دانشکده علوم انسانی
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی
 
گرایش :  برنامه ریزی آموزشی
 
عنوان :آسیب شناسی اخلاق حرفه ای معلمان ابتدایی از دیدگاه معلمان شهرستان ملارد
                                             
                                              زمستان     1391

  فهرست مطالب
 
عنوان                                                                                                       صفحه
 
فصل اول :کلیات تحقیق
مقدمه .1
بیان مسئله.3
اهمیت و ضرورت تحقیق 6
هدفهای تحقیق7
سوالات تحقیق 7
تعریف واژه های تحقیق.8
 
فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق
بخش اول: اخلاق حرفه ای
مقدمه.9
اخلاق.11
اخلاق حر فه ای14
مزیت وجود اخلاق حرفه ای.17
اصول اخلاق حرفه ای17
اخلاق کار20
اخلاق کار در اسلام.22
بخش دوم :رفتارهای اخلاقی در آموزش  و پرورش،اصول اخلاق حرفه ای  معلمان
رفتارهای اخلاقی در آموزش و پرورش.اصول اخلاق حرفه ای معلمان24
اصول اخلاق حرفه ای در تدریس.26
ویژگی های مدرسان حرفه ای31
آیین نامه های اخلاق حرفه ای37
آیین نامه عملکرد حرفه ای مدرسان در تدریس.39
بخش سوم: آسیب و آسیب شناسی اخلاق حرفه ای
آرمان اخلاق حرفه ای.45
آسیب شناسی50
آفت شناسی و آفت زدایی 48
آسیب های  شغل معلمی.51
عدم امانت داری 51
فقدان  انگیزش 54
نارضابتی شغلی.59
الگوی رفتار ارتباطی 62
فقدان مهارت تصمیم گیری68
موانع روانی محیط کار 69
فقدان منشور اخلاقی چند وجهی در مدارس 72
فقدان نظام جامع اخلاقی نظارت و ارزیابی 76
موانع فرهنگی رشد اخلاق حرفه ای77
پیشینه  داخلی 78
پیشینه خارجی87
چارچوب نظری95


 
فصل سوم : روش شنائی تحقیق (متدولوژی) 
روش تحقیق. .96
جامعه پژوهش.96

نمونه و روش نمونه .97

ابزار پژوهش 97

مراحل انجام پژوهش 98

روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها.98
 
فصل چهارم : یافته های تحقیق  
مقدمه.100
یافته های جمعیت شناسی  101

بررسی سوالات پژوهش103
 
فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادات   
نتایج بررسی سؤالات پژوهش 123
پیشنهادات پژوهشی. 139
پیشنهادات کاربردی. 140
محدودیت های پژوهش . 140
فهرست منابع ومآخذ:
منابع داخلی141
منابع خارجی.145
پیوست ها 146





الف:فهرست جداول
عنوان                                                        صفحه
4-1 جدول : توزیع فراوانی و درصد مربوط به معلمان به تفکیک جنسیت. 101        4-2جدول : توزیع فراوانی و درصد مربوط به معلمان به تفکیک سطح تحصیلات 101
4-3 جدول : توزیع فراوانی و درصد مربوط به معلمان به تفکیک سابقه تدریس   .102
4-4جدول : توزیع فراوانی گویه های مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با خود 103
4-5 جدول : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با خود104
4-6جدول : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون فریدمن مربوط به اولویت بندی آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با خود105
4-7جدول  : توزیع فراوانی گویه های مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با دانش‌آموزان.106
4-8جدول  : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با دانش‌آموزان107
4-9جدول   : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون فریدمن مربوط به اولویت بندی آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با دانش‌آموزان 110
4-10جدول : توزیع فراوانی گویه های مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با همکاران  111
4-11جدول  : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با همکاران .  112
4-12جدول  : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون فریدمن مربوط به اولویت بندی آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با همکاران 114
4-13جدول : توزیع فراوانی گویه های مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با اولیاء   115
4- 14جدول : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای مربوط به آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با اولیاء. 115
4-15 جدول   : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون فریدمن مربوط به اولویت بندی آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با اولیاء  117
4-16 جدول   : شاخص‌های توصیفی و نتایج آزمون تی گروه‌های مستقل مربوط به مقایسه دیدگاه معلمان زن و مرد در خصوص آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با چهار بعد «خود»، «دانش آموزان»، «اولیاء» و «سایر معلمان» . 118
4-17 جدول   : شاخص‌های توصیفی مربوط به دیدگاه معلمان دارای سطوح مختلف تحصیلاتی در خصوص آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با چهار بعد «خود»، «دانش آموزان»، «اولیاء» و «سایر معلمان». 119
4-18 جدول   : نتایج تحلیل واریانس یک راهه مربوط به مقایسه دیدگاه معلمان دارای سطوح مختلف تحصیلاتی در خصوص آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با چهار بعد «خود»، «دانش آموزان»، «اولیاء» و «سایر معلمان». 120
4-19 جدول   : شاخص‌های توصیفی مربوط به دیدگاه معلمان داری سوابق مختلف کاری در خصوص آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با چهار بعد «خود»، «دانش آموزان»، «اولیاء» و «سایر معلمان». 121
4-20 جدول   :  نتایج تحلیل واریانس یک راهه مربوط به مقایسه دیدگاه معلمان داری سوابق مختلف کاری در خصوص آسیب‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان در ارتباط با چهار بعد «خود»، «دانش آموزان»، «اولیاء» و «سایر معلمان. 122


