برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
مقدمه.۱
بخش اول: جایگاه رضایت در مسؤولیت.۶
فصل اول: مبانی اصل رضایت، مستندات و قلمرو آن.۷
مبحث اول: مبانی.۷
گفتار اول: مبانی فلسفی- اخلاقی۸
الف) اصل اخلاقی حمایت.۸
ب) اصل اخلاقی خودمختاری۹
ج) اصل منع رفتار سوء استفاده گرانه.۱۴
د) اصل حقّ مالکیت بر خود.۱۵
ه) اصل عدم سلطه ی غیر.۱۹
و) اصل تمامیّت وجودی.۲۰
گفتار دوم: مبانی فقهی.۲۱
الف) حریّت و آزادگی۲۱
ب) قاعده ی اذن.۲۲
ج) قاعده ی اتلاف۲۳
مبحث دوم: مستندات و منابع رضایت۲۵
گفتار اول: منبع قانونی.۲۸
گفتار دوم: منبع قراردادی۳۱
مبحث سوم: قلمرو اصل رضایت بیمار (استثنائات اصل) و بررسی مسؤولیت پزشک در موارد استثناء۳۳
گفتار اول: قلمرو رضایت و مبانی توجیه کننده ی معافیت از اخذ رضایت۳۴
الف) مصادیق استتثناء کسب رضایت بیمار.۳۴
ب) مبانی توجیه کننده ی معافیت پزشک از اخذ رضایت۴۱
گفتار دوم: بررسی مسؤولیت پزشک در موارد استثناء.۴۵
الف) مسؤولیت پزشک در شرایط اضطرار۴۶
ب) مسؤولیت پزشک در صورت خودداری از کمک به بیمار در شرایط اورژانس.۴۸
فصل دوم: مفهوم و انواع رضایت۴۹
مبحث اول : مفهوم رضایت.۵۰
گفتار اول: مفهوم لغوی و اصطلاحی رضایت.۵۰
الف) مفهوم لغوی.۵۰
ب) مفهوم اصطلاحی۵۰
گفتار دوم: مفهوم رضایت در قرارداد درمان و ماهیت قرارداد درمان۵۳
الف) مفهوم عام و خاص رضایت.۵۳
ب) ماهیت اذنی بودن قرارداد درمان.۵۴
مبحث دوم: ضرورت اعلام رضایت و انواع آن.۵۵
گفتار اول: ضرورت اعلام رضایت۵۵
گفتار دوم: انواع رضایت.۵۵
الف) تقسیم بندی فقهی۵۵
ب) سایر تقسیم بندی ها.۵۷
فصل سوم: آثار و قلمرو تأثیر رضایت در مقایسه با برائت۶۳
مبحث اول: آثار و قلمرو تأثیر رضایت۶۴
گفتار اول: آثار رضایت در رفع مسؤولیت کیفری پزشک۶۴
الف) اثر رضایت در مفهوم عام.۶۵
ب) اثر رضایت در مفهوم خاص.۶۵
گفتار دوم: قلمرو تأثیر رضایت۶۸
گفتار سوم: شرایط تأثیر رضایت۶۹
مبحث دوم: مفهوم، شرایط، ماهیت حقوقی و اثر و قلمرو تأثیر برائت .۷۰
گفتار اول: مفهوم و شرایط برائت۷۰
الف) مفهوم لغوی و اصطلاحی.۷۰
ب) شرایط تأثیر برائت.۷۱
گفتار دوم: ماهیت حقوقی برائت.۷۳
الف) ایقاع.۷۳
ب) شرط عدم مسؤولیت۷۵
گفتار سوم: اثر برائت در رفع مسؤولیت مدنی پزشک.۷۶
الف) اثر اثباتی برائت در فرض تقصیر پزشک.۷۷
ب) اثر ثبوتی برائت۷۹
گفتار چهارم: قلمرو تأثیر برائت۷۹
فصل چهارم: ارکان رضایت۸۴
مبحث اول: اهلیت، ظرفیت تصمیم گیری بیمار و تصمیم گیری فرد جایگزین۸۵
گفتار اول: اهلیت.۸۶
الف) مفهوم اهلیت۸۶
ب) نکاتی در مورد اهلیت.۸۷
گفتار دوم: مفهوم و ارزیابی درک بیمار.۸۸
الف) مفهوم.۸۸
ب) ارزیابی میزان درک بیمار۸۹
گفتار سوم: ظرفیت تصمیم گیری، مصادیق فقدان ظرفیت و ارزیابی ظرفیت بیمار.۹۰
الف) مفهوم ظرفیت تصمیم گیری.۹۰
ب) مصادیق فقدان ظرفیت۹۲
