گرایش :جزا و جرم شناسی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد بین المللی خلیج فارس
پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A
رشته: حقوق جزا و جرم شناسی
عنوان:
بررسی تطبیقی اعاده حیثیت در حقوق کیفری ایران، لبنان و مصر
استاد راهنما:
دکتر امیر دیبایی
زمستان ۱۳۹۳
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
«فهرست مطالب»
عنوان صفحه
چکیده: ۲
مقدمه: ۳
الف: بیان مسئله ۳
ب: اهمیت موضوع ۴
پ: ادبیات یا پیشینه تحقیق ۴
ت: اهداف تحقیق ۶
ج: سوالات تحقیق ۶
چ: فرضیه های تحقیق ۷
ح: روش تحقیق ۷
فصل نخست: کلیات تحقیق ۸
مبحث نخست: مفهوم لغوی و اصطلاحی ۸
گفتار نخست: مفاهیم ۸
گفتار دوم: واژگان مرتبط ۱۳
مبحث دوم: پیشینه و مبانی نظری ۲۲
گفتار نخست: اعاده حیثیت در ادیان الهی ۲۲
گفتار دوم: اعاده حیثیت در حقوق موضوعه ایران ۳۲
گفتار سوم: نظریه منسوخ شدن اعاده حیثیت ۳۸
گفتار چهارم: نظریه بقای قوانین اعاده حیثیت ۴۲
مبحث سوم: اعاده حیثیت در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ۴۶
گفتار نخست: اعاده حیثیت در زندگی اجتماعی ۵۰
گفتار دوم: تفاوت اعاده حیثیت با اعاده حقوق اجتماعی ۵۱
گفتار سوم: طرح شکایت افترا ۵۱
فصل دوم: مبانی نظری و قلمرو اعاده حیثیت ۵۲
مبحث نخست: مبانی نظری اعاده حیثیت ۵۲
گفتار نخست: مبانی نقلی اعاده حیثیت ۵۲
گفتار دوم: مبانی عقلی اعاده حیثیت ۶۳
مبحث دوم: قلمرو اعاده حیثیت ۶۸
گفتار نخست: قلمرو اعاده حیثیت در زمان ۶۸
گفتار دوم: قلمرو اعاده حیثیت در مکان ۷۱
مبحث سوم: اعاده حیثیت بر اثر تقصیر یا اشتباه قضات ۷۴
گفتار نخست: چگونگی رفع اشتباه از احکام قطعی محاکم ۷۵
گفتار دوم: جبران ضرر و زیان ناشی از اشتباه قاضی ۸۴
گفتار سوم: طرق جبران خسارت ناشی از صدور رأی اشتباه ۸۸
فصل سوم : تبیین اعاده حیثیت در فقه امامیه ۹۰
مبحث نخست: تبیین اقسام ،آثار و احکام اعاده حیثیت ۹۰
گفتار نخست: اقسام اعاده حیثیت ۹۰
بند نخست: اقسام اعاده حیثیت ۹۱
الف) اعاده حیثیت قضایی ۹۱
۱- صدور حکم اشتباه ۹۴
۲-اعاده اعتبار تاجر ورشکسته ۹۵
الف- ورشکستگی به تقصیر ۹۵
ب- ورشکستگی به تقلب ۹۶
مجازات ورشکستگی به تقلب ۱۰۰
ورشکستگی به تقصیر ۱۰۵
مجازات ورشکستگی به تقصیر ۱۰۵
مبدا مرور زمان در بزه ورشکستگی به تقصیر ۱۰۵
مقام تعقیب بزه ورشکستگی ۱۰۶
ب) اعاده حیثیت قانونی ۱۰۷
گفتار دوم: آثار اعاده حیثیت ۱۰۸
الف) آثار محکومیت کیفری ۱۰۹
۱- اجرای مجازاتهای اصلی، تکمیلی وتبعی ۱۱۰
۲- ایجاد سابقه محکومیت و درج در سجل قضایی ۱۱۲
۳- احکام قابل درج در سجل قضایی: ۱۱۵
۴- موارد عدم درج محکو میت در سجل قضایی ۱۱۷
۵- تشدید مجازات در تکرار جرم ۱۲۰
