدۀ نظام‌های حقوقی، به خصوص نظام‌های کیفری تبدیل شده است. بزه تروریسم، دیگر از رویکردهای سنتی خود رنگ باخته و به سوی فناوری‌های نوین روی آورده است. در بیشتر کشورهای جهان به خصوص جوامع توسعه یافته، از تأسیسات رایانه‌ای و مخابراتی در انجام امور روزمره و اجرایی کشور مانند امور اعتباری و مالی، اتوماسیون‌های اداری، کنترل و نظارت‌های زیرساختی در حوزه‌های صنعتی، نظامی، بهداشتی، و. استفاده می‌شود. زیرساخت‌های حیاتی و اطلاعاتی، به عنوان عمده‌ترین بزه‌دیدگان تروریسم سایبری، بیشترین جذابیت و مطلوبیت را برای تروریست‌های سایبری دارند. با نگاهی به افزایش رخدادها و حمله‌های سایبری علیه بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و بروز خسارات شدید در زیرساخت‌های حیاتی، می‌توان به فاجعه‌آمیز بودن نتایج حملات تروریستی سایبری علیه سیستم‌ها و دارایی‌های پی برد که تأثیرات شدیدی بر امنیت فیزیکی، اقتصاد ملّی یا ایمنی همگانی خواهند گذاشت.
در سال‌های اخیر استفاده از این گونه حملات، علیه تأسیسات مهم و حیاتی دولت‌ها گسترش یافته و به دلیل خصیصۀ پنهان ماندن هویت بزهکاران مذکور، این گونه از تروریسم مورد توجه ویژۀ اشخاص و دولت‌ها قرار گرفته است. با در نظر گرفتن وضعیت کنونی و بالا گرفتن تنش‌های سیاسی و اقتصادی میان دولت‌ها، حمایت ویژه از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری ضروری است. بنابراین در این نوشتار سعی بر آن شده که به بیان و تشریح اقدامات اتخاذ شده در جهت حمایت از بزه‌دیدگان مذکور در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی پرداخته شود؛ تا به خلأهای موجود در هر دو سطح داخلی و بین‌المللی، در زمینۀ اهتمام به بزه‌دیدگان تروریسم سایبری پی برده شود.
واژگان کلیدی: تروریسم سایبری، حمایت، بزه‌دیدگان، پیشگیری، حقوق کیفری ایران، اسناد بین‌المللی.
فهرست مطالب
عنوان صفحه مقدمه ۱
فصل اول:کلیات
۱-۱- بیان مسئله. ۵
۱-۲- ضرورت انجام تحقیق ۸
۱-۳- اهداف تحقیق ۸
۱-۴- سؤالات تحقیق ۸
۱-۵- فرضیه‌های تحقیق ۹
۱-۶- پیشینۀ پژوهش ۹
۱-۷- تعریف مفاهیم ۱۰
۱-۷-۱- اصطلاحات رایانه‌ای ۱۰
۱-۷-۱-۱- هکر. ۱۱
۱-۷-۱-۲- کرکر. ۱۱
۱-۷-۱-۳- فضای سایبر. ۱۱
۱-۷-۱-۴- ویروس ۱۳
۱-۷-۱-۵- کرم‌های رایانه‌ای ۱۳
۱-۷-۱-۶- اسب‌های تروجان ۱۴
۱-۷-۱-۷- امنیت رایانه‌ای ۱۵
۱-۷-۲- اصطلاحات حقوقی مرتبط. ۱۵
۱-۷-۲-۱- بزه‌های رایانه‌ای ۱۵
۱-۷-۲-۱-۱- ویژگی بزه‌های رایانه‌ای ۱۷
۱-۷-۲-۱-۱-۱- صرفه جویی در وقت و قابلیت تکرار فراوان ۱۷
۱-۷-۲-۱-۱-۲- عدم آگاهی قربانیان از بزه‌دیدگی ۱۸
۱-۷-۲-۱-۱-۳- سهولت در از بین بردن آثار وقوع جرم و بالا بودن رقم سیاه بزهکاری ۱۸
۱-۷-۲-۱-۱-۴- فراملی بودن و عدم نیاز به محل ارتکاب مشخص. ۱۸
۱-۷-۲-۱-۱-۵- تنوع مرتکبان و گستردگی حجم خسارات حاصله. ۱۹
۱-۷-۲-۱-۱-۶- دارای حیثیت عمومی و خصوصی بودن ۱۹
۱-۷-۲-۱-۱-۷- دشوار بودن تعیین صلاحیت کیفری ۱۹
۱-۷-۲-۲- بزهکاری سایبری. ۲۰
۱-۷-۲-۲-۱- تقسیم بندی بزهکاران سایبری ۲۲
۱-۷-۲-۲-۱-۱- هکرها. ۲۲
۱-۷-۲-۲-۱-۲- کرکرها. ۲۲
۱-۷-۲-۲-۱-۳- کارمندانی که از رؤسا یا همکاران خود ناراضی هستند. ۲۲
۱-۷-۲-۲-۱-۴- نوجوانان و جوانان. ۲۳
۱-۷-۲-۲-۱-۵- رقبای تجاری ۲۳
۱-۷-۲-۲-۲- گونه‌های بزه‌دیدگی در فضای سایبر. ۲۳
۱-۷-۲-۲-۲-۱- اشخاص ساده و بی‌تجربه. ۲۴
۱-۷-۲-۲-۲-۲- اشخاص آسیب دیده و ناتوان ۲۴
۱-۷-۲-۲-۲-۳- بزه‌دیدگان اشتباهی ۲۴
۱-۷-۲-۲-۲-۴- بزه‌دیده‌نماها ۲۵
۱-۷-۲-۳- حمایت. ۲۵
۱-۷-۲-۴- بزه‌دیده ۲۶
۱-۷-۲-۵- تروریسم.۲۷