ج) نقش خواست بیمار در ظرفیت تصمیم‌گیری.۹۲
د) ارزیابی ظرفیت بیمار۹۳
گفتار چهارم: تصمیم گیری فرد جایگزین.۹۵
الف) فرد جایگزین۹۶
ب) مبنا ی تصمیم گیری فرد جایگزین.۹۷
ج) تصمیم گیرندگان جایگزین.۹۷
مبحث دوم: اختیار۱۰۲
گفتار اول: عوامل خارجی سالب اختیار۱۰۳
الف) زور و اجبار.۱۰۳
ب) تهدید.۱۰۴
ج) فریب.۱۰۴
گفتار دوم: عوامل داخلی سالب اختیار۱۰۵
الف) درد.۱۰۵
ب) اضطراب.۱۰۵
مبحث سوم: آگاهی.۱۰۶
بخش دوم: نقش وصف آگاهانه بودن در تأثیر رضایت۱۰۸
فصل اول: ضرورت آگاهی،مبانی، مستندات و قلمرو اصل آگاهی بیمار.۱۱۰
مبحث اول: ضرورت آگاه سازی بیمار و ضمانت اجرای آن۱۱۰
گفتار اول: ضرورت آگاه سازی۱۱۰
گفتار دوم: ضمانت اجرای عدم اطلاع رسانی.۱۱۶
الف) مسؤولیت پزشک.۱۱۶
ب) لزوم وجود رابطه سببیت بین کوتاهی پزشک در آگاه سازی و آسیب های وارده به بیمار.۱۱۹
ج) مؤثر نبودن شرط عدم مسؤولیت.۱۲۰
مبحث دوم: مبانی اصل آگاهی بیمار.۱۲۰
گفتار اول: حسن نیت و اطمینان اجتناب ناپذیر۱۲۰
الف) حسن نیت۱۲۰
ب) اعتماد و اطمینان اجتناب ناپذیر.۱۲۱
گفتار دوم: خودمختاری و حق تعیین سرنوشت۱۲۱
گفتار سوم: مبنای فقهی (قاعده ی غرور)۱۲۲
الف) مفهوم لغوی و اصطلاحی غرور.۱۲۲
ب) ضمان پزشک فریب کار.۱۲۳
مبحث سوم: مستندات حق آگاهی بیمار.۱۲۵
گفتار اول: حق آگاهی بیمار درقوانین.۱۲۵
گفتار دوم: حق آگاهی بیمار و رویه ی قضایی.۱۲۸
مبحث چهارم: قلمرو اصل آگاهی بیمار (استثنائات اصل)۱۲۸
گفتار اول: فوریّت های پزشکی۱۳۰
گفتار دوم: مصونیّت درمانی۱۳۰
الف) مفهوم مصونیت درمانی۱۳۰
ب) مفهوم آسیب۱۳۳
گفتار سوم: حقّ عدم دریافت اطّلاعات و قلمرو آن۱۳۵
الف) حقّ عدم دریافت اطلاعات (انصراف).۱۳۵
ب) قلمرو حق انصراف۱۳۶
فصل دوم: فرآیند آگاهی.۱۳۸
مبحث اول: جایگاه حقوقی و مفهوم آگاهی۱۳۸
گفتار اول: جایگاه حقوقی آگاهی۱۳۸
الف) علم تفصیلی.۱۳۸
ب) علم اجمالی۱۳۹
گفتار دوم: مفهوم وصف آگاهانه بودن رضایت.۱۳۹
الف) مفهوم لغوی آگاهی۱۴۰
ب) مفهوم اصطلاحی آگاهی.۱۴۰
مبحث دوم: عوامل مؤثر بر آگاه سازی و شیوه های آگاه سازی.۱۴۳
گفتار اول: عوامل مؤثر بر آگاه سازی۱۴۳
الف) تأثیر ارزش های فرهنگی جامعه۱۴۴
ب) تأثیر ارزش های اجتماعی جامعه.۱۴۴
ج) تأثیر کیفیت ارتباط پزشک و بیمار۱۴۴
د) میزان تمایل بیماران برای کسب اطلاعات۱۴۵
گفتار دوم: شیوه های آگاه سازی۱۴۶
الف) شیوه های آگاه سازی در اعمال پزشکی پرخطر۱۴۸
ب) شیوه ی آگاه سازی در درمان های طولانی مدت.۱۵۳
فصل سوّم: آثار آگاهی۱۵۵
مبحث اول: اثر حقوقی۱۵۵
مبحث دوم: آثار عملی۱۵۵
گفتار اول: مشارکت بیمار در روند درمان.۱۵۵
گفتار دوم: اعتماد سازی نسبت به حرفه ی پزشکی۱۵۹
گفتار سوم: کاهش دعاوی.۱۶۰
فصل چهارم: ارکان و قلمرو آگاهی۱۶۲
مبحث اول: ارکان آگاهی.۱۶۲
مبحث دوم: قلمرو آگاهی۱۶۷
گفتار اول: قلمرو زمانی.۱۶۷
گفتار دوم: قلمرو موضوعی.۱۶۹