۶- تشدید مجازات تکرار جرم در حقوق کیفری ایران ۱۲۱
۷- ممنوعیت از اجرای تعلیق مجازات ۱۲۲
۸- ممنوعیت از آزادی مشروط ۱۲۳
گفتار سوم: اهداف اعاده حیثیت ۱۲۴
۱- زوال آثار تبعی محکومیت ۱۲۴
۲-محو سابقه کیفری ۱۲۶
۳- برخورداری از امتیازات قانونی ۱۲۶
گفتار چهارم: احکام اعاده حیثیت در قانون و ارزیابی عملکرد مقنن ۱۲۶
بند نخست : احکام ۱۲۶
الف) عمدی بودن جرم ۱۲۷
ب) اجرای کامل مجازات ۱۲۷
ج) گذشت مهلت‌های مقرر قانونی ۱۲۸
د) فقدان محکومیت جدید ۱۲۹
گفتار پنجم: ارزیابی عملکرد مقنن ۱۳۰
الف) قانون مجازات عمومی ۱۳۰
ب) قانون مجازات اسلامی ۱۳۳
محرومیت از اعمال حقوق اجتماعی ۱۳۶
محکومیت به اعدام ۱۳۸
جرایم قابل گذشت ۱۳۹
اعاده حیثیت در قانون مجازات اسلامی جدید(۱۳۹۲) ۱۴۳
مبحث دوم: جایگاه اعاده حیثیت در فقه امامیه ۱۴۶
گفتار نخست: اجرای مجازات و پاک شدن مجرم در فقه امامیه ۱۴۶
گفتار دوم: تاسیس‌های مشابه اعاده حیثیت ۱۴۸
گفتار سوم: قاعده جب ۱۴۹
گفتار چهارم: توبه ۱۵۲
فصل چهارم: جایگاه اعاده حیثیت درلبنان و مصر ۱۵۹
مبحث نخست: شناخت حقوق کیفری لبنان ۱۵۹
گفتار نخست: شناخت مجازات در لبنان ۱۵۹
گفتار دوم: خصایص مجازات از نظر حقوقدانان لبنانی ۱۶۰
مبحث دوم: بررسی حقوق کیفری و قضایی لبنان ۱۶۳
مبحث سوم: اعاده حیثیت در حقوق کیفری لبنان و مصر ۱۷۵
گفتار نخست: اعاده حیثیت در لبنان: ۱۷۵
مبحث چهارم: اعاده حیثیت در قانون جزای مصر ۱۸۰
برخی از آثار اعاده حیثیت در قانون جزای ایران و مصر ۱۸۲
۱-محو سابقه محکومیت ۱۸۲
۲-محو سابقه محکومیت به محرومیت از حقوق اجتماعی ۱۸۲
نتیجه گیری: ۱۸۴
منابع و مآخذ: ۱۸۶
چکیده انگلیسی: ۱۹۲
چکیده:
اعاده حیثیت قضایی و قانونی که تدبیری برای تسهیل حضور محکوم در جامعه و اعمال رأفت نسبت به اوست با محو سابقه محکومیت کیفری از سجل (شناسنامه) قضایی شخص، مجازاتهای تبعی مترتب بر محکومیت کیفری را ساقط کرده و حقوق سیاسی و اجتماعی شخص را به او باز می گرداند. ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی قدیم، تلاشی در خور اما ناقص برای استقبال از تأسیس اعاده حیثیت قانونی است که با پذیرش برخی از آثار اعاده حیثیت، نهاد «اعاده حقوق اجتماعی به محکوم» را تداعی می کند و نیازمند بازنگری و اصلاح است. در این پژوهش به بررسی و مطالعه تطبیقی نهاد حقوقی اعاده حیثیت در حقوق کیفری ایران، فقه امامیه و حقوق کیفری مصر و لبنان پرداخته‌ایم که ابتدا در فصل نخست به کلیات آن پرداخته و در این فصل اعاده حیثیت را از لحاظ لغوی و اصطلاحی و فقهی کاملاٌ بیان و تعریف کرده ایم سپس در فصل دوم به مبانی نظری اعم از نقلی و عقلی این نهاد پرداخته‌ایم و قلمرو اعاده حیثیت را در زمان و مکان