۱-۷-۲-۵-۱- عناصر ساختاری تروریسم ۲۸
۱-۷-۲-۵-۱-۱- استفاده و یا تهدید به استفاده از خشونت، به صورت غیرقانونى و نامأنوس ۲۹
۱-۷-۲-۵-۱-۲- انتخاب طیف وسیعی از بزه‌دیدگان بی‌دفاع. ۲۹
۱-۷-۲-۵-۱-۳- ایجاد رعب و وحشت. ۳۰
۱-۷-۲-۵-۱-۴- سازمان‌یافتگی عملیات‌های تروریستی ۳۰
۱-۷-۲-۵-۱-۵- استفاده از ابزارها و شیوه‌های مدرن ۳۰
۱-۷-۲-۶- تروریسم سایبری ۳۱
۱-۷-۲-۶-۱- تقسیم‌بندی بزه‌دیدگان تروریسم سایبری ۳۲
۱-۷-۲-۶-۱-۱- بزه‌دیدگان حقیقی تروریسم سایبری ۳۲
۱-۷-۲-۶-۱-۲- بزه‌دیدگان حقوقی تروریسم سایبری ۳۵
۱-۷-۲-۶-۲- طبقه‌بندی تروریسم سایبری و افعال مرتبط با آن ۳۶
۱-۷-۲-۶-۲-۱- جنگ اطلاعاتی ۳۶
۱-۷-۲-۶-۲-۲- جنگ سایبری ۳۷
۱-۷-۲-۶-۲-۳- جاسوسی سایبری ۳۸
۱-۷-۲-۶-۲-۴- خرابکاری سایبری ۳۸
۱-۷-۲-۶-۲-۵- اختلال زیرساختی ۳۹
۱-۷-۲-۶-۲-۶- دفاع سایبری ۳۹
۱-۷-۲-۷- حملات سایبری ۳۹
۱-۷-۲-۷-۱- هزینه و عواقب حملات سایبری ۴۰
۱-۷-۲-۷-۲- تقسیم‌بندی حملات سایبری ۴۰
۱-۷-۲-۷-۲-۱- حملات ویروس‌ها، کرم‌ها و تروجان‌ها ۴۰
۱-۷-۲-۷-۲-۲- حملات خودی ۴۱
۱-۷-۲-۷-۲-۳- حملات توزیع شدۀ انکار سرویس ۴۱
۱-۷-۲-۷-۲-۴- نفوذ غیر مجاز ۴۲
۱-۷-۲-۷-۲-۵- حملات محو وب سایت. ۴۲
۱-۷-۲-۷-۲-۶- حملات علیه خدمات نام‌گذاری دامنه۴۳
۱-۷-۲-۷-۲-۷- حملات انکار سرویس. ۴۳
۱-۷-۲-۸- پیشگیری ۴۴
فصل دوم: راهکارهای پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران و اسناد بین المللی
۲-۱- راهکارهای پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران ۴۷
۲-۱-۱- پیشگیری واکنشی یا کیفری ۴۸
۲-۱-۱-۱- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸. ۴۹
۲-۱-۱-۲- قانون تجارت الکترونیکی مصوب ۱۳۸۲. ۵۴
۲-۱-۱-۳- قانون مجازات نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲. ۵۵
۲-۱-۱-۴- قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰. ۵۶
۲-۱-۱-۵ – سایر قوانین و مقررات موجود. ۵۷
۲-۱-۱-۵-۱- قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت مصوب ۱۶ مهر ۱۳۳۶. ۵۸
۲-۱-۱-۵-۲- قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور مصوب ۱۲ دی ماه ۱۳۵۱ ۶۰
۲-۱-۱-۵-۳- قانون مجازات اخلال‌کنندگان در امنیت پرواز هواپیما و خرابکاری در وسایل و تأسیسات هواپیمایی مصوب ۱۳۴۹. ۶۰
۲-۱-۱-۵-۴- قانون الحاق دولت ایران به کنوانسیون جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری مصوب ۱۳۵۲. ۶۱
۲-۱-۱-۵-۵- قانون تصویب پروتکل جلوگیری از اعمال خشونت آمیز در فرودگاه‌هایی که در خدمت هواپیمایی کشوری ۶۲
۲-۱-۱-۵-۶- قانون کیفر بزه‌های مربوط به راه آهن مصوب ۳۱ فروردین ۱۳۲۰و اصلاحات بعدی.۶۲
۲-۱-۱-۵-۷- لایحۀ مبارزه با تروریسم ۶۳
۲-۱-۲- پیشگیری غیر کیفری ۶۴
۲-۱-۲-۱- پیشگیری اجتماعی ۶۵
۲-۱-۲-۱-۱- پیشگیری اجتماعی جامعه‌مدار ۶۵
۲-۱-۲-۱-۱-۱- برنامۀ جامع توسعۀ تجارت الکترونیکی مصوب ۱۳۸۴. ۶۶
۲-۱-۲-۱-۱-۲- برنامۀ چهارم توسعۀ مرتبط به فناوری اطلاعات. ۶۷
۲-۱-۲-۱-۱-۳- قانون برنامۀ پنج سالۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران ۶۷
۲-۱-۲-۱-۱-۴- مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای ۶۸
۲-۱-۲-۱-۱-۵- ابلاغیۀ مقام معظم رهبری دربارۀ سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای ۶۹
۲-۱-۲-۱-۱-۶- مصوبۀ شورای عالی اداری در خصوص اتوماسیون نظام اداری و اتصال به شبکۀ جهانی اطلاع رسانی ۶۹
۲-۱-۲-۱-۱-۷- سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران ۷۰
۲-۱-۲-۱-۱-۸- سند راهبردی امنیت فضای تبادل اطلاعات مصوب ۱۳۸۴. ۷۰
