واحد نکا

(M.A) پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
رشته تحصیلی :
تحقیقات آموزشی
عنوان:
بررسی عوامل زیرساختی استقرار مدیریت دانش در دانشگاه علوم پزشکی مازندران

تابستان 92

فهرست مطالب

عنوان                                                                                           صفحه

چکیده 1
فصل اول :کلیات تحقیق2
مقدمه 3
بیان مساله .4
اهمیت وضرورت تحقیق 6
اهداف پژوهش 8.
اهداف کلی پژوهش.8-
اهداف جزئی پژوهش .8-
متغیرهای تحقیق 8
سوال اصلی پژوهش9
سوال ویژه پژوهش 9-
تعاریف .10
تعاریف نظری 10-
تعاریف عملیاتی 11-
فصل دوم :ادبیات یا پیشینه پژوهش.12
مقدمه .13
بخش اول –مبانی نظری پژوهش .13
مفاهیم اساسی مدیریت دانش 13
ماهیت دانش 13
سلسله مراتب دانش14
اطلاعات 14
تعریف دانش .15
ویژگی های دانش .17

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                صفحه

انواع دانش .18
فرایند تبدیل دانش یا دانش آفرینی.19
مدیریت دانش .20
تعریف مدیریت دانش .21
اصول مدیریت دانش22
فرایند مدیریت دانش23
-خلق دانش.23
-حفظ ونگهداری دانش.24
بازیابی وتوزیع دانش(سهیم سازی)24-
-کاربرد دانش.25
مدیریت فرایندی دانش.26
راهبردهای مدیریت دانش.27
دیدگاههای مدیریت دانش27
تئوری های مدیریت دانش28
مدل های مدیریت دانش30
عوامل زیر ساختی مدیریت دانش .32
سازمان یادگیرنده و سازمان یاددهنده .34
تکنولوژی اطلاعاتی 39
فناوری اطلاعات به عنوان توانمندساز مدیریت دانش.40
ارتباط بین مدیریت دانش و فناوری اطلاعات.41
رهبری43
گامهای رهبران در مسیر مدیریت دانش سازمانی .43
ساختار سازمانی 45

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                صفحه

-بی مرزی .47
سیالی و روانی47
جذابیت.47-
انعطاف پذیری47-
روابط غیر رسمی 47
ابعاد ساختاری برای استقرار مدیریت دانش سازمانی.48
-رابطه مبتنی بر اعتماد48
-رابطه تعاملی برون سازمانی .48
-رابطه عاطفی فراگیر49
فرهنگ سازمانی49
فرهنگ متناسب با استقرار مدیریت دانش .49
-ابعاد فرهنگی مورد نیازجهت استقرار مدیریت دانش در سازمان .51
-فرهنگ تسهیم دانش.51
-فرهنگ مشارکتی .52
-فرهنگ اعتماد محور.52
-فرهنگ نوآورانه .53
-فرهنگ باز.53
-فرهنگ سازمانی یادگیرنده .54
یادگیری سازمانی 54
یادگیری.55
-سطوح یادگیری .55
-یادگیری فردی .55
-یادگیری تیمی 55
-یادگیری سازمانی .56

فهرست مطالب

عنوان صفحه

انواع یادگیری.56-

-یادگیری انطباقی 56

-یادگیری زایا یا خلاق. 56
-یادگیری زدایی56
-مهارت های یادگیری57
-یادگیری الگویی57
-گفتمان .57
منابع انسانی .58
دانشگران .59
اصول اداره کارکنان دانشگران .60
-مشارکت دانایی محور60
-ایجاد شبکه دانش 60
-توسعه ظرفیت یادگیری60
-فعالیت تیمی. 60
-شریک تجاری .61
-رویکرد استراتژیک.61
– برنامه ریزی توسعه فردی 61
-رفتار احترام آمیز61
-آموزش 61
مهارت های لازم در آموزش کارکنان دانشی .62
عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش .62
-تکنولوژی اطلاعات .63
-فرایندها63
-مردم(افراد).63
-تعهد استراتژیک.63
موانع استقرار مدیریت دانش .64