شرح داده‌ایم در ادامه در این فصل اعاده حیثیت را در اثر اشتباه و تقصیر قضات بررسی کرده نهایت در فصل سوم اعاده حیثیت را در فقه امامیه مورد کنکاش و بررسی قرار داده و آثار و احکام کلی آن را مورد ارزیابی قرارداده و در فصل پایانی این پژوهش به بررسی و شناخت حقوق کیفری کشور لبنان پرداخته و موضوع اعاده حیثیت را در قوانین کیفری این کشورها مطالعه و بررسی کرده‌ایم.
کلید واژگان: اعاده، حیثیت، جبران خسارت، ضرر و زیان، محرومیت اجتماعی، توبه.
مقدمه:
الف: بیان مسئله
حیثیت، شرافت و کرامت از حقوق ذاتی بشر می باشند که بعداز نعمت وجود ، مهمترین نعماتی هستند که خداوند به انسان ارزانی داشته است . وقتی جرمی اتفاق می افتد دو طرف دچار آسیب جدی می شوند، یکی بزهکار است که با صدور حکم محکومیت انگ یا برچسب مجرم می خورد و از بسیاری از حقوق اجتماعی محروم می شود . و دیگری بزه دیده است که جرم بر روی وی صورت گرفته است و این جرم یا به جان ومال وی صدمه میزند و یا به شخصیت وحقوق اجتماعی وی لطمه وارد می کند.که جبران این آسیبها طولانی و شایددر برخی موارد مثل هتک حیثیت غیر ممکن باشد .
یکی از مباحث علم حقوق ، اعاده حیثیت می باشد وقتی دید صرفا حقوقی به این تاسیس حقوقی داشته باشیم مفهومش این است که شخص محکوم بعد از طی یک دوره معین محرومیت از حقوق اجتماعی بتواند دوباره حقوقش را باز یابد . اما به نظر اینجانب این اصطلاح حقوق معنی و مفهومی گسترده تر از آنچه دارد که بیان شد، زیرا اعاده حیثیت هم مربوط به بزهکار است و هم بزه دیده، برهمین اساس اعتقاد دارم که اعاده حیثیت در یک تعریف خلاصه عبارت است از:
“بازگرداندن حقوق و اعتبارات سلب شده از شخص به طرق پیش بینی شده قانونی”. و بر این اساس اعاده حیثیت را به عام و خاص تقسیم می کنیم در نهایت از نظر حقوقی و سایر جنبه های اجتماعی و جامعه شناسی ،این تعریف می تواند برای قانونگذار مفید به منظور باشد:«بازگرداندن اعتبار، آبرو و حقوق سلب شده از بزه دیدگان وزایل شدن کلیه محرومیتها حقوقی، اجتماعی و آثار ناشی از محکومیت قطعی کیفری پس از اجرای مجازات در مدت معین از سابقه محکوم علیه به طرق پیش بینی شده قانونی.»
در قوانین ما تعریفی از اعاده حیثیت نشده است ولی می توان صدر ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی را تعریف قانونی اعاده حیثیت دانست . ماده ۶۲ مکرر ق.م.ا ۲۷/۲/۱۳۷۷ به قانون مجازات اسلامی الحاق گردید . هر چند که هیچ تناسبی یا رابطه ای با ماده ۶۲ اصلی ندارد. و هر چند در قوانین جزایی مبحثی بنام اعاده حیثیت وجود ندارد ، ولی چون این ماده به همین منظور تصویب شده است لذا آن را مستند قانونی اعاده حیثیت می دانند .