۲-۱-۲-۱-۲- پیشگیری اجتماعی رشدمدار ۷۱
۲-۱-۲-۲- پیشگیری وضعی ۷۲
۲-۱-۲-۲-۱- اقدامات فنّی ۷۳
۲-۱-۲-۲-۱-۱- تدابیر فنّی پیشگیرانه در سازمان‌ها و ادارات کشور ۷۳
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱- نصب و استقرار دیوار آتشین ۷۳
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۲- سیستم‌های تشخیص نفوذ. ۷۵
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۳- سیستم‌های پیشگیری از نفوذ. ۷۶
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۴- استفاده از برنامه‌های ضد ویروس ۷۷
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۵- مستقل نمودن شبکه‌های کنترل و اداری ۷۸
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۶- انجام سنجش نفوذپذیری ۷۸
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۷- استفاده از پروتکل‌های رمزگذاری ۷۹
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۷-۱- پروتکل HTTPS 79
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۷-۲- پروتکل و گواهینامۀ دیجیتال SSL 80
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۸- پالایش یا فیلترینگ ۸۰
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۹- راه‌اندازی مرکز داده ۸۱
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۰- طرح شبکۀ ملّی اطلاعات. ۸۲
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۱- اینترانت. ۸۲
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲- تولید نرم افزارهای بومی ۸۳
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۱- سیستم عامل قاصدک. ۸۳
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۲ نرم افزار (PVT Pro) 83
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۳- موتور جستجوی پارسی جو. ۸۴
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۴- پست الکترونیکی بومی ۸۴
۲-۱-۲-۲-۲- اقدامات سازمان‌ها و مؤسسات. ۸۵
۲-۱-۲-۲-۲-۱- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. ۸۵
۲-۱-۲-۲-۲-۲- سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ۸۶
۲-۱-۲-۲-۲-۳- شرکت ارتباطات زیرساخت. ۸۷
۲-۱-۲-۲-۲-۴- سازمان فناوری اطلاعات. ۸۷
۲-۱-۲-۲-۲-۵- کارگروه مبارزه با ویروس‌های صنعتی جاسوسی ۸۸
۲-۱-۲-۲-۲-۶- قرارگاه دفاع سایبری ۸۸
۲-۱-۲-۲-۲-۷- مرکز مدیریت امداد و هماهنگی عملیات رخداد رایانه‌ای (ماهر) ۸۸
۲-۱-۲-۲-۲-۸- سازمان پدافند غیرعامل ۸۹
۲-۱-۲-۲-۲-۹- پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا ۹۱
۲-۱-۲-۲-۲-۱۰- سازمان بررسی جرایم سازمان یافته. ۹۲
۲-۱-۲-۲-۲-۱۱- انجمن رمز ایران ۹۴
۲-۱-۲-۲-۲-۱۲- مرکز ملّی فضای مجازی ۹۴
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳- مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ۹۵
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۱- استاندارد فناوری اطلاعات- فنون امنیتی-آیین کار مدیریت امنیت اطلاعات.۹۶
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۲- فناوری اطلاعات- فنون امنیتی- سامانه‌های مدیریت امنیت اطلاعات- مرور کلی و واژگان ۹۶
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۳- فناوری اطلاعات- فنون امنیتی- الزام‌های نهادهای ممیزی کننده و گواهی کننده سیستم‌های مدیریت امنیت اطلاعات. ۹۷
۲-۱-۲-۲-۲-۱۳-۴- فناوری اطلاعات- فنون امنیتی- سامانه‌های مدیریت امنیت اطلاعات-الزامات. ۹۷