 
فصل اول
 
کلیات تحقیق

 
مقدمه
کشور ما به رغم دورانهای روشن تاریخی و میراث زرین فرهنگی و دینی، در افق کنونی خود نسبت به کشورهای صنعتی غرب و حتی برخی جوامع شرقی پیشرو، از وضعیتی مناسب شأن تاریخی در توسعه­ی اخلاق حرفه­ای برخوردار نیست. این در حالی است که تاریخ فرهنگی دینی این سرزمین حامل گنج­های گرانباری از میراث غنی خود در این  مورد است. ایرانیان عهد باستان بر پایه­ی آموزه­های فرهنگی و آیینی خود یادمانی چشم نواز از مقوله کار و اخلاق حرفه­ای در ذهن بشر بر جای نهاده­اند. آنجا که تکالیف و وظایف خاص و مقید بودن به ضوابط انسانی حاکم بر کار، فضیلتی اخلاقی تلقی می­شد و سعادت اخلاقی هر کس را بر اساس کسب فضیلت ناشی از وقوف وی به خویشاکادری و ایفای وظیفه خود می­سنجیدند. چه اینکه هدف نخست ادیان الهی نیز آموزش و ارتقای اخلاق پاگیری معنویت در جامعه انسان بوده است، تا آنجا که پیامبر مکرم اسلام (ص) هدف محوری رسالت خود را تکمیل سجایای اخلاقی در روح و جان و رفتار انسان­ها می­داند. در این معنا اخلاق شالوده­ی اصلی زندگی معنوی و بنیاد تعالی و تکاپوی زندگی انسانی بشمار می­آید. اما با وجود چنین پشتوانه و گذشته­ای که اخلاق در آن محور آموزش و عمل، و اشتغال افراد و اجتماع و نقطه جوشان نیروی پویایی جامعه اسلامی و ایرانی بوده است، جامعه کنونی ما از فقدان یا نقصان دغدغه­های اخلاقی در حرف کارکردی خود رنج می­برد (قراملکی و همکاران، 1386 :7). در موقعیت­های دشوار پیش آمده در حرفه با کمک ارزش­های اخلاقی می­توان از بین تمامی گزینه­ها، گزینه­ای را که با اخلاق آن حرفه تطابق بیشتری دارد را انتخاب کرد، در بسیاری از مواقع که منافع حرفه­ای در مقابل منافع و ارزش بنیادین فردی و اجتماعی می­گیرند، پایبندی به اصول و عقاید اخلاقی کمک بزرگی به انتخاب صحیح می­کند. از آنجا که اصول اخلاقی و ارزشهای انسانی در مذهب، فلسفه، فرهنگ بومی، نسبت، خانواده، ملیت ریشه دارد، باید در خانواده، مدرسه، دانشگاه، انجمن­های حرفه­ای و تمام سطوح بر آموزش آن اهتمام شود. اخلاق حرفه­ای مجموعه­ای از آیین­نامه­ها و مقرراتی است که عمل اخلاقی را برای آن حرفه مشخص و خاص تعریف می­کند و چارچوبی برای عمل و قضاوت اخلاقی یا غیراخلاقی هر حرفه محسوب می­شود. هر چه روابط اعضای یک سازمان گسترده­تر و مکررتر باشد، علاقی و منفعت طلبی­های خودخواهانه فردی مهار می­شود و به سمت منفعت اجتماعی که نوعی رفتار اخلاقی است، گام برداشته می­شود. این روابط قادر خواهد بود رفتار حرفه­ای هر فرد را کنترل کند و مانع ناهنجاری­های کاری در یک حرفه شوند، تصور ناقص و ناروا و تحلیل دادن مفهوم اخلاق حرفه­ای مهمترین مانع رشد اخلاقی در سازمان­هاست و سبب می­شود تا هر یک از افراد با گمان خود به ترویج اخلاق حرفه­ای بپردازد (ظهور و خلج، 95:1389).
اصول اخلاقی از قوانین کمال انسان و خیر او سخن می­گوید. در هر حرفه­ای به مجموعه احکام ارزشی و تکالیف رفتار و سلوک و فرمان­هایی برای عمل بستگی دارد. تحقق گوهر آدمی وابسته به تعلیم و تربیت است. انسان تنها موجودی است که بر چگونگی زندگی خود مسئول است، زیرا موجودی است اندیشمند، دارای اراده و مختار
