گرایش : بین الملل
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد دامغان
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق بین الملل
عنوان
توانمندسازی کنوانسیون های زیست محیطی در گستره اکوسیستم های آبی از دیدگاه حقوق بین الملل محیط زیست
استاد راهنما
دکتر علی پورقصاب امیری
استاد مشاور
دکتر فخرالدین ابوئیه
تیر ماه ۱۳۹۳
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق ۱
۱- مقدمه .۲
- اکوسیستم .۲
۱-۱-۱- تعریف لغوی اکوسیستم۲
۱-۱-۲- تعریف اصطلاحی اکوسیستم.۳
۱-۱-۳- انواع اکوسیستم ۴
۱-۱-۴- اکوسیستم های آبی ایران .۵
۱-۱-۴-۱- تالاب ها ۵
۱-۱-۴-۲- دریاچه ارومیه ۸
۱-۱-۴-۳- دریای خزر ۱۰
۱-۱-۴-۴- خلیج فارس ۱۳
- بیان مساله ۱۴
- اهمیت و ضرورت تحقیق ۱۶
- اهداف ۱۷
۱-۵- فرضیه ها و سوالات تحقیق ۱۸
فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق .۲۰
- مروری تاریخی بر حفاظت از محیط زیست آبی در پرتو حقوق بینالملل .۲۱
- نگاه اجمالی ۲۱
۲-۲- کنوانسیون های زیست محیطی .۲۵
۲-۲-۱- دوره کنفرانس استکهلم و بعد از آن .۲۵
۲-۲-۲- معاهدات زیست محیطی که ایران آنها را تصویب نموده است ۲۹
۲-۲-۲-۱- کنوانسیون سازمان بین المللی آب نگاری ۲۹
۲-۲-۲-۲- کنوانسیون بین المللی منع گسترش سلاحهای هسته ای ۳۰
۲-۲-۲-۳- کنوانسیون بین المللی حفظ نباتات ۳۰
۲-۲-۲-۴- کنوانسیون منع تکمیل و توسعه و انباشت سلاحهای بیولوژیک ۳۱
۲-۲-۲-۵- کنوانسیون مربوط به تالاب های مهم بین المللی (کنوانسیون رامسر) ۳۲
۲-۲-۲-۶- کنوانسیون مسئولیت بین المللی در مورد خسارات ناشی از اجسام فضایی .۳۳
۲-۲-۲-۷- کنوانسیون ۱۹۷۲ در ارتباط با حمایت از میراث طبیعی و فرهنگی جهان ۳۴هوردآ
۲-۲-۲-۸- کنوانسیون ۱۹۷۳در مورد تجارت بین المللی گونه های در خطر انقراض .۳۵
۲-۲-۲-۹- کنوانسیون همکاری منطقه ای کویت .۳۷
۲-۲-۲-۱۰- پروتکل همکاری منطقه ای برای مبارزه با آلودگی ناشی از نفت ۳۹
۲-۲-۲-۱۱- کنوانسیون وین ۱۹۸۵ درباره حفاظت از لایه اوزون .۴۰
۲-۲-۲-۱۲- پروتکل مونترال ۱۹۸۷ بر مواد شکاف دهنده لایه اوزون ۴۲
۲-۲-۲-۱۳-کنوانسیون آلودگی دریایی ناشی از اکتشافات و استخراج از فلات قاره .۴۳
۲-۲-۲-۱۴- کنوانسیون بازل در کنترل حرکت فرامرزی زباله های خطرناک و دفع آنها .۴۳
۲-۲-۲-۱۵- پروتکل حمایت از محیط زیست دریایی در برابر منابع آلودگی مستقر در خشکی۴۵
۲-۲-۲-۱۶- کنوانسیون بین المللی نجات دریایی ۴۶
۲-۲-۲-۱۷- کنوانسیون تنوع زیستی ۴۷
۲-۲-۲-۱۸- کنوانسیون بین المللی مداخله در دریای آزاد در صورت بروز سوانح آلودگی نفتی.۵۰
۲-۲-۲-۱۹- پروتکل مداخله در دریاهای آزاد در صورت بروز آلودگی غیر نفتی۵۰
۲-۲-۲-۲۰- کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریایی (کنوانسیون لندن) ۵۱
۲-۲-۲-۲۱- کنوانسیون بین المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی ۵۱
۲-۲-۲-۲۲- کنوانسیون چارچوب ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی ۵۲
۲-۲-۲-۲۳- کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی سازمان ملل ۵۴