۲-۱-۲-۲-۲-۱۴- مرکز مدیریت توسعۀ ملی اینترنت (متما) ۹۸
۲-۱-۲-۲-۲-۱۵- گروه زیر ساخت شبکه و امنیت فضای تبادل اطلاعات. ۹۹
۲-۱-۲-۲-۲-۱۶- مرکز تحقیقات مخابرات ایران ۱۰۰
۲-۲- راهکارهای پیشگیری از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در اسناد بین‌المللی ۱۰۰
۲-۲-۱- اقدامات پیشگیرانۀ کیفری در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای ۱۰۱
۲-۲-۱-۱- کنوانسیون راجع به جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری ۱۰۳
۲-۲-۱-۲ -کنوانسیون جلوگیری از بمب گذاری تروریستی ۱۰۵
۲-۲-۱-۳- کنوانسیون سرکوب حمایت مالی از تروریسم ۱۰۶
۲-۲-۱-۴- کنوانسیون توکیو راجع به جرائم و برخی از اعمال ارتکابی دیگر در هواپیما ۱۰۸
۲-۲-۱-۵- قطعنامۀ شمارۀ۱۳۷۳ شورای امنیت. ۱۰۹
۲-۲-۱-۶- اعلامیۀ راجع به اقدامات ناظر به امحای تروریسم بین‌المللی ۱۰۹
۲-۲-۱-۷- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۵. ۱۱۰
۲-۲-۱-۸- بیانیۀ یازدهمین نشست پیشگیری از جرایم و بسط عدالت کیفری سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۵ ۱۱۱
۲-۲-۱-۹- کنوانسیون اروپایی مقابله با تروریسم ۱۱۱
۲-۲-۱-۱۰- کنوانسیون منطقه‌ای سازمان همکاری‌های منطقه‌ای آسیای جنوبی ۱۱۳
۲-۲-۱-۱۱- کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی در زمینۀ مبارزه با تروریسم بین‌المللی ۱۱۵
۲-۲-۱-۱۲- معاهدۀ همکاری میان دولت‌های عضو کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در مبارزه یا تروریسم ۱۱۷
۲-۲-۱-۱۳- کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا دربارۀ پیشگیری و مبارزه با تروریسم و پروتکل سال ۲۰۰۴ الحاقی به آن ۱۱۹
۲-۲-۱-۱۴- کنوانسیون عربی مقابله با تروریسم ۱۲۲
۲-۲-۱-۱۵- توصیه نامه‌ها و کنوانسیون جرایم سایبر شورای اروپا ۱۲۲
۲-۲-۱-۱۶- کنوانسیون سازمان کشورهای آمریکایی راجع به پیشگیری و مجازات اعمال تروریستی ۱۲۷
۲-۲-۱-۱۷- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبری و تلاش‌های ملی برای حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس ۱۲۸
۲-۲-۱-۱۸- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی در رابطه با امنیت سایبر. ۱۲۸
۲-۲-۱-۱۹- قطعنامۀ مبارزه با سوءاستفادۀ جنایتکارانه از فناوری اطلاعات. ۱۲۹
۲-۲-۱-۲۰- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبر و حمایت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس ۱۳۰
۲-۲-۲- اقدامات پیشگیرانۀ غیر کیفری در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای ۱۳۱
۲-۲-۲-۱- توصیه نامه‌های نشریۀ بین‌المللی سیاست جنایی ۱۳۱
۲-۲-۲-۲- دستورالعمل و توصیه نامه‌های سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی ۱۳۳
۲-۲-۲-۳- هشتمین نشست سازمان ملل متحد دربارۀ پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین ۱۳۷
۲-۲-۲-۴- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶. ۱۳۸
۲-۲-۳- اقدامات سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای ۱۳۸
۲-۲-۳-۱- اقدامات اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات. ۱۳۸
۲-۲-۳-۲- گروه کاری اطلاعات و ارتباطات همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام. ۱۳۹
۲-۲-۳-۳- سازمان پلیس جنایی بین‌الملل ۱۴۰
۲-۲-۳-۴- گروه جی هشت. ۱۴۱
۲-۲-۳-۵- انجمن بین‌المللی حقوق جزا ۱۴۱
۲-۲-۳-۶- سازمان امنیت و همکاری اروپا ۱۴۲
۲-۲-۳-۷- مؤسسۀ بین‌المللی همکاری در مقابل تهدیدات سایبری ۱۴۳
۲-۲-۳-۸- سازمان ناتو. ۱۴۴
