گرایش :خصوصی
دانشگاه قم
دانشکده حقوق
پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق خصوصی
عنوان
مسئولیت مدنی مالک و متصرف با بررسی تطبیقی در حقوق انگلستان
استاد راهنما:
دکتر نجادعلی الماسی
استاد مشاور:
دکتر محمدباقر پارساپور
زمستان ۱۳۸۹
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
چکیده:
مسئولیت مدنی از دیرباز یکی از بخش‌های مهم حقوق مدنی بوده در سده‌های اخیر به علت حدوث تحولات صورت گرفته در این زمینه اهمیت خاصی پیدا کرده است به همین جهت مورد اهتمام جدی قانونگذاران نظام‌های مختلف حقوقی قرار گرفته و هم و غم خود را مصروف تدوین مقررات نموده‌اند که پاسخ‌گوی مقتضیات و ضروریات زندگی اجتماعی باشد این مهم در حوزه مسئولیت مدنی مالک و متصرف بیش از حوزه‌های دیگر مورد توجه قرار گرفته است. نگاهی اجمالی به قوانین و مقررات موجود در نظام حقوقی ایران بیانگر آن است. وضع قوانین در این قسم از مسئولیت مدنی از نظر کمی و کیفی به فراموشی سپرده شده یا دست‌کم چنین تصور می‌رود در حالی که در کشورهای انگلستان و آمریکا که برخلاف ظواهر امر به علت فقدان قوانین مدون و صرفاً با اتکاء به رویه قضایی مبادرت به اتخاذ تصمیم و حل و فصل دعاوی می‌نمایند از این حیث توجه شایانی به مسائل مسئولیت مدنی داشته و مبادرت به وضع قوانین و مقررات نسبتاً جامعی در این زمینه نموده‌اند. در حقوق ایران مبنای مسئولیت ما لک و متصرف اشیاء بر ارتکاب تقصیر است که زیاندیده می‌بایست آن را اثبات کند لیکن در خصوص زیان‌های ناشی از وسایل نقلیه موتوری مسئولیت عینی است. پس از اصلاح قانون بیمه اجباری در سال ۱۳۸۷، به نظر می‌رسد مسئولیت عینی تغییر یافته و دارنده تنها مکلف به بیمه نمودن مسئولیت شده است. در حقوق انگلستان و آمریکا، رویه قضایی متمایل به گسترش مسئولیت عینی بوده به گونه‌ای که محافظ هر شیء به طور مطلق مسئول جبران خسارت ناشی از مال تحت حفاظت خود می‌باشد تا جایی که در خصوص اشیاء خطرناک قره قاهره نیز در سلب مسئولیت مالک یا متصرف مؤثر نخواهد بود آرای صادره راهنمای قانونگذار در تدوین قوانین نسبتاً جامعی در حوزه مسئولیت مدنی ناشی از املاک و حیوان شده است.
کلید واژه‌ها: مسئولیت مدنی – مالک – متصرف – حقوق ایران – حقوق انگلستان – حقوق آمریکا.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه. ۱
الف) بیان و مسأله تحقیق ۱
ب) اهمیت و ضرورت تحقیق ۱
ج) سؤالات تحقیق ۲
د) فرضیه‌های تحقیق ۲
هـ) پیشینه تحقیق ۳
و) روش تحقیق ۳
فصل اول:
مفاهیم و مبانی مسئولیت مدنی
مبحث نخست:تعاریف و مفاهیم. ۵
گفتار نخست: مسئولیت مدنی و تفاوت آن با دیگر انواع مسئولیت. ۵
گفتار دوم: مفهوم شیء، مالک و متصرف. ۱۱
بحث اول: مفهوم شیء (مال) ۱۲
بحث دوم: مالک و متصرف ۱۴
گفتار سوم: مسئولیت ناشى از شئ و فعل انسان ۱۷
بحث نخست: مسئولیت مدنى ناشى از شئ ۱۸
بحث دوم: مسئولیت مدنی ناشى از فعل انسان ۱۸
گفتار چهارم: مالکیت و حدود آن ۱۹
بحث نخست: قاعده ید (حق مالکیت) ۲۰
بحث دوم: سوء استفاده از حق مالکیت ۲۱
مبحث دوم:مبناى مسئولیت ۲۴
گفتار نخست: نظریه تقصیر. ۲۴
گفتار دوم: فرض تقصیر (اماره تقصیر) ۲۵