الف) اطلاعات باید کافی باشد۱۶۹
ب) گستره ی ارائه ی اطلاعات بسته به شرایط مختلف، متفاوت است۱۷۳
نتیجه گیری و پیشنهادات۱۷۵
فهرست منابع و مآخذ.۱۷۸
Abstract.188
مقدمه
الف ـ بیان مسأله
الزام حقوقی پزشک در اخذ رضایت از بیمار، پیش از انجام معالجات، یکی از بارزترین نشانه های اصل (استقلال و خود مختاری) است . Autonomy
به عنوان یک قاعده ی کلی، معالجه ی پزشکی را تنها باید با رضایت بیمار واجد صلاحیت یا فردی که می تواند از جانب وی رضایت دهد یا در برخی موارد خاص، با مجوز دادگاه، انجام داد. (بینت، ۱۳۸۹).
رضایت باید دارای اوصاف و شرایطی باشد که تأمین کننده ی نظر قانونگذار در سقوط ضمان پزشک گردد؛ بنابر این رضایتی مؤثر است که علاوه بر قصد و اراده ی داوطلبانه ی بیماران، در نتیجه ی علم و اطلاع از کم و کیف درمان و پیامدهای آن، حاصل شده باشد؛ لذا باید گفت عنصر آگاهی، پیش شرط رضایت است و از آنجا که نحوه ی درمان، یک موضوع کاملاً تخصصی است، این وظیفه ی طرف آگاه (پزشک) است که اطلاعات لازم و مکفی را در اختیار بیماران قرار دهد. (پلومر،۱۳۸۷)
از سوی دیگر، به نظر می رسد که بر این قاعده ی کلی، استثنائاتی وارد است؛ بدین معنی که علیرغم اینکه وظیفه ی اخلاقی پزشک، حقیقت گویی و اخذ رضایت آگاهانه از بیمار می باشد، اما در مقابل، مواردی نیز وجود دارد که بیان تمام حقایق به بیمار، نه تنها مفید نخواهد بود بلکه ممکن است باعث ورود خسارات زیانبار جسمی و یا روحی به بیمار شود و حتی در برخی موارد ممکن است بیمار را از ادامه ی پروسه ی درمان بازدارد که خود، نوعی آتانازی محسوب می شود.
در برخی موارد نیز شرایطی وجود دارد که اخذ رضایت آگاهانه از بیمار، با اینکه ضروری است، اما اساساً، امکان پذیر نیست. در واقع می توان گفت، وظیفه ی پزشک است که به صورت تفصیلی آگاهی های لازم را در اختیار بیمار قرار دهد (علم تفصیلی)، اما در شرایطی، ناگزیر است که به آگاه سازی اجمالی بیمار، بسنده کند (علم اجمالی). به همین جهت به نظر می رسد که مصلحت اندیشی، اقتضاء می کند که یک پزشک متعهد، در هر مورد، تصمیم متناسب با آن مورد، اتخاذ کند و نیز به نظر می رسد که قاعده ی کلی فوق الذکر، در همه ی موارد و بلا استثناء، قابل اعمال نباشد.
“با وجودیکه کارشناسان بهداشتی، عموماً موظف هستند تا خطرات مهمی را که با درمان، در ارتباط است فاش نمایند و به سؤالات بیماران، صادقانه پاسخ دهند، این وظیفه، چیزی را شامل می شود که به آن “مصونیت درمانی” می گویند. این بدین معنی است که خودداری از ارائه ی اطلاعات در شرایطی موجه است که کارشناس بهداشتی، بر پایه ی دلایل معقول، به این نتیجه برسد که سلامت بیمار، هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی، ممکن است در نتیجه ی این اطلاعات، دچار آسیب جدی گردد.” (بینت، ۱۳۸۸، ۶۵) .