نتیجه گیری مباحث فصل. ۱۴۴
فصل سوم: روش‌های حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی
۳-۱- روش‌های حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران ۱۴۷
۳-۱-۱- حمایت کیفری ۱۴۸
۳-۱-۱-۱- حمایت کیفری ساده ۱۴۹
۳-۱-۱-۱-۱- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸. ۱۵۰
۳-۱-۱-۱-۲- قانون تجارت الکترونیکی مصوب ۱۳۸۲. ۱۵۵
۳-۱-۱-۱-۳- قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰. ۱۵۶
۳-۱-۱-۱-۴- قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت مصوب ۱۶ مهر ۱۳۳۶. ۱۵۸
۳-۱-۱-۱-۵- قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور مصوب ۱۲ دی ماه ۱۳۵۱ ۱۵۹
۳-۱-۱-۱-۶- قانون کیفر بزه‌های مربوط به راه‌آهن مصوب ۳۱ فروردین ۱۳۲۰و اصلاحات بعدی. ۱۶۱
۳-۱-۱-۱-۷- لایحۀ مبارزه با تروریسم ۱۶۲
۳-۱-۱-۲ حمایت کیفری ویژه یا افتراقی ۱۶۲
۳-۱-۱-۲-۱- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸. ۱۶۳
۳-۱-۱-۲-۲- قانون تجارت الکترونیکی مصوب ۱۳۸۲. ۱۶۴
۳-۱-۱-۲-۳- قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت مصوب ۱۶ مهر ۱۳۳۶. ۱۶۴
۳-۱-۱-۲-۴- قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور مصوب ۱۲ دی ماه ۱۳۵۱ ۱۶۵
۳-۱-۱-۳- حمایت کیفری دنباله‌دار ۱۶۵
۳-۱-۱-۳-۱- قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸. ۱۶۶
۳-۲- روش‌های حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در اسناد بین‌المللی. ۱۶۶
۳-۲-۱- حمایت کیفری ۱۶۷
۳-۲-۱-۱- کنوانسیون جرایم سایبر شورای اروپا ۱۶۸
۳-۲-۱-۲- کنوانسیون راجع به جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری ۱۶۹
۳-۲-۱-۳- کنوانسیون جلوگیری از بمب گذاری تروریستی ۱۷۰
۳-۲-۱-۴- کنوانسیون سرکوب حمایت مالی از تروریسم ۱۷۱
۳-۲-۱-۵- کنوانسیون توکیو راجع به جرائم و برخی از اعمال ارتکابی دیگر در هواپیما ۱۷۲
۳-۲-۱-۶- قطعنامۀ شمارۀ ۱۳۷۳ شورای امنیت. ۱۷۳
۳-۲-۱-۷- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۵. ۱۷۳
۳-۲-۱-۸- بیانیۀ یازدهمین نشست پیشگیری از جرایم و بسط عدالت کیفری سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۵ ۱۷۴
۳-۲-۱-۹- کنوانسیون اروپایی مقابله با تروریسم ۱۷۴
۳-۲-۱-۱۰- کنوانسیون منطقه‌ای سازمان همکاری‌های منطقه‌ای آسیای جنوبی ۱۷۵
۳-۲-۱-۱۱- کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی در زمینۀ مبارزه با تروریسم بین‌المللی ۱۷۶
۳-۲-۱-۱۲- معاهدۀ همکاری میان دولت‌های عضو کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در مبارزه یا تروریسم ۱۷۷
۳-۲-۱-۱۳- کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا دربارۀ پیشگیری و مبارزه با تروریسم و پروتکل سال ۲۰۰۴ الحاقی به آن ۱۷۸
۳-۲-۱-۱۴- کنوانسیون عربی مقابله با تروریسم ۱۸۰
۳-۲-۱-۱۵- کنوانسیون سازمان کشورهای آمریکایی راجع به پیشگیری و مجازات اعمال تروریستی ۱۸۰
۳-۲-۱-۱۶- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبری و تلاش‌های ملّی برای حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس ۱۸۱
۳-۲-۱-۱۷- قعنامۀ مبارزه با سوءاستفادۀ جنایتکارانه از فناوری اطلاعات. ۱۸۱
۳-۲-۱-۱۸- قطعنامۀ ایجاد فرهنگ جهانی امنیت سایبر و حمایت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حساس ۱۸۲
۳-۲-۱-۱۹- کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی ۱۸۲
۳-۲-۱-۲۰- قطعنامۀ راجع به حمایت از قربانیان تخلفات فاحش بین‌المللی از قواعد بشر بین‌المللی و تخلفات جدی از حقوق بشردوستانۀ بین‌المللی ۱۸۳