بیان مسأله :
تخلق به اصول اخلاق در این است که رفتار انسان از زمینه خیر درونی و ذاتی انسان برخاسته باشد و این امر به طهارات اخلاقیات انسان (شرافت اخلاقی) مربوط است، پس شرافت اخلاقی عالی­ترین زمینه تحریک در رفتار است (کانت،  1384: 78) اخلاق و مسئولیت اجتماعی را باید با بایدها و نبایدهای ارزشی – فلسفی و ملاک و معیار سنجش درستی و نادرستی رفتار شخصی نسبت به خود و دیگران و جامعه تعریف کرد (میرکمالی، 20:1375).
اخلاق به طور ساده عبارتست از شناخت صحیح از ناصحیح و سپس انجام صحیح و ترک ناصحیح، اخلاق حرفه­ای امروزه به عنوان یکی از زمینه­های دانش مدیریت در سازمان به شمار می­رود. این مسأله آنقدر حایز اهمیت است که امروزه اکثر مؤسسات صنعتی و بازرگانی در زمینه­های اخلاق حرفه­ای به دانشجویان خود آموزش­های لازم را ارائه می­دهند (سرمدی و شالباف، 1386 : 78). واژه­ی اخلاق همانند کاربرد متمایز دارد: گاهی اخلاق به معنای خلق و خوی، رفتار عادت شده و مزاج به کار می­رود. معنای دیگر دانشی است که از حسن و قبح و خوبی و بدی رفتار بحث می­کند (قراملکی، 1383 :108).
اخلاق حرفه­ای مجموعه­ای از آیین­نامه­ها و مقرراتی است که عمل اخلاقی را برای آن حرفه­ی مشخص و خاص تعریف می­کند. هر شغل نیز اخلاق حرفه­ای مختص به خود را دارد. حرفه­های مختلف بر حسب میزان حساسیت و وظیفه­ای که در خدمت به جامعه دارند، دارای معیارهای اخلاقی متفاوتی هستند.پرورش حرفه­ای نیز شامل گسترش توانایی­های فردی اعم از شناختی، بینشی و مهارتی، روش­های مؤثر ایفای نقش­های شغلی، فردی و اجتماعی، روش­های بازبینی الگوهای ذهنی و بازاندیشی سطح مهارت­ها را شناخت. (یمینی، 1388). مدارس به عنوان یکی از مهمترین مراکز تربیتی و انسان ساز در هر جامعه ای نیازمند توجه فراوان به ارکان آن است ،یکی از مهمترین ارکان مدرسه وجود معلّمان متعهد است که با توانمندی خود به تربیت نسل جوان جامعه کمر همت می بندند و برای به ثمر رساندن این قشر جوان خود باید مزین به اخلاق بطور عام و اخلاق حرفه ای بطور خاص است ،اخلاق حرفه ای آموزش و شناخت پیچیدگی ها و شرایط آن از امور مهمی است که صاحب نظران باید برای بیان بهتر و ارتقای آن همت کنند تا بتوانند  جامعه علمی و دانشگاهی این مرز و بوم را علاوه بر داشتن فناوری روز به بهترین نحو برای ایجاد جامعه ای سالم هدایت کنند.معلّمان  به عنوان پایه گذاران اندیشه های علمی و مبلغان ارزش ها و مسئولیت های اجتماعی هستند و حرف اول را در تربیت منابع انسانی می زنند و هیچ حرفه ای مانند شغل معلّمی در جوامع تأثیری نداردپس باید در شناسایی آسیب های اخلاق حرفه ای معلمان ورفع آنها کوشید . قابلیت برقراری ارتباط  معلمان پرورش و آماده سازی انسان­هاست (میلر و میلر، 1386 : 98)  اخلاق حرفه ای آموزش: یک فرایند تفکر عقلایی است که هدف آن محقق کردن این امر است که در سازمان اموزشی چه ارزش هایی را چه موقع باید حفظ و اشاعه نمود.