با توجه به مطالب فوق، ما در این تحقیق در صدد پاسخگویی به این سؤالات هستیم که مبنای رضایت آگاهانه چیست؟ قلمرو و شرایط رضایت آگاهانه ی مؤثر وحدود و قلمرو آگاهی بیمار چیست؟ در واقع چه اطلاعاتی را باید به بیمار داد و ارائه ی چه اطلاعاتی، ضروری نیست و گاه، حتی ممنوع است؟ آیا با قبول قاعده ی کلی اخذ رضایت آگاهانه، می توان قائل به استثناء بود؟ موارد استثنائی که آگاه سازی بیمار جهت اخذ رضایت، به دلیل تعارض با مصلحت بیمار، منتفی است، وجود دارد یا خیر؟ آیا مواردی وجود دارد که آگاه سازی پیش از اعلام رضایت، ضروری باشد اما امکان پذیر نباشد؟ مواردی وجود دارد که ارائه ی آگاهی اجمالی، برای اخذ رضایت،کافی باشد؟
ب ـ اهمیت و ضرورت تحقیق:
۱ـ اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ نظری:
ضرورت اخذ رضایت آگاهانه از بیمار، مبتنی بر اصل اخلاقی استقلال انسان می باشد . هر انسانی، به خودی خود، موجودی مستقل است و می تواند برای سرنوشت خویش اتخاذ تصمیم نماید. این اصل، به خصوص در فلسفه ی کانت اهمیت ویژه ای دارد. بر مبنای فلسفه ی کانت، هر انسانی یک غایت است، پس نمی توان از او استفاده ی ابزاری کرد.
از آنجا که فرض بر این است که انسان باید آزادانه، در مورد سرنوشت خویش تصمیم بگیرد، اصولاً، پزشکان نیز، در امور درمانی، از نظر اخلاقی، موظف هستند آگاهی های لازم را برای اتخاذ تصمیم، در اختیار بیماران خود قرار دهند و در نتیجه، مسأله ی درمان، اصولاً، باید مبتنی بر رضایت آگاهانه ی فرد باشد. لذا تحقیق در خصوص اصل آگاه سازی بیماران پیش از هر اقدامی، از ضروریات غیر قابل اجتناب به نظر می رسد.
۲ـ اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ عملی:
با وجود اینکه پزشکان از نظر اخلاقی، مکلف هستند راه تصمیم گیری آگاهانه را برای فرد هموار سازند، اما در مسایل پزشکی، به دلیل حساسیت، پیچیدگی و تخصصی بودن آنها، در عمل، نمی توان یک قاعده ی کلی را بر تمام مصادیق، اعمال کرد. یک پزشک متعهد، بایستی با مصلحت اندیشی و درک شرایط و مقتضیات بیماران، در خصوص هر یک از آنها، تصمیمی متناسب اتخاذ نماید .
در این زمینه لازم است معذوریت ها نیز در نظر گرفته شود. به عنوان مثال مصادیقی وجود دارد که پزشک ملزم به اخذ رضایت آگاهانه است، اما در شرایطی قرار دارد که اساساً، امکان اخذ رضایت آگاهانه، وجود ندارد و از طرفی تعهد حرفه ای وی ایجاب می کند که به وظایف خود عمل کند. یا مصادیقی وجود دارد که دادن آگاهی های لازم به بیمار برای اخذ رضایت از وی، با مصلحت بیمار تناقض پیدا می کند در حالیکه تعهد حرفه ای پزشک ایجاب می کند که وی در اینجا، از حقیقت گویی، که خود، از وظایف اخلاقی پزشک است، اجتناب کند و موارد بیشمار دیگر از این قبیل.
وجود این مسائل و مشکلات ناشی از آن، در عمل، اقتضاء می کند که قلمرو اختیارات پزشک و بیمار مشخص شود.
از این رو کاوش در حدود و ثغور این دو مفهوم؛ یعنی از یک سو، تعهد حرفه ای پزشک و پایبندی وی به سوگندی که یاد کرده است و از سوی دیگر، اصل خود مختاری بیمار و در نتیجه، حق قبول یا رد درمان و تعیین مرزهای آنها، در قلمرو اخلاق پزشکی، از ضروریات غیر قابل اجتناب به نظر می رسد .