۳-۲-۱-۲۱- نشست هفتم سازمان ملل متحد دربارۀ پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمان ۱۸۳
۳-۲-۱-۲۲- نشست هشتم سازمان ملل متحد دربارۀ پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمان ۱۸۳
۳-۲-۱-۲۳- نشست دهم سازمان ملل متحد دربارۀ پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمان ۱۸۴
۳-۲-۱-۲۴- پیش نویس کنوانسیون سازمان ملل متحد دربارۀ عدالت و پشتیبانی برای بزه‌دیدگان و قربانیان سوءاستفاده از قدرت. ۱۸۴
۳-۲-۲- حمایت‌های مدنی ۱۸۶
۳-۲-۲-۱- حمایت مادی ۱۸۶
۳-۲-۲-۱-۱- کنوانسیون پیشگیری از تروریسم شورای اروپا ۱۸۷
۳-۲-۲-۱-۲- کنوانسیون منع حمایت مالی از تروریسم ۱۸۷
۳-۲-۲-۱-۳- توصیه نامۀ کمیتۀ وزیران عضو اتحادیۀ اروپا برای حمایت از قربانیان جرایم ۱۸۸
۳-۲-۲-۱-۴- راهبرد جهانی ضد تروریسم سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۵. ۱۸۸
۳-۲-۲-۱-۵- پیوست اعلامیۀ اصول بنیادین عدالت برای بزه‌دیدگان و قربانیان سوءاستفاده از قدرت. ۱۸۹
۳-۲-۲-۱-۶- پیش نویس کنوانسیون سازمان ملل متحد دربارۀ عدالت و پشتیبانی برای بزه‌دیدگان و قربانیان سوءاستفاده از قدرت مصوب ۲۰۱۰. ۱۹۰
۳-۲-۲-۱-۷- کنوانسیون اروپایی پرداخت غرامت به بزه‌دیدگان جرم‌های خشونت بار ۱۹۲
۳-۲-۲-۱-۸- قطعنامۀ راجع به حمایت از قربانیان نقض فاحش قوانین بین‌الملل حقوق بشر و نقض جدی حقوق بین‌الملل بشر دوستانه. ۱۹۲
۳-۲-۳- حمایت‌های عاطفی و حیثیتی ۱۹۴
۳-۲-۳-۱- اختلال‌های فوبی ۱۹۵
۳-۲-۳-۲- اختلال استرس پس از سانحه. ۱۹۶
۳-۲-۳-۳- پیوست اعلامیۀ اصول بنیادین عدالت برای بزه‌دیدگان و قربانیان سوءاستفاده از قدرت.۱۹۶
۳-۲-۳-۴- قطعنامۀ راجع به حمایت از قربانیان نقض‌های فاحش حقوق بین‌المللی حقوق بشر و نقض شدید حقوق بشر دوستانۀ بین‌المللی ۱۹۸
۳-۲-۳-۵- کنوانسیون اروپایی پرداخت غرامت به بزه‌دیدگان جرم‌های خشونت بار ۱۹۹
۳-۲-۳-۶- اصول بنیادین به‌کارگیری برنامه‌های عدالت ترمیمی در موضوع های جنایی ۱۹۹
۳-۲-۳-۷- کنوانسیون اروپایی پیشگیری از تروریسم ۲۰۰
۳-۲-۳-۸- پیش نویس کنوانسیون سازمان ملل متحد دربارۀ عدالت و پشتیبانی برای بزه‌دیدگان و قربانیان سوءاستفاده از قدرت. ۲۰۰
۳-۲-۳-۹- توصیه نامۀ میانجی‌گری در قلمرو کیفری ۲۰۲
۳-۲-۴- حمایت‌های پزشکی ۲۰۲
۳-۲-۵- حمایت شکلی ۲۰۵
۳-۲-۵-۱- کنوانسیون جرایم سایبر. ۲۰۵
۳-۲-۵-۲- اعلامیۀ اصول بنیادین عدالت برای بزه‌دیدگان و قربانیان سوءاستفاده از قدرت مصوب ۱۹۸۵. ۲۰۶
۳-۲-۵-۳- پیش نویس کنوانسیون سازمان ملل متحد دربارۀ عدالت و پشتیبانی از بزه‌دیدگان و قربانیان سوءاستفاده از قدرت مصوب ۲۰۱۰. ۲۰۷
۳-۲-۶- بررسی تطبیقی حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در برخی کشورها ۲۰۸
۳-۲-۶-۱- تروریسم سایبری در گرجستان ۲۰۸
۳-۲-۶-۲- تروریسم سایبری در هند. ۲۰۹
۳-۲-۶-۳- تروریسم سایبری در پاکستان ۲۰۹
نتیجه‌گیری مباحث فصل ۲۱۰
نتیجه‌گیری تحقیق ۲۱۱
پیشنهادات. ۲۱۳
فهرست منابع و مآخذ. ۲۱۶
پیوست ها ۲۳۴
مقدمه
تروریسم یکی از عوامل اصلی و همیشگی اثرگذار در تهدید امنیت ملّی کشورها در ابعاد مختلف داخلی و خارجی بوده است. هرچند تروریسم همواره و از گذشته‌های دور به عنوان یک عامل تهدید‌کنندۀ امنیت ملّی کشورها مطرح بوده؛ اما این پدید نیز در دنیای امروزی به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امنیتی ملّت‌ها و دولت‌ها در سراسر جهان تبدیل شده و تحت تأثیر تحولات جهانی شدن، دچار دگرگونی و تغییرات اساسی شده است.
