گرایش : خصوصی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد دامغان
دانشکده حقوق
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.A»
گرایش حقوق خصوصی
عنوان:
مقررات مبتنی بر قاعده احسان در حقوق ایران
استاد راهنما:
دکتر سیدحسین سادات حسینی
تابستان ۱۳۹۳
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
چکیده ۱
مقدمه. ۲
بیان مسئله و ضرورت انجام تحقیق ۲
اهداف پژوهش. ۳
سوال اصلی تحقیق ۳
سوالات فرعی تحقیق ۳
تعریف متغیرها و پیش فرض‌های پژوهش. ۳
پیشینه و روش تحقیق ۴
فصل اول مفهوم، ماهیت، ادله، و عناصر (ارکان) و قلمرو قاعده احسان. ۶
۱-۱- مفهوم قاعده فقهی ۷
۱ـ۱ـ۱ معنای لغوی قاعده ۷
۱ـ۱ـ۲ معنای اصطلاحی قاعده ۷
۱ـ۱ـ۳ معنای قاعده در فقه. ۷
۱ـ۲ ضمان و مسقطات آن. ۸
۱ـ۲ـ۱ مفهوم ضمان. ۸
۱ـ۲ـ۱ـ۱ معنای لغوی ضمان. ۸
۱ـ۲ـ۱ـ۲ معنای اصطلاحی ضمان. ۹
۱ـ۲ـ۲ اقسام ضمان. ۱۱
۱ـ۲ـ۲ـ۱ اقسام ضمان در حقوق ۱۱
۱ـ۲ـ۲ـ۲ اقسام ضمان در فقه. ۱۵
۱ـ۲ـ۳ مسقطات ضمان. ۱۶
۱ـ۲ـ۳ـ۱ قاعده استیمان. ۱۷
۱ـ۲ـ۳ـ۲ قاعده اذن. ۱۷
۱ـ۲ـ۲ـ۳ قاعده احسان. ۲۱
۱ـ۳ مفهوم و ماهیت احسان. ۲۱
۱ـ۳ـ۱ مفهوم احسان. ۲۱
۱ـ۳ـ۱ـ۱ معنای لغوی احسان. ۲۱
۱ـ۳ـ۱ـ۲ معنای اصطلاحی احسان. ۲۲
۱ـ۳ـ۲ ماهیت احسان. ۲۳
۱ـ۳ـ۲ـ۱ نسبت به عمل ۲۳
۱ـ۳ـ۲ـ۲ نسبت به قصد و واقع. ۲۶
۱ـ۴ ادله قاعده احسان. ۲۷
۱ـ۴ـ۱ آیات. ۲۷
۱ـ۴ـ۱ـ۱ آیه ۹۱ سوره مبارکه توبه. ۲۷
۱ـ۴ـ۱ـ۲ آیه ۶۰ سوره الرحمن ۳۱
۱ـ۴ـ۲ روایات. ۳۴
۱ـ۴ـ۳ عقل ۳۵
۱ـ۴ـ۴ اجماع. ۳۷
۱ـ۵ مفاد و قلمرو قاعده احسان. ۳۸
۱ـ۵ـ۱ مفاد قاعده احسان. ۳۸
۱ـ۵ـ۱ـ۱ قصد و نیت. ۳۸
۱ـ۵ـ۱ـ۲ قلمرو قاعده احسان. ۴۲
۱ـ۵ـ۲ ارتباط قاعده احسان با دیگر قواعد فقهی ۴۸
۱ـ۵ـ۲ـ۱ رابطه قاعده احسان با قاعده علی الید و قاعده اتلاف. ۴۸
۱ـ۵ـ۲ـ۲ احسان و اضطرار. ۴۹
فصل دوم کاربرد قاعده احسان در قوانین موضوعه. ۵۲
۲ـ۱ قاعده احسان و دفاع مشروع. ۵۳
۲ـ۲ قاعده احسان و حقوق عمومی ۵۵
۲ـ۲ـ۱ عدم مسئولیت دولت در ایفای وظایف مقرر. ۵۶
۲ـ۲ـ۲ مسئولیت ناشی از اشتباه قاضی ۵۸
۲ـ۲ـ۳ اصل۴۹ قانون اساسی ۶۰
۲ـ۳ قاعده احسان و قانون مجازات اسلامی سابق و جدید. ۶۱
۲ـ۳ـ۱ مفهوم تسبیب. ۶۱
۲ـ۳ـ۲ موار اجرای قاعده احسان در فرض تسبیب. ۶۳
۲ـ۳ـ۲ـ۱ حفر چاه در ملک شخص و ملک غیر. ۶۴
۲ـ۳ـ۲ـ۲ حفر چاه در معبر عمومی ۶۴