فهرست مطالب

عنوان صفحه

-فرهنگ سازمانی .64

-سیستم های انگیزشی .64

-کمبود بازارهای دانش 65

-مقاومت کارکنان .65
-سلسله مراتب سازمانی .65
تحقیقات انجام شده در ارتباط با موضوع تحقیق .66
-تحقیقات انجام شده در داخل کشور.66
-تحقیقات انجام شده در خارج از کشور68
نتبجه گیری 73
فصل سوم :روش شناسی پژوهش .74
مقدمه 75
روش پژوهش 75
جامعه آماری پژوهش 75
نمونه و روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه 76
روش ها یا ابزار گردآوری داده ها.76
روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها.77
-روایی77
-پایایی .77
روش تجزیه و تحلیل داده ها77
فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها80
مقدمه .81
تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها81
تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها.83
فصل پنجم:خلاصه ،نتیجه گیری و پیشنهادها.88
خلاصه .89
نتایج .90

فهرست مطالب

عنوان صفحه

بحث و تفسیر نتایج 92

نتیجه گیری .95
محدودیت های پژوهش96
-محدودیت در کنترل محقق 96
-محدودیت خارج از کنترل محقق96
پیشنهادها.97
پیشنهادهای مبتنی بر یافته های پژوهش.97-
پیشنهادهای مبتنی بر تجارب محقق 98-

توصیه به محققان آینده 98

فهرست منابع .99
پیوست ها105

فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول2-1:تعریف دانش از دیدگاه صاحب نظران16
جدول2-2:جنبه های متفاوت دانش و کاربردهای آنها.17
جدول2-3:حافظه سازمانی 24
جدول2-4:دیدگاه های مختلف پیرامون تعریف مدیریت دانش 28
جدول2-5:عوامل کلیدی موفقیت در مدیریت دانش63
جدول3-1: توزیع فراوانی جامعه آماری بر حسب جنسیت75
جدول3-2: توزیع فراوانی نمونه آماری بر حسب جنسیت76
جدول3-3: توزیع سؤالات پرسشنامه در بین متغیرهای مورد مطالعه76
جدول3-4: جدول تناظر سؤالات ویژه با سؤالات پرسشنامه.77
جدول4-1: توزیع ودرصد فراوانی نمونه ها بر حسب جنسیت.81
جدول4-2: توزیع و درصد فراوانی نمونه ها به تفکیک مدرک تحصیلی.81
جدول4-3: توزیع و درصد فراوانی نمونه ها به تفکیک سابقه خدمت.82
جدول4-4: توزیع میانگین و انحراف معیار نمرات متغیرها به تفکیک جنسیت83.
جدول4-5:نتایج حاصل از آزمون نمونه در مورد مقایسه میانگین زیرساخت فنی دانشگاه 83
جدول4-6:نتایج حاصل ازآزمون نمونه درمورد مقایسه میانگین زیرساخت فرهنگ سازمانی 84
جدول4-7: نتایج حاصل ازآزمون نمونه درمورد مقایسه میانگین زیرساخت یادگیری سازمانی دانشگاه .84
جدول4-8: : نتایج حاصل ازآزمون نمونه درمورد مقایسه میانگین زیرساخت ساختار سازمانی دانشگاه .85
جدول4-9: نتایج حاصل ازآزمون نمونه درمورد مقایسه میانگین زیرساخت منابع انسانی.85
جدول4-10: نتایج حاصل ازآزمون نمونه درمورد مقایسه میانگین زیرساخت مدیریت دانش.
جدول4-11: نتایج حاصل از آزمون رتبه ای فریدمن در مورد رتبه هر یک از عوامل زیر ساخت مدیریت دانش دانشگاه86

فهرست اشکال و نمودارها

عنوان صفحه

نمودار2-:1سلسله مراتب دانش .14

شکل2-2:فرایند تبدیل دانش 20
شکل2-3:مدل کافرا.31
نمودار4-1: توزیع و درصد فراوانی نمونه ها بر حسب جنسیت.81
نمودار4-2: توزیع و درصد فراوانی نمونه ها به تفکیک مدرک تحصیلی82
نمودار4-3: توزیع و درصد فراوانی نمونه ها به تفکیک سابقه خدمت82