امروزه رایانه به عنوان یکی از وسایل معمولی و مرسوم در جامعه تبدیل شده است که از آن برای انجام امور روزمره مانند انتقال وجوه الکترونیکی، ذخیرۀ حجم وسیعی از اطلاعات مانند اطلاعات پزشکی، اعتباری و مالی، اتوماسیون‌های اداری، کنترل و نظارت‌های زیرساختی در حوزه‌های صنعتی، نظامی، بهداشتی، و. استفاده می‌شود. رایانه با توانایی‌های شگفت انگیزی همچون ذخیره‌سازی اطلاعات در حجم بالا، سرعت پردازش زیاد، دسترسی آسان، خستگی‌ناپذیری و محاسن بی‌شمار دیگر، امکانات زیادی را برای بشر به ارمغان آورده است که از جهت دیگر، سبب بروز جرایم نوینی شده که در مقایسه با جرایم کلاسیک خطرناک‌تر هستند. تروریسم نیز از مدرنیزه شدن دولت‌ها تأثیر پذیرفته و اعمال و اقدامات تروریستی نیز در این راستا، جنبه‌های نوینی به خود گرفته‌اند. این تغییر در شیوه‌های تروریسم، از شیوۀ سنتی به شیوه‌های الکترونیکی، به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جوامع مدرن تبدیل شده است. اتصال هرچه بیشتر شبکه‌های رایانه‌ای گوناگون در سراسر جهان و قرار گرفتن حجم بیشتری از اطلاعات ارزشمند بر روی این شبکه‌ها، جذابیت رایانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای را به عنوان اهداف حملات تروریستی هرچه بیشتر ساخته است.
آن دسته از تهدیدکنندگانی که در این پایان نامه مورد توجه قرار گرفته‌اند، تروریست‌هایی هستند که صرف نظر از ماهیت و اهداف اقداماتشان، نتایج زیان‌باری به جای می‌گذارند. تروریست‌های سایبری به طور معمول، نقاط حساس و حیاتی جوامع را هدف قرار می‌دهند تا اساسی‌ترین ضربات را به دشمنان خود وارد کنند. دغدغۀ اصلی تمامی مخاطبان این تئاتر وحشتناک، خسارات سنگین و بعضاً جبران ناپذیر مالی و جانی است. اشخاص یا گروههای تروریستی سایبری با استفاده از امکانات نامحدود و در برخی موارد حتی رایگان، قادر خواهند بود در سرتاسر جهان با فشار دادن کلیدی فضای سایبر را به مخاطره بکشانند و به واسطۀ استخدام نیروهای متخصص در زمینۀ فناوری اطلاعات، از جمله، نفوذگران[۱]، کرکرها[۲] و با انتشار بدافزارهای مخرب رایانه‌ای در عرض چند ثانیه، هزاران سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی در جهان را آلوده نمایند. نتایج وحشتناک بر سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی که در قالب جاسوسی رایانه‌ای، سرقت داده‌ها، تخریب برنامه و داده‌های رایانه‌ای ارتکاب می‌یابد، منجر به تخریب سخت افزارهای رایانه‌ای، مختل شدن خطوط نیرو، اختلال در سیستم‌های اورژانسی، و در برخی موارد منجر به صدمات شدید جسمانی و روانی در افراد جامعه می‌گردد. با نگاهی به افزایش رخدادها و حمله‌های سایبری علیه بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و بروز خسارات شدید در زیرساخت‌های حیاتی، می‌توان به فاجعه‌آمیز بودن نتایج حملات تروریستی سایبری علیه سیستم‌ها و دارایی‌های پی برد که تأثیرات شدیدی بر امنیت فیزیکی، اقتصاد ملّی یا ایمنی همگانی خواهد گذاشت.