۲ـ۳ـ۳ سایر موارد تسبیب در قانون مجازات اسلامی سابق ۶۷
۲ـ۳ـ۳ـ۱ ماده ۳۴۱ ق.م.ا سابق و ماده ۵۰۹ ق.م.ا جدید. ۶۷
۲ـ۳ـ۳ـ۲ ماده ۳۴۳ ق.م.ا سابق و ماده ۵۱۴ ق.م.ا جدید. ۶۸
۲ـ۳ـ۳ـ۳ ماده ۳۴۵ ق.م.ا سابق ۶۹
۲ـ۳ـ۳ـ۴ ماده ۳۵۵ ق.م.ا سابق ۷۰
۲ـ۴ قاعده احسان و اداره مال غیر. ۷۱
۲ـ۴ـ۱ کاربرد قاعده احسان در اداره مال غیر. ۷۱
۲ـ۴ـ۲ مبانی و ماهیت اداره مال غیر. ۷۱
۲ـ۴ـ۲ـ۱ مبنای فقهی ۷۱
۲ـ۴ـ۲ـ۲ مبنای حقوقی ۷۲
۲ـ۴ـ۳ ارتباط قاعده احسان و اداره مال غیر در حقوق ایران. ۷۳
۲ـ۴ـ۴ بررسی تطبیقی اداره مال غیر در حقوق ایران با حقوق فرانسه و مصر. ۷۴
۲ـ۴ـ۴ـ۱ دخالت. ۷۵
۲ـ۴ـ۴ـ۲ قصد اداره اموال دیگر. ۷۸
۲ـ۴ـ۴ـ۳ ناتوانی مالک از اداره ۸۰
۲ـ۴ـ۴ـ۴ ضرورت اداره ۸۱
۲ـ۴ـ۵ آثار اداره مال غیر در مطالعه تطبیقی حقوق ایران و مصر و فرانسه. ۸۲
۲ـ۴ـ۵ـ۱ تعهدات مدیر. ۸۲
۲ـ۴ـ۵ـ۲ تعهدات مالک. ۸۵
۲ـ۵ مسئولیت پزشک. ۸۹
۲ـ۵ـ۱ اصل احسان در مسئولیت پزشک. ۸۹
۲ـ۵ـ۲ احسان بودن پزشک از دیدگاه فقها ۹۲
۲ـ۵ـ۲ـ۱ دیدگاه اول. ۹۲
۲ـ۵ـ۲ـ۲ نقد دیدگاه اول. ۹۳
۲ـ۵ـ۲ـ۳ دیدگاه دوم. ۹۵
۲ـ۵ـ۲ـ۴ نقد دیدگاه دوم. ۹۶
۲ـ۵ـ۲ـ۵ دیدگاه سوم. ۹۸
۲ـ۵ـ۲ـ۶ نقد دیدگاه سوم. ۹۹
۲ـ۵ـ۳ موارد استثنا از قاعده احسان در اعمال پزشکی ۱۰۰
۲ـ۵ـ۳ـ۱ تسبیب شاغلین به حرف پزشکی ۱۰۱
۲ـ۵ـ۳ـ۲ اتلاف شاغلین حرف پزشکی در صورت تعدی و تفریط ۱۰۰
۲ـ۵ـ۳ـ۳ اعمال پزشکی که هدف اصلی آنها درمان نیست. ۱۰۱
۲ـ۵ـ۳ـ۴ اعمال پزشکی با اجرت فوق العاده ۱۰۲
۲ـ۵ـ۴ مسئولیت کیفری و مدنی پزشک. ۱۰۲
۲ـ۵ـ۴ـ۱ مسئولیت مدنی ۱۰۲
۲ـ۵ـ۴ـ۲ مسئولیت کیفری ۱۰۳
۳ـ۵ کاربرد قاعده احسان در سایر قوانین ۱۰۵
نتیجه گیری ۱۰۷
فهرست منابع. ۱۱۰
Abstract 115
چکیده
تحقیق حاضر با عنوان «مقررات مبتنی بر قاعده احسان در حقوق ایران» بیانگر یکی از قواعد مشهور و مسلم فقهی است، احسان در فقه و حقوق اسلامی به عنوان یکی از مسقطات ضمان بشمار می‌رود بدین معنا که هرگاه شخصی به قصد خیرخواهی و نیکی کردن به دیگران عملی انجام دهد و عمل وی بطور اتفاقی موجب ضرر و زیان به دیگری شود اقدام کننده یا فاعل ضامن نبوده و ملزم به جبران خسارت نیست فقهای امامیه برای حجیت قاعده احسان به (قرآن، سنت، اجماع، عقل) استناد نموده اند ولی تاکید ایشان بیشتر برروی آیات قرآن و دلیل عقلی می‌باشد.