چکیده
تحقق جامعه دانش محور مستلزم وجود سازمان هایی است که خلق، اشاعه و کاربرد دانش را در تمام فرایندهای خود به کار برند، دراکر[1] با به کارگیری واژگانی همچون کاردانشی، دانشگر و سازمان دانشی خبر از ایجاد نوع جدیدی از سازمان ها را می دهد که در آن ها به جای قدرت بازو، قدرت ذهن حاکمیت دارد. این پژوهش به “بررسی عوامل زیر ساختی استقرار مدیریت دانش در دانشگاه علوم پزشکی مازندران “می پردازد. سوال اصلی این پژوهش: عوامل زیر ساختی دانشگاه در استقرار مدیریت دانش چگونه است؟و سوالات ویژه عبارتند از:
1-عوامل فنی دانشگاه در استقرار مدیریت دانش چگونه است؟
2-عوامل فرهنگ سازمانی دانشگاه در استقرار مدیریت دانش چگونه است؟
3-عوامل یادگیری سازمانی دانشگاه در استقرار مدیریت دانش چگونه است؟
4-عوامل ساختار سازمانی دانشگاه در استقرار مدیریت دانش چگونه است؟
5-عوامل منابع انسانی دانشگاه در استقرار مدیریت دانش چگونه است؟
6-رتبه هریک از عوامل در استقرار مدیریت دانش چگونه است؟
این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی و زمینه یابی است. جامعه پژوهش 1308نفراست، برای تعیین حجم نمونه از جدول کرجسی و مورگان استفاده شده، تعداد نمونه 300نفر است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته شامل 39 سوال است.
نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد ، زیرساخت های مدیریت دانش دانشگاه بالاتر از حد انتظار بوده، میتوان نتیجه گیری نمود، این زیرساخت ها در دانشگاه علوم پزشکی جهت استقرار مدیریت دانش از وضعیت مناسبی برخوردار است. ومی توان نتایج حاصل از این آزمون را با اطمینان 99% به جامعه آماری تعمیم داد. (72/3=t، 000/0=sig). ودر نهایت می توان گفت زیرساخت های فنی، فرهنگ سازمانی، منابع انسانی نسبت به سایر زیرساخت ها جهت استقرار مدیریت دانش در دانشگاه علوم پزشکی مازندران از وضعیت مناسب تری برخوردار است.

فصل اول

کلیات تحقیق

انسان دانش را مدیریت نمی کند. بر عکس، این دانش است که انسان را اداره می نماید.
الوین تافلر
مقدمه
با آغاز قرن بیست و یکم عصر جدیدی در تکامل زندگی و ساختار سازمانی پدید آمده است. تغییرات عمده در محیط اقتصادی که به وسیله جهانی شدن و فناوری رخ داده است، تحولات اساسی سازمان ها را به منظور انطباق با دنیای نوظهور ضروری ساخته است (فیضی و قطریفی،1389). این موضوع توجه سازمان ها را به سمت دانش معطوف کرد، اهمیت دانش و کاربرد آن در قلمروهای گوناگونی از جمله اندیشمندان اجتماعی برای تحقق جامعه ی بدون طبقه و توزیع عادلانه معرفت، در سازمان و مدیریت به عنوان رمز بقا و موفقیت و کسب مزیت رقابتی پایدار، در اقتصاد به عنوان دارایی استراتژیکی بحث شده است (عدلی،1385). از این دیدگاه استدلال می شود که دانش دارایی غیر ملموسی است که در اقتصاد جدید از دارایی سنتی مهم تر است (نیک فطرت،1381). در گذشته معمولا ارزش یک سازمان بر حسب سرمایه و دارایی های ملموس سنجیده می شد، اما در هزاره ی سوم، دارایی های غیر ملموس به عنوان بهترین دارایی سازمان تلقی می شود (الوانی،1383). در محیط رقابتی امروز سازمان ها باید دانش را به گونه ای کارآمد و موثر مدیریت کنند، بدین معنی که نه تنها بر دانش موجود مدیریت کند بلکه به خلق و ایجاد دانش بپردازد و آن ها را ذخیره کند و آنگاه آن را به طور منظمی قابل استفاده و بهره برداری سازد (الوانی،1383). نقش نظام آموزش عالی در استقرار مدیریت دانش به عنوان قابلیت اصلی، بیش از سایر سازمان هاست، به نحوی که دانشگاهها از اجزای اساسی توسعه ی علمی، فرهنگی و اجتماعی کشورها محسوب می گردد (نعمتی، 1384). بنابراین دانشگاههای کشور ما نیز همچون سایر کشورهای خواهان توسعه و پیشرفت می توانند در زمینه ی مدیریت دانش گامهای استواری را بردارند که تحقق این امر مستلزم بررسی عوامل زیرساختی است که موجب حمایت از استقرار مدیریت دانش در دانشگاهها می گردد و پژوهشگر درصدد است که این عوامل را مورد بررسی قرار دهد.