هدف و انگیزه اصلی نویسنده در انتخاب موضوع اعاده حیثیت بیشتر به این دلیل است که معلوم شود حقوق و حیثیتی که بر اثر ارتکاب جرایم مختلف از اشخاص سد میگردد چگونه تأمین خواهد شد به عبارت دیگر ، اشخاصی که تحت تأثیر عوامل و شرایط مختلف مرتکب جرمی شده و به صورت عادلانه محاکمه و مجازات می‌شوند تا چه مدت باید آثار و نتایج محرومیت را تحمل کنند و محرومیت و ممنوعیت های اعمال شده تحت چه شرایط و ضوابطی ممکن است زایل گردند چرا که با حذف مقررات ناظر به اعاده حیثیت و وجود آثار محکومیت بطور دائم، یأس و ناامیدی تمامی وجود محکومین را در بر گرفته و مانع از اصلاح و خودسازی آنان میشود که این امر برخلاف سیاست جنایی است که هدف آن اصلاح مجرمین و باز گرداندن آنان به زندگی شرافتمندانه است. محکومی که درهای فعالیت اجتماعی و اقتصادی بر روی او بسته شده و از حقوق اجتماعی و استخدامی محروم است، با داشتن سوء سابقه همیشه نزد هم نوع هان خود خجل و شرمنده بوده و از نظر روحی نمیتواند انسان سالم و مفیدی برای جامعه باشد.
ب: اهمیت موضوع
با توجه به اینکه در اثر پرونده های کیفری در محاکم قضایی ، بیش از یک نفر دخالت دارند بطوریکه علاوه بر مجرم اصلی شرکاء و معاونین جرم نیز محکوم میگردند. لذا اگر ۱/۳ آراء صادره مذکور دارای دو نفر محکوم الیه باشند و بقیه فقط یک نفر داشته باشند در نتیجه، جمعیت عظیمی از نیروی انسانی کشور که متأسفانه اکثر آنان از افراد جوان و مستعد کار هستند. محکومیت موثر یافته و عملأ از تمام حقوق اجتماعی بویژه حق استخدام در ادارات دولتی و . محروم میگردند مهمتر اینکه محرومیت اعمال شده بر این افراد با توجه به مقررات فعلی، دائمی و غیر قابل رفع میباشد به دیگر سخن، این جمعیت عظیم تا آخر عمر نمی‌توانند در هیچ اداره و سازمان و نهاد دولتی و وابسته به دولت مشغول بکار شوند و حتی از بسیاری از مشاغل خصوصی و آزاد هم ممنوع و محروم میگردند چرا که لازمه اشتغال و خدمت در تمامی این مراکز که داوطلبین، گواهی عدم سوء پیشینه ارائه دهند لکن به علت محروم ماندن سابقه محکومیت این قبیل افراد، در شناسنامه کیفری آنان، هرگز نخواهند توانست گواهی لازم را بدست آورد لذا این امر مشکل بزرگی برای این افراد ایجاد نموده است بنابر این سرنوشت این تعداد کثیر از افراد کشور و نیز خانواده آنان ایجاب میکند که قوه قضائیه بعنوان نهادی که مسئولیت بزرگی در این راستا برعهده دارد و نیز قوه مقننه تدابیر لازم را در این زمینه به عمل آورند زیرا این وضعیت نتیجه ای جز گسترش و شیوع تکرار جرم را به دنبال نخواهد داشت و این امر مغایر با یک سیاست جنایی منطقی و صحیح است.
پ: ادبیات یا پیشینه تحقیق
در خصوص موضوع اعاده حیثیت مقالات پراکنده ای در زمان حاکمیت قانون مجازات عمومی در مجلات حقوقی به چاپ رسیده است و چندین پایان نامه کارشناسی ارشد در این مورد تحریر یافته است که عمدتاً به بیان قوانین گذشته و تشریح مواد قانون مجازات عمومی سابق بوده است و به مبانی فقهی آن توجه نشده و یا صرفاً به مجازاتهای تبعی در فقه امامیه پرداخت شده است که می توان به موارد ذیل اشاره کرد .
۱) اعاده حیثیت در نظام حقوقی ایران نوشته آقای علی ملکی به راهنمایی دکتر آخوندی دانشگاه قم ۱۳۸۱.)
۲) بررسی تطبیقی اعاده حیثیت در حقوق ایران و فرانسه نوشته آقای مهدی احمدی موسوی به راهنمایی دکتر محمد آشوری مجتمع آموزش عالی قم ۱۳۸۱.)
۳) اعاده حیثیت در حقوق ایران نوشته آقای سید محسن میرخانی دانشگاه تهران ۱۳۵۴.)
۴) اثرات عفو عمومی و فوت و اعاده حیثیت در مجازاتها نوشته آقای محمد ابراهیم زند دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۵۰. )
۵) اعاده حیثیت در حقوق جزای ایران نوشته آقای عزت خورشید وند به راهنمایی دکتر رضا نور بها دانشگاه شهید بهشتی ۸۰- ۱۳۷۹.)
هرچند که پایان نامه های مختلفی در خصوص موضوع به رشته تحریر در آمده است اما از آنجا که قوانین و مقررات در نظام جمهوری اسلامی ایران که مقررات جزایی نیز از آن جمله اند مبتنی و نشات گرفته از اصول و مبانی فقه اسلامی علی الخصوص فقه امامیه می باشد و مراجعه به آنها برخی از مشکلات قضایی را قابل حل می کند انصاف این است که در متون حقوقی اسلام بخصوص فقه پر بار امامیه قواعدی وجود دارد که توجه به آنها و اهتمام به کاربردی نمودن آن در رویه جاری نظام قضایی ما میتواند بسیاری از مشکلات را رفع کند لذا برآن شدم تا چگونگی وجود نهاد اعاده حیثیت را با توجه به ابعاد تربیتی و اصلاحی محکومین در منابع فقه اسلام( آیات و روایات)و بخصوص از منظر فقه امامیه (متون فقهی ) بررسی نمایم تا ضمن تشریح وضعیت این نهاد حقوقی ، جایگاه آن در ادله فقه امامیه مورد توجه و امعان نظر قرار گیرد و صرفا به مباحث مطروحه در سایر پایان نامه ها اکتفا نشود .
ازطرفی در سالهای اخیر منبع قابل اعتنایی که بتواند محور مطالعه قرار گیرد یافت نمی شود و بحث درخصوص اعاده حیثیت مجرمین غالباً در کتب فقهی با این وصفی که مدنظر ماست مطرح نشده است و هیچ گونه مطالعه و تحقیقی در این خصوص که به مبانی فقهی آن در بعد از انقلاب اسلامی پرداخته باشد وجود ندارد و به جرأت می توان گفت مقاله ای نیز در این رابطه به رشته تحریر در سالیان اخیر در نیامده است.
با توجه به بررسی و تحقیقات که اینجانب داشتم در خصوص این موضوع تحقیق در کتب حقوق جزای عمومی و حقوق اساسی و حقوق تجارت به نحوی از انحاء در خصوص تاسیس حقوقی اعاده حیثیت و مسائل حاشیه ای آن مطالبی را می‌توان یافت لذا پیشینه تحقیقاتی این موضوع در هیچ منبع و کتابی بطور واحد و یک رنگ وجود ندارد و شاید بتوان گفت که این مجموعه در این زمینه بصورت بررسی تطبیقی با قانون لبنان و مصر میباشد.