با توجه به شیوع حملات سایبری در سرتاسر جهان، لزوم توجه به بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق موضوعه و اسناد بین‌المللی دیده می‌شود. کشور ما نیز از حملات سایبری مستثنی نبوده به طوری که در سال‌های اخیر، به دلیل شدت گرفتن مخالفت‌های سران کشورهای اروپایی و غربی به ادامۀ فعالیت‌های هسته‌ای در ایران، حملاتی به قصد مختل کردن این تأسیسات، از سوی برخی کشورها از قبیل اسرائیل و آمریکا صورت گرفته است. در خصوص موضع حقوق کیفری ایران در مقابله با تروریسم می‌توان گفت که قانون‌گذار کیفری ایران فاقد جرم‌انگاری مستقل در مورد تروریسم و جرایم آن است و در واقع سیاست جنایی ایران مبتنی بر سیاست مصداقی است و می‌توان مواردی را که با مفهوم ترویسم منطبق است تشخیص داد. از جمله موارد جرم‌انگاری‌شده که می‌توان برای مقابله با تروریسم استناد کرد، محاربه است و البته عده‌ای معتقدند که با جرم‌انگاری عنوان فقهی محاربه می‌توان با تروریسم و اشکال آن مقابله کرد ولی آشکار است که با توجه به گسترش فن‌آوری‌های نوین و استفادۀ گروههای تروریستی از آن، دیگر محاربه قادر نیست به تمامی این رفتارها پاسخ دهد. بنابراین با توجه به ماهیت و ابزارهای مورد استفاده توسط تروریست‌های سایبری و خلاء ناشی از قوانین کیفری و غیرکیفری، تلفات و خسارت‌های زیان‌بارتری را نسبت به دیگر انواع تروریسم متحمل خواهیم شد. گستردگی فضای سایبر و به خدمت گرفتن آن توسط اکثر افراد جامعه و زیرساخت‌های کشور، طیف گسترده‌ای از مباحث را پیرامون بزه‌دیدگان این پدیده و چگونگی حمایت و جبران خسارت‌های وارد آمده به آن‌ها را چه در حقوق داخلی کشورمان و کشورهای دیگر و چه در سطح بین‌الملل شکل داده است.
در این میان آن چه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، توجه به بزه‌دیدگان تروریسم سایبری است که به نوعی بزه‌دیدۀ سایبری محسوب می‌شوند و نمی‌توان همانند دیگر انواع بزه‌دیدگان تروریسم، به دلیل موقعیت و مکان بزه که در دنیای مجازی قرار دارند، با شیوه‌ای یکسان از آن‌ها حمایت نمود. بدین منظور در سال‌های اخیر، جرم‌شناسان خارجی و افراد دیگری به شاخه‌ای جدید از بزه‌دیده‌شناسی، به عنوان بزه‌دیده‌شناسی سایبری، به منظور تبیین نقش افراد جامعه و محیط سایبر در شکل‌گیری بزه‌های رایانه‌ای پرداخته‌اند. بر این اساس پرداختن به نیازهای بزه‌دیدگان تروریسم سایبری و همچنین اقدامات و روش‌های پیشگیری از این بزه به منظور حمایت بیشتر از بزه‌دیدگان ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به مطالعات اولیه، این موضوع در حوزۀ جرم شناسیِ بزه‌دیده‌شناسی و حقوق جزای اختصاصی جای می‌گیرد. بدین منظور در نوشتار حاضر، به تبیین تروریسم سایبری و روش‌های ارتکاب آن، بررسی قوانین موجود در زمینۀ تروریسم سایبری در حقوق داخلی ایران و اسناد بین‌المللی، پیشگیری از وقوع تروریسم سایبری و حمایت از بزه‌دیدگانی که در اثر حملات تروریستی سایبری، خسارت و صدمه می‌بینند می‌پردازیم.
بنابراین مطالب این نوشتار بر اساس سه فصل بررسی می‌شوند. در فصل اول، به کلیات و مفاهیم رایانه‌ای و حقوقی مرتبط با موضوع مورد بحث پرداخته می‌شود. در فصل دوم، به طور تخصصی وارد موضوع بحث شده و به روش‌های پیشگیری از وقوع تروریسم سایبری در راستای حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی پرداخته می‌شود و در فصل سوم، به عنوان آخرین فصل این نوشتار، به انواع حمایت‌های موجود در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی در زمینۀ حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری اشاره می‌گردد.
[۱]. Hacker
[۲]. Cracker