۲-۲-۲-۲۴- کنوانسیون مربوط به مدیریت ذخایر ماهیان مهاجر و دوکاشانه ای.۵۴
۲-۲-۲-۲۵- کنوانسیون منطقه ای کویت در مورد کنترل جابجایی فرامرزی دریایی.۵۵
۲-۲-۲-۲۶- کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی دریا ناشی از کشتی ها .۵۵
۲-۲-۲-۲۷- کنوانسیون ایمنی زیستی (کارتاهنا) ۵۷
۲-۲-۲-۲۸- کنوانسیون روتردام .۵۸
۲-۲-۲-۲۹- کنوانسیون استکهلم درباره آلاینده های آلی پایدار .۵۹
۲-۲-۲-۳۰- کنوانسیون محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران) ۶۱
۲-۲-۲-۳۱- پروتکل کیوتو ۱۹۹۷ در مورد تغییرات آب و هوایی .۶۱
۲-۲-۲-۳۲- کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی زیر آب ۶۳
۲-۲-۲-۳۳- کنوانسیون بین المللی کنترل سامانه های مضر ضد خزه بر روی کشتی ها .۶۳
۲-۲-۲-۳۴- کنوانسیون بین المللی کنترل و مدیریت آب توازن کشتی ها۶۴
۲-۲-۲-۳۵- کنوانسیون نایروبی درباره انتقال لاشه کشتی ها۶۴
۲-۲-۲-۳۶- کنوانسون بین المللی درباره مسئولیت مدنی برای خسارت آلودگی نفت.۶۵
۲-۲-۲-۳۷- پروتکل اصلاحات کنوانسیون سازمان بین المللی آب نگاری.۶۶
فصل سوم: روش تحقیق و تجزیه و تحلیل اطلاعات ۶۷
۳- روش تحقیق و تجزیه و تحلیل اطلاعات ۶۸
۳-۱- کلیات روش تحقیق ۶۸
۳-۲- تجزیه و تحلیل مسایل زیست محیطی در پرتو حقوق بین الملل.۶۹
۳-۲-۱- مسئولیت دولت ها در قبال نقض تعهدات زیست محیطی۶۹
۳-۲-۱-۱- مفهوم و جایگاه خسارات زیست محیطی ۷۰
۳-۲-۱-۲- عمومی یا خصوصی بودن زیان زیست محیطی .۷۲
۳-۲-۱-۳- عناصر تشکیل دهندۀ مسئولیت ناشی از خسارات محیط زیستی .۷۲
۳-۲-۱-۴- عمل زیانبار ۷۳
۳-۲-۱-۵- مسئولیت محض برای خسارات زیست محیطی ۷۵
۳-۲-۱-۶- شیوه های جبران خسارات زیست محیطی ۷۷
۳-۲-۲- توسعه پایدار و حقوق بین الملل محیط زیست ۸۰
۳-۲-۲-۱- مفاهیم مرتبط با توسعه پایدار در کنوانسیون ها و اسناد بین المللی محیط زیست۸۰
۳-۲-۲-۱-۱- مفهوم توسعه پایدار .۸۰
۳-۲-۲-۱-۲- مفهوم میراث مشترک بشریت .۸۱
۳-۲-۲-۱-۳- مفهوم حقوق نسل های آینده ۸۲
۳-۲-۲-۲- اصول توسعه پایدار در حقوق بین الملل محیط زیست .۸۳
۳-۲-۲-۲-۱- اصل حاکمیت بر منابع طبیعی .۸۳
۳-۲-۲-۲-۲- اصل تعهد به همکاری و اطلاع رسانی و کمک در مواقع اضطراری۸۵
۳-۲-۲-۲-۳- اصل حمایت و حفاظت از محیط زیست ۸۷
۳-۲-۲-۲-۴- اصل جلوگیری ۸۸
۳-۲-۲-۲-۵- اصل احتیاطی ۸۹
۳-۲-۲-۲-۶- اصل الزام به پرداخت غرامت توسط آلوده کننده محیط زیست۹۰
۳-۲-۲-۲-۷- اصل مسئولیت های مشترک اما متفاوت ۹۲
۳-۲-۲-۲-۷-۱- اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در حقوق هنجاری .۹۹
۳-۲-۲-۲-۷-۲- اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در معاهدات زیست محیطی ۹۹
۳-۲-۲-۲-۷-۳- اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در رویه بین المللی ۱۰۲
۳-۲-۲-۲-۸- بررسی اصل مشارکت در حقوق بین الملل محیط زیست ۱۰۴
۳-۲-۲-۲-۸-۱- حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی ۱۰۵
