گرایش : خصوصی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد نراق
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
(M.A)
گرایش حقوق خصوصی
عنوان :
حقوق مالکیت ادبی و هنری در آثار تلویزیونی
استاد راهنما:
دکتر سید حسن شبیری زنجانی
استاد مشاور:
دکتر جمشید شریفیان
فهرست مطالب
عناوین صفحات
چکیده
مقدمه۱
الف) طرح موضوع۲
ب) پیشینه تحقیق.۳
ج) اهداف تحقیق.۳
د) سوالات تحقیق۳
ه) فرضیه های تحقیق.۴
و) روش تحقیق.۴
ز) ساختار تحقیق.۴
فصل اول – کلیات
مبحث اول : تاریخچه۵
گفتار اول : مروری بر تاریخچه پیدایش تلویزیون.۶
گفتار دوم : تحولات تاریخی حمایت حقوقی از آثار تلویزیونی.۸
بند اول ) در قوانین موضوعه.۹
الف) انگلستان.۹
عناوین صفحات
ب) فرانسه. ۱۰
ج) ایران ۱۳
بند دوم ) در اسناد ومعاهدات بین المللی. ۱۶
الف) کنوانسیون برن ۱۶
ب) کنوانسیون رم ۱۹
ج) موافقت نامه تریپس ۲۲
بند سوم ) در دکترین و رویه قضایی ۲۵
مبحث دوم : مفهوم شناسی۲۷
گفتار اول : مفهوم اثر تلویزیونی.۲۸
گفتار دوم : انواع آثار تلویزیونی.۳۰
بند اول ) از لحاظ موضوع. ۳۱
الف) خبری.۳۱
ب) عقیدتی و تربیتی ۳۱
ج) فرهنگی ۳۲
د) اجتماعی ۳۲
ه) سیاسی. ۳۲
و) اقتصادی ۳۲
عناوین صفحات
ز) سرگرمی و ورزشی ۳۲
بند دوم ) از لحاظ شکل. ۳۳
الف) نمایش ۳۳
ب) مستند ۳۴
ج) گزارش ۳۵
د) مسابقه. ۳۵
ه) ترکیبی. ۳۵
بند سوم ) از لحاظ ساختار. ۳۶
الف) طبقه الف ۳۶
ب) طبقه ب. ۳۶
ج) طبقه ج. ۳۷
د) طبقه د. ۳۷
گفتارسوم : دست اندرکاران اثر تلویزیونی. ۳۸
بند اول ) صاحبان حقوق ۴۴
الف) کارگردان ۴۴
ب) تهیه کننده. ۴۴
ج ) آهنگساز. ۴۴
د) فیلمنامه نویس. ۴۵
ه) تدوین گر ۴۵
عناوین صفحات
و) تصویربردار. ۴۵
ز) بازیگران ۴۶
بند دوم ) غیر صاحبان حقوق. ۴۷
الف) کارگردان هنری. ۴۷
ب) مسئولین فنی ۴۷
فصل دوم- ماهیت و شرایط حمایت از آثار تلویزیونی
مبحث اول : ماهیت و شرایط حمایت به موجب حق مولف (کپی رایت).۴۸
گفتار اول : ماهیت حمایت. ۴۹
بند اول ) آثار ثانوی ( اشتقاقی). ۵۰
بند دوم ) آثار مشترک ۵۲
بند سوم ) آثار جمعی. ۵۵
الف) اثر سفارشی ۵۶
ب) اثر ناشی از استخدام یا قرارداد. ۵۶
گفتار دوم : شرایط حمایت ۵۸
بند اول ) شرایط ماهوی. ۵۹
الف) محسوس بودن ۵۹
ب) اصالت یا خلاقیت. ۶۱
عناوین صفحات
ج) عدم مغایرت با اخلاق حسنه یا نظم عمومی ۶۳
بند دوم ) شرایط شکلی ۶۶
الف) مکان ساخت یا انتشار اثر ۶۶
ب) اعلان مشخصات و ثبت اثر ۶۸
مبحث دوم : قلمرو و شرایط حمایت به موجب حقوق مرتبط. ۷۲
گفتار اول : قلمرو مورد حمایت. ۷۳
بند اول ) اجرا ۷۴
بند دوم ) آثار صوتی. ۷۶
بند سوم ) آثار رادیویی و تلویزیونی ۷۸
الف) مفهوم پخش در قوانین مالکیت فکری. ۷۸
ب) مفهوم اثر رادیویی و تلویزیونی. ۸۰
۱.تاثیر و نقش صدا و سیما در تولید آثار. ۸۱
۱/۱.آثار سفارشی. ۸۱
۲/۱.آثار تولید شده در روابط استخدامی یا قراردادی. ۸۲
۲.پخش آثار واگذار شده به صدا و سیما ۸۲
گفتار دوم : شرایط حمایت ۸۴
بند اول ) شرایط ماهوی. ۸۵
عناوین صفحات
الف) محسوس بودن ۸۵
ب) اصالت ۸۶
ج) نظم عمومی و اخلاق حسنه ۸۷
بند دوم ) شرایط شکلی ۹۰
الف) مکان ساخت اثر ۹۰
ب) درج علامت و ثبت اثر.۹۱
فصل سوم – انواع حقوق و ضمانت اجرای آن در آثار تلویزیونی
مبحث اول : حمایت به موجب حق مولف.۹۳
گفتار اول : پدیدآورندگان.۹۴
گفتار دوم : انواع حقوق۹۶
بند اول ) حقوق مادی ۹۷
الف) حق تکثیر ۹۷
ب) حق اقتباس ۹۹