بیان مسأله

دراکر[2] با به کارگیری واژگانی همچون کاردانشی، دانشگر و سازمان دانشی خبر از ایجاد نوع جدیدی از سازمان ها را می دهد که در آن ها به جای قدرت بازو، قدرت ذهن حاکمیت دارد، بر اساس این نظریه در آینده جوامعی انتظار توسعه و پیشرفت را خواهند داشت که سهم بیشتری از دانش را به خود اختصاص دهند (الوانی و دانایی فرد،1380). تحقق جامعه دانش محور مستلزم وجود سازمان هایی است که خلق، اشاعه و کاربرد دانش را در تمام فرایندهای خود به کار برند، علی رغم اینکه از نیمه دوم هشتاد اهمیت دانش به عنوان دارایی استراتژیکی و سرمایه سازمان که برای سازمان ها و جوامع مزیت رقابتی پایدار ایجاد می کند و برای ملت ها و کشورها موفقیت و بقای بلند مدت را به ارمغان می آورد، توسط سازمان ها و جوامع بازشناسایی شد، اما اداره اثربخش آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است زیرا آنها هنوز در مرحله اکتساب اطلاعات و ذخیره آن هستند و برای این منظور طراحی شده اند، در صورتی که تغییرات سریع در هزاره سوم سازمان ها را با چالش های مختلفی روبرو کرده است که تکنولوژی اطلاعات نمی تواند پاسخگوی این چالش ها باشد، در محیط های فرا آشوب و پیچیده امروز، سازمان هایی موفق هستند که با کمک ابزارهای مدیریتی و فناوری های نوین، از فرصت ایجاد شده به نفع خود استفاده کنند، مدیریت دانش یکی از این ابزارهاست، مدیریت دانش روی خلق ارزش ها تاکید می کند و به معنای اداره کردن دانش موجود و تبدیل آن به دانش مفید در سازمان است و دو جزء مهم دارد اداره دانش و افزایش توانایی برای خلق دانش جدید و نوآوری که منجر به اهمیت یافتن یادگیری و یادگیری زدایی می شود، در این ارتباط مالهوترا[3] بیان می کند مدیریت دانش اعمال مدیریت و زمینه سازی برای تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح از طریق گردآوری، اشاعه و کاربرد آن به عنوان یک سرمایه سازمانی است، مهمترین بخش مدیریت دانش تبدیل دانش ضمنی به صریح و هم چنین تبدیل دانش شخصی به دانش سازمانی است که در مدل مشهور نوناکا[4] ارائه شده است (حسن زاده،1386). مهمترین بخش تبدیل دانش به فراهم سازی زیرساخت های مورد نظر مربوط می شود. زیر ساخت های مدیریت دانش در دو رویکرد قابل شناسایی است، اولین رویکرد زیرساخت فیزیکی مدیریت دانش است که به منظور حمایت و اداره فرایند های مبتنی بر دانش طراحی شده است که عمدتا بر تکنولوژی اطلاعات مبتنی است، بعد دوم مدیریت دانش رویکرد اجتماعی_انسانی است، تمرکز این رویکرد بر افراد و اعضای سازمان است زیرا اعتقاد بر این است که دانش پدیده اجتماعی است، بر اساس این رویکرد بخش عظیمی از دانش سازمان به صورت ضمنی است که قابل مشاهده نیست و یکی از دغدغه های این رویکرد تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح است (صلواتی،1384).
بر مبنای تئوری مدیریت دانش جامع، برای اینکه مدیریت دانش قابلیت اصلی سازمان شود باید زیر ساخت ها و عوامل آن مورد توجه قرار گیرد، از میان سازمان ها، دانشگاه ها از نظر اندازه، وسعت و تنوع سرمایه های هوشی یکی از گسترده ترین نهاد اجتماعی رسمی هستند، دانشگاه ها در نقش سازمان های دانشی عمدتا فعالیت های اصلی خود را معطوف به یادگیری، خلق و اشاعه دانش می نمایند، لذا آنها باید در استقرار مدیریت دانش به عنوان قابلیت اصلی نسبت به سایر سازمان ها پیشگام باشند و نقش رهبری را ایفا کنند،
ملکی و همکاران (1386)در ارزیابی مدیریت دانش در اورژانس بیمارستان حضرت رسول اکرم نشان داده اند که وضعیت مدیریت دانش در اورژانس بیمارستان مورد مطالعه در سطح متوسطی قرار دارد. کرمی و پیری (1386)در بررسی میزان حاکمیت فرایندهای مدیریت دانش در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به این نتیجه رسیدند که استقرار فرایندهای مدیریت دانش در سطح کمتر از متوسط بوده اند.
اما پژوهش های ملکی (1386)، کرمی و پیری (1386)، حسن زاده (1386)، حسینی (1386)، راولی[5] (2000)، نشان می دهد که بین سازمان های مختلف به لحاظ فراهم آوردن عوامل زیرساختی مدیریت دانش تفاوت معنی داری وجود دارد، لذا پژوهشگر در صدد پاسخگویی به این مسئله است که وضعیت دانشگاه های علوم پزشکی مازندران به لحاظ فراهم آوردن عوامل زیرساختی استقرار مدیریت دانش چگونه است؟