۳-۲-۲-۲-۸-۲- مشارکت عمومی در فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری زیست محیطی.۱۱۳
۳-۲-۲-۲-۸-۳- حق دسترسی و توسل به مراجع اداری و قضایی در حوزه محیط زیست.۱۱۶
۳-۲-۳- نقش رسانه ها در توانمندسازی حقوق محیط زیست ۱۲۰
۳-۲-۳-۱- اینترنت در توسعه محیط زیست ۱۲۱
۳-۲-۳-۲- نقش رسانه ها در تهییج افکار عمومی به نفع محیط زیست ۱۲۲
۳-۲-۳-۳- رسانه و حقوق محیط زیست در قانون ایران .۱۲۳
۳-۲-۳-۴- سیر تحول حقوق محیط زیست در قانون برنامه توسعه کشور ۱۲۴
۳-۲-۳-۵- محیط زیست و رسانه در قانون برنامه پنج ساله توسعه .۱۲۵
۳-۲-۴- نقش سازمانهای غیردولتی در توانمندسازی حقوق محیط زیست ۱۲۵
۳-۲-۴-۱- وضعیت موجود سازمان های غیردولتی .۱۲۷
۳-۲-۴-۲- پیشگیری مشارکتی جرایم زیست محیطی .۱۲۹
۳-۲-۴-۳- سازمان های غیردولتی و پیشگیری مشارکتی در حوزه محیط زیست .۱۳۰
۳-۲-۴-۴- حق دادخواهی سازمان های غیردولتی در دعاوی زیست محیطی .۱۳۳
۳-۲-۴-۴-۱- مطالعه تطبیقی .۱۳۳
۳-۲-۴-۴-۲- نظام حقوقی ایران .۱۳۵
۳-۲-۴-۴-۳- قانون اساسی .۱۳۶
۳-۲-۴-۴-۴- آیین نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمان های غیر دولتی .۱۳۷
۳-۲-۵- نقش سیاستگذاری در حوزه حقوق محیط زیست .۱۳۸
- بایسته های سیاستگذاری حوزه محیط زیست .۱۳۸
- سیاستگذاری مسائل عمومی و مساله محیط زیست ۱۳۹
- ۳-۲-۵-۳- مفهوم شناسی سیاستگذاری زیست محیطی .۱۴۰
- خط مشی گذاری کلان و رعایت مسائل زیست محیطی .۱۴۰
- سیاستگذاری محیط زیست در حوزه حقوق عمومی .۱۴۱
- ۳-۲-۵-۶- راهبردهای سیاستگذاری زیست محیطی .۱۴۴
- مدل های سیاستگذاری در حوزه محیط زیست ۱۴۶
- جایگاه سیاستگذاری زیست محیطی در نظام حقوقی ایران .۱۴۸
- نظام پیشنهادات برای نیل به یک سیاستگذاری زیست محیطی مطلوب۱۵۰
۳-۲-۶- مشکلات زیست محیطی اکوسیستم های آبی از منظر حقوق بین الملل۱۵۲
۳-۲-۶-۱- حفاظت از تالاب دریاچه ارومیه در حقوق بین الملل محیط زیست۱۵۲
۳-۲-۶-۱-۱- کنوانسیون رامسر؛ حقوق بین الملل خاص حاکم بر حفاظت از تالاب ها ۱۵۳
۳-۲-۶-۱-۲- استفاده معقول؛ قلب کنوانسیون رامسر ۱۵۴
۳-۲-۶-۱-۳- مشکلات زیست محیطی تالاب ارومیه در چارچوب کنوانسیون رامسر ۱۵۶
۳-۲-۶-۲- حفاظت از دریای خزر در چارچوب حقوق محیط زیست .۱۶۱
۳-۲-۶-۲-۱- منابع آلودگی دریای خزر ۱۶۱
۳-۲-۶-۲-۲- کنوانسیون چارچوب محیط زیست دریای خزر (تهران) ۱۶۳
۳-۲-۶-۳- حفاظت از محیط زیست خلیج فارس در پرتو حقوق بین الملل .۱۶۴
۳-۲-۶-۳-۱- کنوانسیونهای بین المللی و مساله آلودگی دریا .۱۶۵
۳-۲-۶-۳-۲- آزادی دریاها و حمایت از محیط زیست دریایی ۱۶۹
۳-۲-۶-۳-۳- ماهیت تعهدات؛ تعهد به فعل و تعهد به نتیجه .۱۷۱
۳-۲-۶-۳-۴- همکاری منطقه‌ای و تکوین استانداردهای منطقه‌ای زیست‌محیطی .۱۷۲
۳-۲-۶-۳-۵- مبارزه با منابع آلودگی دریاها در پرتو حقوق بینالملل .۱۷۳
۳-۲-۶-۴- حقوق بین الملل محیط زیست دریاچه ها و آبراههای بین المللی ۱۷۸
۳-۲-۶-۴-۱- کنوانسیون نیویورک راجع به حقوق بهره برداری از آبراههای بین المللی .۱۸۰
فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۸۴