با توجه به فرآیند جهانی شدن و بین­المللی شدن علم و آموزش عالی، نیاز به زبان مشترک در اخلاق آن هم در مقیاس جهانی احساس می­شود. اخلاقیات متعالی، مستلزم سطحی از کوشش­ها برای تغییر ساختارها، بهبود مناسبات، ایجاد بسترهای مساعد قانونی، حقوقی و سازماندهی و ساز و کارهای مناسب انگیزشی است. احساس مسئولیت، حس پاسخگوئی، انتقادپذیری، شفافیت، انصاف در قضاوت، پرهیز از جانبداری، امانتداری، احترام به قضاوت دیگران، صداقت حرفه­ای هنجارگرایی و . از مؤلفه­های اخلاق حرفه­ای  آموزش اند آسیب شناسی شناسایی علمی مسائل و مشکلات یک برنامه یا یک سیستم که در پایان منجربه رفع عوامل بازدارنده برنامه یا سیستم خواهد شد هدف اصلی از چنین مطالعاتی تکمیل و تامین فرایندهای مناسب برای دفع ویا رفع آفات و آسیب ها می باشد.مثلا در آسیب شناسی دروس پایه کارشناس و یا متخصص مسائل دروس پایه عوامل آسیب رسان و آفت زایی را که موجب افت دانش آموزان و دانش جویان در آن دروس می شود موردمطالعه قرار می دهدو به بررسی میزان آسیب رسانی عوامل مزبور می پردازد.ابعاد آسیب شناسی اخلاق حرفه ای معلمان  شامل ارتباط معلم با خود،با همکاران ،با شاگردان و با اولیاء می باشد.
بهنام جام (1389) به بررسی مؤلفه های اخلاق حرفه ای آموزش اعضای هیات علمی پرداخته است . زندی­پور (1384)؛ آسیب شناسی فرهنگ و اخلاق را مورد پژوهش قرار  داده است  .ابراهیم نیا( 1375) اثر تشکل­های اخلاق حرفه­ای رانندگان برون شهری را مورد بررسی قرار داده است.سلطان زاده (1384)؛  به  فرهنگ کار و اخلاق کاری در جامعه ایران از منظر جامعه شناختی  پرداخته است.شمس(1357): در تحقیق خود  به “بررسی عقاید دانشجویان در مورد یک  استاد ایده ال” پرداخته است.صالحی (1385):  به تبیین نظریه اخلاق از منظر مرتضی مطهری و ریچارد رورتی و نقد دلالت­های آنها در تربیت اخلاقی  پرداخته است. منصوری (1372):  “مقایسه نظرات دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد در مورد یک استاد خوب “را مورد پژوهش قر ار داده است. نخودساز (1387):  “کاربست مؤلفه های اخلاق حرفه ای در مراکز تربیت معلم”را مورد بررسی قرار داده است. یوسفی محله (1386)  به اخلاق حرفه­ای در روابط بین وکلا  پرداخته است. . صفی لو (1385) ،در پایان نامه خود با عنوان آسیب شناسی اخلاق مدیران از دیدگاه آیات قرآن از الگو و مدلی به نام مدل اسپریگنز استفاده کرد و مسایل اخلاقی مدیران براساس ارتباطات در سه حیطه ارتباط با خدا ،ارتباط با خود و ارتباط با دیگران مورد بررسی قرار داده است .
با عنایت به مرور سوابق نظری و پیشینه تحقیق و با توجه به اهمیت فراوان نقش معلم در جامعه وهمچنین اهمیت رعایت اخلاق حرفه ای برای معلمان مسئله پژوهش حاضر « آسیب شناسی اخلاق حرفه ای معلمان» است و به دنبال پاسخ گویی به این سؤال است که  آسیب های اخلاق حرفه ای معلمان چیست؟
اهمیت و ضرورت تحقیق :
الف) فواید نظری انجام پژوهش حاضر: پژوهش حاضر می­تواند به تقویت ادبیات نظری در مورد اخلاق حرفه­ای آموزش معلمان ابتدایی وآسیب شناسی اخلاق حرفه ای معلمان کمک کند.
ب) فواید عملی انجام پژوهش حاضر:
1- کمک به معلمان ابتدایی در شناسایی  آسیب های اخلاق حرفه ای در ارتباط با خود
2- کمک به معلمان درشناسایی آسیب های اخلاق حرفه ای در ارتباط با دانش اموزان
3- کمک به تعامل بهتر و بیشتر معلم – شاگرد