گفتار سوم: ایجاد خطر (مسئولیت بدون تقصیر) ۲۶
گفتار چهارم: تضمین حق ۲۷
فصل دوم:
مصادیق مسئولیت مدنى بر اساس حق مالکیت و نگهدارى
مبحث نخست:مسئولیت مدنى مالک و متصرف بنا ۲۹
گفتار نخست: بنا ۳۰
گفتار دوم: مالک و متصرف ۳۲
بحث نخست: مالک ۳۳
بحث دوم: متصرف ۳۴
گفتار سوم: خسارت ناشى از بنا ۳۸
بحث نخست: خسارت ناشی از ویرانی ۳۹
بحث دوم: خسارت در غیر مورد ویرانی ۴۰
گفتار چهارم: متضرر از بنا ۴۱
بحث نخست: واردین مجاز. ۴۱
بحث دوم: واردین غیر مجاز. ۴۴
گفتار پنجم: مبنای مسئولیت مالک یا متصرف. ۴۵
بحث نخست: مبنای مسئولیت در برابر واردین مجاز. ۴۶
بحث دوم: مبنای مسئولیت در برابر واردین غیر مجاز. ۴۸
مبحث دوم:مسئولیت مدنی مالک و متصرف حیوان. ۵۳
گفتار نخست: مفهوم حیوان و اشخاص مسئول. ۵۴
بحث نخست: مفهوم حیوان. ۵۴
بحث دوم: اشخاص مسئول. ۵۶
گفتار دوم: شرایط مسئولیت. ۵۸
بحث نخست: حیوان تحت مالکیت یا تصرف باشد. ۵۸
بحث دوم: خسارت ناشی از عمل حیوان باشد. ۶۱
گفتار سوم: مبنای مسئولیت مالک یا متصرف حیوان. ۶۳
مبحث سوم:مسئولیت مدنى مالک و محافظ وسیله نقلیه ۷۳
گفتار نخست: مسئولیت مدنى مالک و محافظ وسیله نقلیه موتورى زمینى ۷۴
بحث نخست: وسیله نقلیه موتورى زمینى ۷۴
بحث دوم: شخص مسئول ۷۵
بحث سوم: مبناى مسئولیت در حوادث رانندگى ۸۱
گفتار دوم: مسئولیت مدنی ناشی از دیگر وسایل نقلیه. ۸۹
بحث نخست: وسیله نقلیه غیر موتوری ۸۹
بحث دوم: وسایل نقلیه آبی ۹۱
بحث سوم: وسایل نقلیه هوایی ۹۶
مبحث چهارم:مسئولیت مدنی ناشی از شی ۱۰۰
فصل سوم:
خسارت و موارد معافیت از مسئولیت مدنی
مبحث نخست:شرایط خسارات و انواع آن. ۱۰۴
گفتار نخست: شرایط خسارت. ۱۰۶
بحث نخست: ضرر باید مستقیم باشد. ۱۰۶
بحث دوم: ضرر مسلم باشد. ۱۰۸
بحث سوم: ضرر جبران نشده باشد. ۱۰۹
بحث چهارم: ضرر قابل پیشبینى باشد. ۱۱۰
گفتار دوم: انواع خسارت ۱۱۱
بحث نخست: خسارت مادى ۱۱۱
بحث دوم: خسارت معنوى ۱۱۲
بحث سوم: خسارت جسمى ۱۱۳
مبحث دوم:موارد معافیت از مسئولیت مدنى ۱۱۵
گفتار نخست: قوه قاهره ۱۱۵
گفتار دوم: دخالت شخص ثالث ۱۱۸
گفتار سوم: تقصیر زیاندیده ۱۲۰
گفتار چهارم: فقدان رابطه سببیت ۱۲۲
نتیجه و پیشنهاد. ۱۲۴
فهرست منابع و مآخذ. ۱۲۶
چکیده انگلیسی
مقدمه
الف) بیان و مسأله تحقیق
پیشرفت سریع و حیرت‌زای علوم سبب ایجاد تحولات و تغییرات اساسی در تمام شئون زندگی بشر گردیده، چه در گذشته‌های نه چندان دور که زندگی بشر از این همه دستاورد علمی و فنی محروم بود وجود قواعد ومقررات گوناگون که متضمن حفظ نظم و برقراری عدالت اجتماعی باشد ضرورتی نداشت و بشر قادر به پیش‌بینی چنین وضعیتی نبود با تولید و افزایش امکانات و وسایلی چون خودرو و مواد شیمیایی و مکانیکی هر چند بشر به رفاه و آسایش نسبی دست یافت اما خطرات و تهدیدهای برای انسان به همراه داشت. اینجانب در این مقال بر آن است که مسئولیت مدنی مالک و متصرف را نسبت به اشیاء به طور اعم و اموال تحت مالکیت و تصرف خود از زوایای مختلف مورد بررسی وتدقیق قرار داده، و زوایای پنهان و پیدای آن را در حد قلت بضاعت علمی خود و کمبود منابع موجود در حقوق ایران و انگلستان و آمریکا مورد بررسی قرار دهد.