- نتیجه گیری و پیشنهادات .۱۸۵
۴-۱- توجه به اصول توسعه پایدار در توانمندسازی حقوق محیط زیست .۱۸۵
- توانمندسازی حقوق محیط زیست از طریق نظام مشارکت عمومی ۱۸۶
۴-۲-۱- ضرورت حضور سازمان های غیردولتی در عرصه تصمیم گیری بین المللی .۱۸۸
۴-۲-۲- چالش های سازمان های غیردولتی برای مشارکت در فرایند تصمیم گیری بین المللی ۱۹۰
۴-۲-۳- سازوکارهای پیشنهادی برای مشارکت عمومی ۱۹۱
۴-۳- توانمندسازی مسئولیت بین المللی دولت ها در حوزه حقوق محیط زیست ۱۹۳
۴-۳-۱- چالش های موجود در حقوق بین الملل برای پرداختن به جرایم زیست محیطی ۱۹۴
۴-۳-۲- ضرورت تأسیس دادگاه بین الملل محیط زیست .۱۹۶
۴-۴- توانمندسازی حقوق محیط زیست در گستره اکوسیستم های آبی ایران .۲۰۰
۴-۴-۱- راهکارهای حل بحران زیست محیطی دریاچه ارومیه ۲۰۰
۴-۴-۲- توانمندسازی حقوق محیط زیست دریای خزر ۲۰۴
۴-۴-۲-۱- راهکارها و پیشنهادات در حوزه حقوق محیط زیست دریای خزر .۲۰۷
منابع و مآخذ .۲۱۱
| فصل اول |
مقدمه
- اکوسیستم[۱]
اکوسیستم رابطه نزدیکی با محیط زیست دارد. برای آنکه بتوان درک بهتری از محیط زیست و انواع آن داشت، آگاهی یافتن از اکوسیستم مفید و ضروری خواهد بود. در ضوابط و مقررات ملی و بین المللی زیست محیطی به این نکته توجه شده است و در کنار محیط زیست از اکوسیستم سخن به میان آمده است[۲]. استفاده از اصطلاح اکوسیستم دارای سابقه تاریخی طولانی نیست. واژه اکوسیستم برای نخستین بار در سال ۱۹۳۵ میلادی توسط یک اکولوژیست انگلیسی به نام تانسلی[۳] بیان شده است [۱]. از آنجا که واژه های علمی اصولاً دارای معانی لغوی و اصطلاحی هستند و برای ورود به موضوعات مربوط به آنها ابتدا باید از این معانی آگاهی پیدا کرد، بنابراین پیش از آنکه نقش و جایگاه اکوسیستم در مقررات زیست محیطی داخلی و بین المللی مورد بررسی قرار گیرد، لازم است در آغاز به بررسی معانی دوگانه یاد شده مبادرت شود.
۱-۱-۱- تعریف لغوی اکوسیستم
«اکوسیستم» لغتی است که خود از دو کلمه «اکو» و «سیستم» تشکیل شده است. به عبارت دیگر از یک صفت و یک اسم ساخته شده است. اکو (ایکوس) به معنای مسکن، خانه و محل زندگی است و سیستم به معنای نظام است [۳]. پس در لغت می توان اکوسیستم را نظام محل زندگی (اعم از جاندار و بی جان) نامید. در مورد واژه سیستم تعاریفی بیان شده است که یکی از آن تعریف ها چنین است: «یک سیستم عبارت است از مجموعه ای از عناصر (عوامل، اجزاء و قطعات) که به گونه ای در کنار یکدیگر قرار گرفته، برهم سوار شده نسبت به یکدیگر تنظیم یافته و یا به طور خلاصه با یکدیگر به نحوی در تماس متقابل قرار گرفته اند که در کل به صورت یک واحد منسجم و در جهت انجام یک کار و یا رسیدن به یک هدف مشخص عمل می کنند» [۳]. بنا بر تعریف یاد شده می توان گفت که سیستم، مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته است و به خاطر همین پیوستگی است که گسترده و فراگیر است. به این ترتیب عملکرد یک سیستم که متشکل از عناصر و اجزا است با عملکردهای اجزای آن یکسان نیست.