از آنجا که در این زمینه، از این جنبه، تا کنون تحقیق و تبیینی به طور خاص، انجام نشده است، امید است این تحقیق گامی ابتدایی، در جهت تبیین مفهوم و قلمرو رضایت آگاهانه و حدود استثنائات آن، از لحاظ نظری و عملی، باشد.
ج ـ هدف های تحقیق :
۱- هدف کلی:
تبیین نظریه ی رضایت آگاهانه در حقوق پزشکی .
۲- اهداف جزئی:
۱-۲- تشریح مبانی التزام پزشک به اخذ رضایت بیمار .
۲-۲- تحلیل شرایط رضایت آگاهانه ی مؤثر .
۳-۲- تبیین استثنائات وارد بر اصل اخذ رضایت آگاهانه .
۴-۲- توصیف حدود و قلمرو آگاهی های بیمار .
د ـ فرضیه ها یا سؤال های تحقیق :
۱- سوال کلی:
مفهوم نظریه ی رضایت آگاهانه چیست؟ مبانی،شرائط و قلمرو آن کدام اند؟
۲- سوالات جزئی:
۱-۲- مبانی التزام پزشک به اخذ رضایت آگاهانه از بیمار چیست ؟
۲-۲- شرایط رضایت آگاهانه ی مؤثر چیست ؟
۳-۲- آیا بر اصل اخذ رضایت، استثنائاتی وارد است ؟
۴-۲- حدود (قلمرو) آگاهی بیمار چیست ؟
ه ـ مبانی نظری:
شأن انسانی، منشأ اصل استقلال فردی یا خود مختاری ((Autonomy است. هر یک از ابناء بشر بنا به انسان بودن، محق هستندکه به شرافت انسانی شان، احترام گذاشته شود و آنچنان که کانت قائل است؛ به‌عنوان هدف غایی در نظر گرفته شوند و از استفاده ابزاری از ایشان پرهیز شود. (اصغری، ۱۳۸۷).
مبنای رضایت آگاهانه، اصل خود مختاری یا استقلال فردی (Autonomy ) می باشد. اتونومی یکی از اصول اخلاق زیستی است. براساس اصل استقلال فردی، هر فرد واجد صلاحیت تصمیم‌گیری، حق دارد، خود، در مورد مسائل شخصی اش، تصمیم‌گیری کند. در قلمرو اخلاق پزشکی نیز، مبنای کسب رضایت آگاهانه از بیماران در پروسه ی درمان، اصل خود مختاری می باشد.
از لحاظ حقوقی، شاید بتوان از قاعده ی فقهی تسلیط به عنوان مبنای اخذ رضایت آگاهانه از بیمار استفاده کرد. لیکن این قاعده ی فقهی، صرفاً در خصوص اموال پذیرفته شده است و تسلط انسان بر جسم خود، در مقایسه با اموالش، از لحاظ فقهی، بسیار محدود می باشد! مبنای دیگری که به ذهن متبادر می شود، قاعده ی فقهی احترام است؛ بدین صورت که جسم و روان هر انسانی، بما هو انسان، محترم است و هیچکس، غیر از خود او، حق تصمیم گیری ندارد.
در خصوص پیشینه ی تحقیق ، شایان ذکر است در خصوص مباحث حقوق پزشکی، تحقیقات زیادی انجام نشده است. طبق بررسی های انجام شده، صرفاً چند مقاله ی ثبت شده در مرکز اسناد ایران، مرتبط با مو ضوع، مشاهده می شود اما در خصوص رضایت آگاهانه در قلمرو حقوق پزشکی، از این جنبه، بصورت خاص و مجزا، پایان نامه، تحقیق، تفسیر و تبیینی، صورت نگرفته است؛ بنابراین شاید بتوان گفت تحقیق حاضر، در نوع خود، از اولین گام ها می باشد.
و ـ پیشینه تحقیق:
“قوانین حقوقی در کسب رضایت نامه از بیمار”، فرحناز بروزی شاد.
“بررسی علل رضایت و نارضایتی بیمار از پزشک”، زالی.
“ضرورت آگاهی، شناخت و رضایت در در مان بیمار نابارور”، میر قاسم جعفر زاده.
“رضایت بیمار و نقش آن در منابع محدود بیمارستانی”، بهرام دلگشایی.