ب) اهمیت و ضرورت تحقیق
برای برقراری نظم و ایجاد عدالت اجتماعی مساعی لازم توسط اهل فن ضروری است. گرچه آثار و تألیفات فقهی قابل توجهی توسط فقهای عظام در حوزه‌های کلی حقوق از جمله مسئولیت مدنی صورت گرفته در زمینه مورد بحث کار جدی و منضبطی صورت نگرفته و آن هم همانطور که معروض افتاد به علت سادگی روابط اجتماعی و فقدان وسایل و اموال و اشیاء متعدد به شکل کنونی بوده است. در شرایط فعلی که اشیاء متأثر از پیشرفت‌های حیرت‌زای علم و صنعت و تکنولوژی رشد خارق‌العاده‌ای داشته است طبیعی است متناسب با این پیشرفت‌ها تمهیداتی برای جلوگیری از بروز ضرر ناشی از وسایل مزبور و در صورت حدوث ضرر جبران آن اندیشیده شود. قوانین و رویه قضایی و تا حدودی دکترین حقوقی در کشور ما نتوانسته‌اند خود را هم‌گام با تغییرات مذکور پیش ببرند. نظر به این‌که درکشورهای انگلستان و آمریکا در حوزه مسئولیت مدنی ناشی از اشیاء کارهای زیادی صورت گرفته است تحقیق و بررسی در موضوع با جهت‌گیری تطبیقی مفید فایده خواهد بود.
ج) سؤالات تحقیق
- مبنای مسئولیت مدنی مالک و متصرف اشیاء چیست؟
۲.معیار حفاظت و مراقبت از اشیاء تحت تملک و تصرف شخصی است یا نوعی؟
- آیا مالک و متصرف در قبال مالی که از آن اعراض نموده است مسئول است؟
- خطرناک بودن یک شئ یا حیوان در مسئولیت مالک یا متصرف چه تأثیری می‌تواند داشته باشد؟
د) فرضیه‌های تحقیق
- در حقوق ایران مبنای مسئولیت مدنی در خصوص خسارت ناشی از اشیاء برپایه تقصیر است. در حقوق انگلستان و آمریکا رویه قضایی و قوانین با در نظر داشتن معیار مراقبت و حفاظت از اموال به سمت مسئولیت نوعی گرایش دارند.
- معیار حفاظت و مراقبت به صورت نوعی است البته در ارزیابی بایستی شرایط و اوضاع و احوال زمان و مکان ملحوظ نظر قرار گیرد.
- اعراض مالک یا متصرف از مال خود بایستی به‌گونه‌ای صورت گیرد که سبب اضرار غیر نگردد، چه در این صورت مالک یا متصرف حسب مورد از وظیفه حفاظت و مراقبت عدول کرده است.
- در نظام حقوقی ایران اصولاً خطرناک بودن یک شئ یا مال تأثیری در تغییر مبنای مسئولیت ندارد لیکن در عرف حاکم وضعیت خاص اموال و اشیاء در تغییر مبنای مسئولیت واجد اهمیت است. در نظام حقوقی انگلستان برای این نوع از اموال فرض مسئولیت مطلق نموده‌اند.