۱-۱-۲- تعریف اصطلاحی اکوسیستم
اکوسیستم یا سیستم اکولوژیک[۴]، در واقع یک نظام اکولوژیکی است که به منزله یک واحد اساسی در اکولوژی به شمار می رود و در قالب عبارات گوناگون تعریف شده است که چند نمونه از این تعاریف در اینجا ارائه می شود. «اکوسیستم مجموعه جاندار و غیر جاندار محیط در یک ناحیه معینی است که با روابط و تاثیر متقابل به ساختن و مبادله مواد غذایی و انرژی مشغول هستند. به عبارت دیگر در هر ناحیه از طبیعت که موجودات زنده و عوامل غیر جاندار محیط در حال تعادل و تاثیر متقابل بر روی یکدیگر بوده و به مبادله مواد با یکدیگر مشغول هستند یک نظام اکولوژیک یعنی اکوسیستم وجود دارد»[۱]. به یک محیط اجتماعی یا وجود موجودات زنده (گیاهی، جانوری و انسانی) و غیر زنده (آبی، خاکی و غیره) در یک منطقه اکوسیستم می گویند مانند جنگل و محیط غیر زنده در آن، دریا و موجودات زنده آن و غیره»[۴].
در ماده ۲ معاهده ۱۹۹۲ سازمان ملل متحد راجع به تنوع زیستی، در تعریف اکوسیستم چنین آمده است: «اکوسیستم به مفهوم مجموعه پویایی از گیاه، حیوان و موجودات ذره بینی و محیط پیرامون آنهاست که به عنوان یک واحد کارکردی بر یکدیگر اثر می گذارند.» در قوانین و مقررات زیست محیطی ایران تعریفی از اکوسیستم ارائه نشده است و آشکارا از این واژه به ندرت یاد شده است، اما مقررات پراکنده درباره مفهوم و یا اجزای اکوسیستم های گوناگون وجود دارد. در مقررات بین المللی اکوسیستم، اجزا و اشکال آن به شکل گسترده مورد توجه قرار گرفته است که از آن جمله می توان به اصل ششم بیانیه ۱۹۷۲ کنفرانس استکهلم اشاره کرد. در این اصل آمده است: «تخلیه مواد سمی و یا مواد زائد دیگر، به میزان و یا تراکمی که از ظرافت مجاز محیط زیست بالا رود، باید متوقف شود تا اطمینان حاصل شود که صدمه غیرقابل بازگشتی به اکوسیستم وارد نمی شود». در فصل دهم دستور کار ۲۱[۵] (که از برنامه های مهم زیست محیطی بین المللی است)، با عنوان «برنامه ریزی و مدیریت استفاده از زمین»، موضوع اکوسیستم و نقش والای آن در ملاحظات زیست محیطی مورد توجه واقع شده است. عبارت این فصل چنین است: «این نهادها باید دریابند که ملاحظات مربوط به محیط زیست را در تصمیم گیری هایی که شاید صدمات جبران ناپذیری بر اکوسیستم ها بگذارند، دخیل سازند». در کنوانسیون ساختاری نیویورک ۱۹۹۲ سازمان ملل متحد درباره تغییرات اقلیمی، مقدمه و فصل پانزدهم دستور کار ۲۱، منشوری برای آینده با عنوان «حفاظت از تنوع زیستی» اکوسیستم مورد توجه زیادی قرار گرفته است.
۱-۱-۳- انواع اکوسیستم
درباره اکوسیستم، طبقه بندی های گوناگونی از سوی متخصصین بویژه دانشمندان علوم زیستی ارائه شده است و برای آن انواع مختلفی ترسیم گردیده است که به برخی از این موارد به طور خلاصه اشاره می شود. بنابر یک طبقه بندی، دو نوع اکوسیستم وجود دارد که عبارتند از:
- اکوسیستم خشکی که در بسیاری از موارد به آن «بیومس»[۶] گفته می شود. این نوع اکوسیستم خود دارای شقوق مختلفی می باشد مانند اکوسیستم جنگل، مرتع، کویر، بیابان، کشتزار، حیات وحش و مانند آن.
- اکوسیستم دریایی که این نوع از اکوسیستم دارای شاخه های فرعی متعدد است. از جمله این شاخه ها می توان از اکوسیستم آب های شیرین، دریاها، دریاچه ها، مرداب ها، باتلاق ها، چاله های آبدار و مانند آن نام برد [۵].
بنابر طبقه بندی دیگر انواع اکوسیستم ها با در نظر گرفتن ویژگی های مختلف عبارتند از:
- اکوسیستم های خشکی و اکوسیستم های آبی که پیش از این بیان شد.