در رابطه با کاربرد قاعده احسان در حقوق ایران می‌توان گفت که اکثر حقوق دانان معاصر اداره فضولی مال غیر (ماده ۳۰۶ق.م) را مصداق قاعده احسان قلمداد می‌کنند، پیرامون احسانی بودن یا نبودن فعل پزشک نیز فقها دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی را مطرح نموده اند قانون گذار در مواد (۵۹،۶۰، ۳۱۹، ۳۲۲ ق.م.ا سابق و ۴۹۵، ۴۹۶ ق.م.ا جدید) به مسئولیت مدنی و کیفری پزشک پرداخته است با بررسی دقیق ارکان و عناصر قاعده احسان بنظر می‌رسد که در عناوین فقهی و حقوقی دیگری همچون اضطرار و دفاع مشروع (مواد ۵۵، ۶۱ ق.م.ا سابق و ۵۱۰ ق.م.ا جدید) هم رگه‌هایی از احسان وجود دارد.
قاعده احسان علاوه بر قلمرو حقوق خصوصی در حقوق عمومی نیز کاربرد دارد و فعل حاکم و کارگزاران اسلامی را در صورت عدم تقصیر می‌توان مصداقی از احسان بر شمرد.
کلید واژه ها: قاعده فقهی، قاعده احسان، مسقط ضمان، اداره مال غیر، مسئولیت پزشک، مسئولیت مدنی قاضی.
مقدمه
بیان مسئله و ضرورت انجام تحقیق
قاعده احسان به عنوان یکی از قواعد فقهی و حقوقی بیانگر حکم کلی است که هرگاه کسی به انگیزه خدمت و نیکوکاری به دیگران موجب ورود خسارت به آنان شود اقدامش مسئولیت آور نیست و از مصادیق محسن قرار می‌گیرد (با جمع تمام شرایط) و ضمانی بر او نیست.
در این راستا فقها و حقوق دانان به آیات شریفه «ما علی المحسنین من سبیل» و «هل جزاء الاحسان الا الاحسان» استناد نموده اند، بنابراین این قاعده با مسئولیت اشخاص اعم از کیفری و مسئولیت مدنی در عالم حقوق ارتباط دارد در این تحقیق بر آنیم که مفاد قاعده احسان و کاربرد آن در حقوق ایران را بطور تفصیلی بررسی کنیم.
کاربرد عملی این مقوله اولا: قابل طرح در حوزه مسئولیت غیر قراردادی در صورت جمع بودن شرایط محسن در شخص (علی رغم اینکه خسارت به دیگری وارد نماید موظف به جبران نیست) می‌باشد.
ثانیا:قابل اعمال در حیطه پرداخت دین می‌باشد بطوریکه می‌توان استثنایی بر پرداخت دین از جانب غیر مدیون تلقی کرد به عنوان مثال در ماده ۲۶۷ قانون مدنی بیان می‌دارد: هرگاه شخصی دین دیگری را بپردازد حق رجوع به به مدیون را ندارد مگر در صورت داشتن اذن، اما به نظر می‌رسد پرداخت کننده در موارد اضطراری و احسان به چنین امری مبادرت نماید حق رجوع دارد.
بنابراین با بررسی مبانی قاعده احسان و در عین حال کاربرد آن در قوانین موضوعه می‌توان به حوزه و قلمرو آن نائل آمد.
اهداف پژوهش
الف- روشن ساختن مبانی و جایگاه قاعده احسان در فقه و انطباق قاعده با نصوص وضع شده قانونی در حقوق ایران.
ب- تبیین رایطه قاعده احسان با سایر قواعد فقهی با مراجعه مستقیم به آراء و نظریات فقها و حقوق دانان اسلامی.
ج- کاربردی و عملی شدن این قاعده در حوزه کاری وکلا و قضات برای تسریع در رسیدگی به اختلافات.
سوال اصلی تحقیق
کاربرد قاعده احسان در حقوق موضوعه ایران چیست؟
سوالات فرعی تحقیق
۱- احسان موارد دفع ضرر یا جلب منفعت یا هر دو را در بر می‌گیرد؟
۲- آیا صرف «قصد احسانی» فاعل برای سقوط ضمان کافی است یا اینکه در خارج هم باید عمل احسانی باشد؟
ا ادله ضمان چگونه است؟؟