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهمیت دانش و کمک آن به جامعه به زمان های گذشته بر می گردد، فیلسوفان یونان باستان نظیر سقراط و افلاطون زندگی خود را برای نیل به حقیقت و روشنگری از طریق دانش ایثار کردند، پژوهش های اخیر نیز به راز زدایی پرداخته و علی رغم اهمیت سرمایه فیزیکی، سازمانی و انسانی دانش را به طور مجزا مورد بررسی قرار داده و بر نقش آن در استراتژی رقابتی توجه کرده است، ضرورت تفکیک دانش از سایر منابع ناشی از اهمیت آن است، در حال حاضر دانش به عنوان مهم ترین منبع استراتژیکی سازمان در بین سایر منابع و سرچشمه موفقیت جمعی بازشناسایی شده و بنیان مسابقه توانایی محور امروز را شکل می دهد لذا ضروری است که دانش موجود در سازمان ها به صورت اثربخش اداره شود (عدلی،1386).
ضرورت دیگر این پژوهش ناشی از اعمال قدرت دانش برای کسب مزیت رقابتی پایدار است، تئوری پردازان بزرگ اقتصادی و تجاری دانش را به عنوان مزیت رقابتی نهایی برای سازمان های جدید و کلید پیروزی آنها بیان کرده اند و استدلال می کنند که دانش منبعی قدرتمند است که در سازمان ایجاد ارزش می کند زیرا مشکل یا غیر ممکن است که تقلید و کپی شود و مالک آن دارای یک کالای منحصر به فرد و فی نفسه است، بدیهی است چنین منبعی باید محافظت، بهسازی و اداره شود و از هر تکنیک و روشی که رشد و اشاعه بهتر آن را فراهم کند، استفاده شود، بنابراین مدیریت دانش یک ابزار سودمند برای سازمان هاست تا سرمایه ی هوشی خود را توسعه دهند، نوآوری را تشویق کنند و از آن مهمتر عملکرد مطلوب را به حداکثر برسانند، بدین ترتیب مدیریت دانش ارتباط مستقیمی با اثربخشی سازمان های امروزی دارد و دانش نقش میانجی را در این سازمان ها ایفا می کند، و فرصت لازم را برای دسترسی، حفظ و عملکرد منابع انسانی فراهم می نماید.
ضرورت دیگر این پژوهش ناشی از پدیده ی جهانی شدن است، جهان گرایی و رقابت، منجر شد تا دانش به عنوان ارزشمندترین منبع استراتژیکی شناخته شود و توانایی سازمان به منظور کاربرد دانش برای استفاده از فرصت های در حال گذر و حل مسأله مهمترین توانایی آن گردد، سازمانی که درباره ی محیط درونی و بیرونی بیشتر بداند، در مقایسه با رقبای جهانی بهتر عمل می کند، بازارها به طور فزاینده ای رقابتی شده اند و نرخ نوآوری در آنها بسیار بالاست، در این بازارها برای کسب و خلق مزیت رقابتی، دانش باید با روشهای مناسب تری تکامل یابد و به نسبت سریع تری توزیع شود (عدلی، 1384).