- اکوسیستم های گیاهی و اکوسیستم جانوری که موجبات اصلی این کنوانسیونها، گیاه (جنگل و مرتع) و یا جانور (ماهی دریا، حیات وحش، جانوران خشکی مانند آهو) هستند.
- اکوسیستم های بزرگ و اکوسیستم های کوچک که برحسب سطح و گستره اکوسیستم طبقه بندی می شوند. اکوسیستم های بزرگ مانند اقیانوس ها، جنگل ها، دریاها، دریاچه های بزرگ، بیابان ها، کویرهای بزرگ و رودهای بزرگ و اکوسیستم های کوچک مانند قسمتی از یک کویر یا یک جنگل، یک چاله آب، یک استخر، یک دریاجه کوچک، یک گلخانه، یک مزرعه.
- اکوسیستم های باز و اکوسیستم های بسته که بر مبنای اجزای اصلی، شکل ظاهری و کارکرد آن طبقه بندی شده اند.
- اکوسیستم های برهم خورده و اکوسیستم های برهم نخورده. به بخشی از اکوسیستم های طبیعی که بشر با استفاده و برخورداری از وسایل، فناوری و صنعت در آن تصرف کرده و شکل آن را تغییر داده است، اکوسیستم های برهم خورده گفته می شوند. حتی اقداماتی مانند رفت و آمد، لگدمال کردن، ریختن زباله و مانند آن نیز سبب به وجود آمدن این گونه از اکوسیستم ها می باشد. بدیهی است که اگر این اقدامات و تصرفات از سوی انسان در بخشی از اکوسیستم کل یعنی بیوسفر واقع نشده باشد، آن بخش یا بخش ها را اکوسیستم های بر هم نخورده می گویند که اکنون در سطح بیوسفر چنین اکوسیستم هایی یافت می شوند. البته طبقه بندی دیگر اکوسیستم ها به اکوسیستم های طبیعی، انسانی و اجتماعی می باشد [۶].
۱-۱-۴- اکوسیستم های آبی ایران
۱-۱-۴-۱- تالاب ها
اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) در کنوانسیون بینالمللی تالاب‌ها که به کنوانسیون رامسر معروف است و اولین اجلاس آن در سال ۱۹۷۱ در رامسر تشکیل شد، تعریف زیر را برای تالاب ارائه نموده است: تالاب به مناطق مردابی، آب مانده اراضی سیاه خیس باتلاقی، برکه ها اعم از مصنوعی یا طبیعی، بطور دائم یا موقت دارای آب ساکن یا جاری، با مزه آب شیرین، شور و لب شور بوده و همچنین مناطق ساحلی دریاها که هنگام جذر، ارتفاع آب بیشتر از ۶ متر نباشد، تالاب گفته می شود [۷]. تالاب‌ها، خاستگاه نهایی بسیاری از آبراهه‌ها، نهر‌ها، رودخانه و سیلاب‌ها می‌باشند. تنوع زیستی، ژنتیکی و تنوع گونه‌هایی که در تالاب زندگی می‌کنند از اهمیت بالایی برخوردار است. تالاب‌ها اگرچه وسعت چندانی نسبت به سایر محیط‌های زیستی ندارند، ولی در عمل به خاطر داشتن شرایط خاص محیطی، ویژگی‌های آب و خاک و پیچیدگی‌های بوم‌شناختی تنوع قابل ملاحظه‌ای را به وجود می‌آورند. تالاب‌ها در جلوگیری از گسترش کویر نیز نقش به‌سزایی دارند. بسیاری از تالاب‌های جهان در نقاطی واقع شدهاند که در واقع مرز بین دو محیط آبی و خشکی است. به طور مثال تالاب گاوخونی به عنوان تنها دریاچه آب شور دایمی در فلات مرکزی ایران و در دل کویر واقع شده و نقش موثری را در جلوگیری از گسترش کویر ایفا می‌کند. علاوه بر موارد ذکر شده تالاب‌ها در جلوگیری از فرسایش سواحل دریاها، تثبیت هوای منطقه از لحاظ مقدار بارندگی و دمای محیط، آموزش و تحقیق، تامین علوفه دام، مصارف کشاورزی، استخراج مواد معدنی مثل پتاسیم و فسفر، تصفیه هوای مناطق مجاور، بهره‌برداری و اشتغال مردم حاشیه تالاب، جلوگیری از فرسایش بادی نقاط همجوار، پرورش ماهی و . نیز نقش دارند [۸]. پایداری روند تخریب تالاب‌ها وجه اشتراک تمام کشورهای جهان است. حجم عظیم تخریب‌های گذشته و نابودی‌هایی که بعضاً هنوز هم به چشم می‌خورد، اوضاع نگران‌کننده‌ای را در مورد وضعیت آینده تالاب‌ها فراهم کرده است. امروزه خطر نابودی تالاب‌ها و آلودگی آب‌های ساحلی همانند بحران تخریب لایه ازن، نابودی جنگل‌ها و انقراض بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی به یکی دیگر از بحران‌های زیست‌محیطی جهان تبدیل شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده از طرف کنوانسیون رامسر (۱۹۹۷) آمار تخریب و از بین رفتن تالاب‌ها در برخی از کشورهای جهان به این گونه است:
بر اساس اطلاعات موجود، در ایالات متحده آمریکا تقریباً ۵۰ % تالاب‌های طبیعی نابود شدهاند و تاثیر این نابودی در انواع زیستگاه‌های مهم مشهود است. برای مثال دشت غرقابی جنگل‌های می‌سی‌سی‌پی تنها به چند درصد رسیده و تالاب‌های کالیفرنیا ۹۰ % کاهش یافته است. در بریتانیا ۶۰ % تالاب‌ها نابود شده و از سال ۱۹۳۰ تا کنون ۶ گونه گیاهی تالابی منقرض شدهاند. در سراسر اروپا تغییرات مشابهی در جریان است،۴۰ % تالاب‌های ساحلی از سال ۱۹۶۰ تاکنون نابود و ۷۰ درصد تالاب‌های پرتغال جهت کشت و زرع، خشک شدهاند. روند تخریب و نابودی تالاب‌ها در ایران نیز وضعیت بهتری از سایر کشورها ندارد. در ایران آمار دقیق و کاملی از وضعیت تخریب و دگرگونی تالاب‌های کشور از لحاظ پوشش گیاهی و نقشه رویشی آبزیان، پرندگان مهاجر و بومی، گونه‌های بومی و وحشی گیاهی و جانوری، وجود ندارد و تحقیقاتی که در این راستا انجام گرفته است، پراکنده و به صورت مقطعی بوده است. اما گزارش مقدماتی ارایه شده از وضعیت تالاب‌های جمهوری اسلامی ایران دل‌نگرانی‌های درخور توجهی را از وضعیت آینده تالاب‌های کشور به وجود آورده است. میزان قابل ملاحظه‌ای از تالاب‌های حوزه آبریز دریای خزر برای مقاصد کشاورزی، ساخت مسکن و جایگاه دفن زباله نابود شدهاند.
همچنین در حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان بخش قابل ملاحظه‌ای از تالاب‌ها طی جنگ تحمیلی و عوارض ناشی از آن آسیب دیده و البته جنگ خلیج فارس نیز بر آن بی‌تاثیر نبوده است. در حوزه آبریز هامون نیز علاوه بر جنگ طولانی مدت داخلی در کشور افغانستان که موجب بروز آثار سوء در تالاب‌های آن حوزه شده است، اعمال مدیریت نامناسب منطقه‌ای از جمله تغییر مسیر، ایجاد تاسیسات جدید و وارد کردن گونه‌های غیر بومی، صدمات و خسارات قابل ملاحظه‌ای را به دنبال داشته است. نابودی تالاب کمجان و تبدیل اراضی آن به زمین‌های کشاورزی، پس از مدتی موجب غیرقابل استفاده شدن اراضی کشاورزی مذکور شده است.