ت: اهداف تحقیق
د ) پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین چه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران صریحأ پیش بینی شده است که اعاده حیثیت مانع وقوع و تکرار جرم میگردد و به این اعتبار با قانون اساسی نیز سازگاری کامل دارد .
چ ) اینکه اعاده حیثیت یک قاعده منطقی و عقلی است که هم با اصول قانون اساسی منطبق است و هم با موازین شرع مقدس اسلام مغایرتی ندارد.
بطور کلی در برگزیدن این عنوان حقوقی هدف های زیر منظور نظر بوده است:
الف) شناساندن مبانی نظری و منابع حقوقی تاسیس حقوقی اعاده حیثیت در حقوق جزای عمومی و سابقه تاریخی آن؛
ب ) بیان اولیه ای که ثابت میکند تاسیس حقوقی اعاده حیثیت با مبانی فقهی و سیاست کیفری اسلام منطبق است و در قانون مجازات اسلامی جایگاه خاصی دارد؛
پ ) بیان مبانی علمی تاسیس حقوقی اعاده حیثیت در حقوق جزای ایران و بررسی تطبیقی آن در حقوق کیفری لبنان و مصر؛
ج ) بررسی اثرات سوء و زیانبار محرومیت دائمی محکومان از حقوق اجتماعی و تاثیر اعاده حیثیت در جهت تشویق و ترغیب آنان به خود سازی و اصلاح و در نتیجه جلوگیری از تکرار جرم؛
ه ) بیان مقررات مربوط به اعاده حیثیت در خلال مواد قانون مجازات اسلامی.
ج: سوالات تحقیق
۱– اعاده حیثیت به شخصی که مورد اهانت و تهمت و افترا و غیره قرار گرفته است یا برخلاف واقع اعمالی به وی نسبت داده اند، چگونه است؟
۲ – اعاده حیثیت به متهمی که بر اثر تقصیر یا اشتباه قضات مورد تعقیب بازداشت یا مجازات قرار گرفته و سپس تبرئه گردیده است ، چگونه است؟
۳ – اعاده حیثیت به مجرمین و اشخاصی که دارای سابقه محکومیت میباشد ، چگونه است؟
چ: فرضیه های تحقیق
۱ – بدون تردید در جوامعی که قانون حاکم است حرمت و حیثیت اشخاص که جزء سرمایه های معنوی آنان است مورد توجه احترام قانونگذار میباشد بنابراین هتک حرمت و حیثیت صورت که باشد ممنوع بوده و حسب مورد مستوجب مجازات خواهد بود مثلأ توهین به اشخاص بر طبق ماده ۶۰۸ ق . م . ا و افترا بموجب ماده ۶۹۷ قانون مذکور و هجو اشخاص بموجب ماده ۷۰۰ قانون مذبور محاکمه و محکوم میگردد .
۲ – در قوانین ایران و در مورد چگونگی جبران زیانهای ناشی از کار قوه قضائیه طبق اصل ۱۷۱ قانون اساسی مطرح گردید که بموجب آن هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم در مورد خاص ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد در صورت تقصیر مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر اینصورت خسارت بوسیله دولت جبران میشود و در هر حال از متهم اعاده حیثیت میگردد .
۳ – همانطوری که میدانیم مجرم به اعتبار جرمی که انجام داده است علاوه بر تحمل مجازات اصلی که معمولأ بصورت حبس ، شلاق و . است اعتماد و اطمینان عمومی از وی سلب میشود . بعبارت دیگر با ارتکاب جرم حالت خطرناکی خویش را بروز داده است لذا مدتی باید فاقد صلاحیت و اهلیت گردد که این فقدان اهلیت را در حقوق جزای عرفی مجازات های تبعی مینامند بنابراین اعاده حیثیت یکی از بهترین شیوه های جلوگیری از ارتکاب جرم و اصلاح مجرمین است.
تعداد صفحه : ۲۱۷
قیمت : بیست و هفت هزار تومان