اهمیت دیگر این پژوهش به این مطلب اشاره دارد که امروزه سازمان ها بر مبنای دانش رقابت می کنند و با کاربـرد دانش منافع بیشتری کسب می کنند، مدیریت دانش بیش از آنکه نوعی تفکر درباره ی چگونگی اداره‌ی یک سازمان باشد، نوعی دارایی راهبردی برای افراد و سازمان هاست، با اطمینان می توان گفت که استقرار مدیریت دانش در یک دوره ی کوتاه مدت، به بهره برداری بهینه از اطلاعات قابل دسترسی و منابع موجود، افزایش سریعتر حل مسأله، پاسخ به تغییر و انطباق با آن و انعطاف پذیری بیشتر خواهد شد، در حالی که در یک دوره ی بلند مدت نیز قادر است پیشرفت و توسعه سازمانی را برای آینده ای مطمئن تقویت نماید.
علیرغم اهمیت مدیریت دانش، وضعیت نظام آموزش عالی کشور در زمینه ی مدیریت دانش مناسب نیست، بی شک مدیریت دانش و همچنین شیوه های انتقال دانش، تأثیری عمده بر توان و پایایی دانشگاهها دارد، توسعه ی موفق، به کسب دانش و پر کردن خلاء علمی نیاز دارد، مسأله مهم چگونگی پر کردن شکاف های علمی است و اینکه چگونه کشورهای در حال توسعه از فرصت خود استفاده می کنند و خطرات موجود را با کسب و استفاده از دانش کاهش می دهند، از نظر آرمسترانگ[6]، بسیاری از دانشگاهها هنوز با دانش و انواع آن آشنایی ندارند و آن را به وضوح درک نکرده اند. در حالی که مقتضیات دانشگاههای کنونی، دانشگاهها را باید به سمت درگیری با فعالیت های یادگیری سوق دهد تا دانش جدیدی را خلق کنند و بتوانند مشکلات خود را حل کنند و چالش ها را از میان بردارند، دانشگاه به عنوان یک سازمان آموزشی بخش عظیمی از فعالیت های مربوط به دانش را انجام می دهد (قورچیان، لاهیجانیان، 1385). بنابراین ضروری است که زمینـه های استقـرار مدیـریـت دانش را در دانشگاهها فراهـم کنند و عوامل زیرساختی که بر مدیـریـت دانش تأثیر می گذارند را شناسایی کنند، این ضرورت ها، انگیزه ی پژوهشگر را در پژوهش و کنکاش در امر بررسی عوامل زیرساختی بر استقرار مدیریت دانش در دانشگاهها را موجب شده است.
1-Drucker
1-Drucker
2-Malhotra