جدول۱: فهرست تالاب های مهم ایران که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده اند
| ردیف | عنوان تالاب | سال ثبت | استان | مساحت (هکتار) |
| ۱ | آلاگل، اولماگل و آجی گل | ۱۳۵۴ | گلستان | ۱۴۰۰ |
| ۲ | امیر کلایه | ۱۳۵۴ | گیلان | ۱۲۳۰ |
| ۳ | انزلی MR | ۱۳۵۴ | گیلان | ۱۵۰۰۰ |
| ۴ | بندر کیاشهر و سفیدرود | ۱۳۵۴ | گیلان | ۵۰۰ |
| ۵ | دلتای رود گز و رود حرا | ۱۳۵۴ | هرمزگان | ۱۵۰۰۰ |
| ۶ | دلتای رود شور، شیرین و میناب | ۱۳۵۴ | هرمزگان | ۴۵۰۰۰ |
| ۷ | گاوخونی | ۱۳۵۴ | اصفهان | ۴۳۰۰۰ |
| ۸ | دهانه جنوبی هامون پوزک MR | ۱۳۵۴ | سیستان و بلوچستان | ۱۰۰۰۰ |
| ۹ | هامون صابری و هیرمند MR | ۱۳۵۴ | سیستان و بلوچستان | ۵۰۰۰۰ |
| ۱۰ | خوران | ۱۳۵۴ | هرمزگان | ۱۰۰۰۰۰ |
| ۱۱ | قوری گل | ۱۳۵۴ | آذربایجان شرقی | ۱۲۰ |
| ۱۲ | کپی | ۱۳۵۴ | آذربایجان غربی | ۱۲۰۰ |
| ۱۳ | ارومیه | ۱۳۵۴ | آذربایجان غربی | ۴۸۳۰۰۰ |
| ۱۴ | ارژن و پریشان | ۱۳۵۴ | فارس | ۶۲۰۰ |
| ۱۵ | میانکاله، لپوی زاغمرز و خلیج گرگان | ۱۳۵۴ | مازندران | ۱۰۰۰۰۰ |
| ۱۶ | نیریز و کمجان (بختگان) MR | ۱۳۵۴ | فارس | ۱۰۸۰۰۰ |
| ۱۷ | شادگان MR | ۱۳۵۴ | خوزستان | ۴۰۰۰۰۰ |
| ۱۸ | شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی MR | ۱۳۵۴ | آذربایجان غربی | ۲۵۰۰ |
| ۱۹ | هورباهوگواتر | ۱۳۷۸ | سیستان و بلوچستان | ۱۰۰۰۰ |
| ۲۰ | شیدور | ۱۳۷۸ | سیستان و بلوچستان | ۱۰۰۰۰ |
| ۲۱ | گمیشان | ۱۳۸۰ | گلستان | ۱۷۷۰۰ |
| ۲۲ | فریدونکنار و ازباران | ۱۳۸۲ | مازندران | ۵۴۲۷ |
| ۲۳ | چغاخور | ۱۳۸۹ | چهارمحال وبختیاری | ۱۵۰۰ |
| ۲۴ | کانی برازان | ۱۳۸۹ | آذربایجان غربی | ۶۰۰ |
همچنین تهدید جدی در تالاب گاوخونی (بدون اقدامات و ملاحظات مدیریت آبریز زاینده رود) از فاجعه‌های زیست‌محیطی در حال تکوین در این حوزه‌ها به شمار می‌آید. به علاوه در حوزه آبریز دریاچه ارومیه احداث سد بر روی رودخانه‌ها و احداث بزرگراه در داخل دریاچه ارومیه و عوارض ناشی از آن، تاسیسات آبزی‌پروری و زهکشی بخش‌هایی از آن از عوامل تهدید کننده جدی نابودی تالاب‌های این حوزه است. موارد گفته شده تنها گوشه‌ای از روند تخریب و نابودی تالاب‌ها در ایران می‌باشد. یکی از اولین اقدامات موثر هماهنگ جهانی در حمایت از تالاب‌ها، کنوانسیون رامسر بود که با انگیزه آشنایی بشر و با ویژگی‌های منحصر به فرد تالاب‌ها و مشارکت جهانی در حفاظت از تالاب‌ها شکل گرفت. این کنوانسیون در طی سال‌های فعالیت خود توانست ضمن جلب افکار عمومی جهان، زمینه را جهت مطالعات و حفاظت بیشتر تالاب‌ها در سطح بینالمللی فراهم کند. کنوانسیون رامسر بطور جداگانه در مبحث کنوانسیون های زیست محیطی بطور تفصیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. جدول ۱، فهرست تالاب های مهم جهانی ایران که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده اند را نشان می دهد. دراین جدول علامت MR اشاره به فهرستی است که به “مونترورکورد” معروف است و فهرست تالابهایی است که پس از ثبت در کنوانسیون رامسر، بنا به دلایل مختلف دچار تغییرات اکولوژیکی و تخریب شده اند. متأسفانه در حال حاضر ۶ رامسر سایت کشور، یعنی تالاب های شادگان در خوزستان، هامون های سیستان (۲رامسر سایت)، تالاب های یادگارلو، شورگل و دورگه سنگی (مجموعاً یک رامسر سایت) در آذربایجان غربی، تالاب بختگان در فارس و تالاب انزلی در گیلان در این فهرست قرار دارند [۹].
[۱] . Ecosystem
- ۲. خاستگاه اکوسیستم، دانشی به نام اکولوژی یا بوم شناسی است که ایزار علمی شناخت محیط زیست طبیعی نیز محسوب می شود. اکولوژی که در آغاز شاخه ای از دانش زیست شناسی در قلمرو علوم طبیعی بوده است، اکنون خود دارای شاخه های متعددی مانند بوم شناسی اجتماعی، انسانی، زراعی، شهری و مانند آن است [۲].
[۴] . Ecological System