ج) حق عرضه عمومی. ۱۰۱
د) حق توزیع ۱۰۲
بند دوم ) حقوق معنوی. ۱۰۵
الف) حق افشاء و اعلان ۱۰۵
عناوین صفحات
ب) حق احترام به نام و سمت پدیدآورنده. ۱۰۷
ج) حق حرمت اثر (حق تمامیت) ۱۰۹
بند سوم ) مستثنیات۱۱۲
بند چهارم ) مدت حمایت.۱۱۴
گفتار سوم : ضمانت اجرا.۱۱۶
بند اول ) ضمانت اجرای حقوقی.۱۱۷
بند دوم ) ضمانت اجرای کیفری. ۱۲۰
مبحث دوم : حمایت به موجب حقوق مرتبط. ۱۲۲
گفتار اول : دارندگان حقوق مرتبط ۱۲۳
بند اول ) اجراکنندگان. ۱۲۴
بند دوم ) تولیدکنندگان آثار صوتی ۱۲۵
بند سوم ) سازمان پخش ۱۲۶
گفتار دوم : انواع حقوق ۱۲۸
بند اول ) حقوق مادی ۱۲۹
الف) حق تثبیت ۱۲۹
ب) حق تکثیر.۱۳۰
عناوین صفحات
ج) حق توزیع. ۱۳۱
د) حق عرضه به عموم ۱۳۳
ه) حق اجاره و عاریه ۱۳۴
و) حق اجرت عادلانه ۱۳۵
بند دوم ) حقوق معنوی. ۱۳۷
الف) حق سرپرستی اثر. ۱۳۸
ب) حق احترام به اجرا ۱۳۹
بند سوم ) مستثنیات. ۱۴۰
بند چهارم ) مدت حمایت. ۱۴۲
گفتار سوم : ضمانت اجراها. ۱۴۴
بند اول ) ضمانت اجرای مدنی ۱۴۵
بند دوم ) ضمانت اجرای کیفری ۱۴۷
نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۴۹
ضمایم. ۱۵۱
فهرست منابع. ۱۶۸
چکیده
در بین آثار قابل حمایت به موجب حقوق مالکیت ادبی و هنری ، آثار تلویزیونی از این قابلیت برخوردار می باشند که در هر دو شاخه حقوق مذکور اعم از حقوق مولف و حقوق مرتبط جای بگیرند. بدین مفهوم که اگر اثر تلویزیونی به لحاظ ماهیت در زمره آثار مشترک و با همکاری پدیدآورندگان متعدد تولید شده باشد یا در زمره آثار جمعی و با همکاری پدیدآورندگان متعدد اما با نظارت شخص حقیقی یا حقوقی تولید شده باشد و تنها حق پخش آن در قالب برنامه به سازمان صدا و سیما داده شده باشد ، از آثار مورد حمایت حقوق مولف می باشد. اما اگر اثر تلویزیونی به سفارش یا با نظارت سازمان پخش ساخته شود یا اجراهای زنده و ضبط شده یا اثر صوتی در قالب برنامه تلویزیونی از تلویزیون پخش شود، از آثار مورد حمایت حقوق مرتبط خواهد بود. همچنین سازمان پخش خود یکی از مصادیق مورد حمایت حقوق مرتبط است و از حقوق مادی بارز آن می توان به حق پخش مجدد ، حق تثبیت ، حق تکثیر ، حق ارسال عمومی برنامه های رادیویی و تلویزیونی اشاره کرد. نکته حائز اهمیت آن است که حقوق مادی ، حقوق معنوی و ضمانت اجراهای حقوقی و کیفری دارندگان حقوق مولف یا حقوق مرتبط دارای مولفه های مشخص است. تا جایی که حقوق معنوی تنها متعلق به مولف بوده و به شکل محدودتر نسبت به اجراکنندگان نیز قابل اعمال است. اما تولید کنندگان آثار صوتی و سازمان های پخش رادیویی و تلویزیونی از حق معنوی برخوردار نمی باشند.
کلید واژه ها : آثار تلویزیونی ، مالکیت ادبی و هنری ، کپی رایت ، حقوق مرتبط ، سازمان پخش
مقدمه
از آغاز آفرینش ، آدمی به دنبال برقراری ارتباط با دیگر انسان ها برای انتقال افکار ، احساسات ، عقاید و اطلاعات خویش بوده ، بدون تردید ابداع زبان و سپس خط به مرور زمان این رویا را به حقیقت مبدل ساخت. زیرا با دستیابی به خط به عنوان مبنای مشترک رفته رفته ، کتب و به طور کلی آثار نوشته بسیاری در زمینه های مختلف علمی ، ادبی ، هنری و فنی به نگارش در آمدند. بررسی های تاریخی در زمینه چگونگی شکل گیری حقوق مالکیت ادبی و هنری موید سابقه طولانی این قسم از حقوق نه با این عنوان یا به شکل قانونی و مدون ، بلکه به شکل ذم و نکوهش دخل و تصرف یا نسخه برداری بدون مجوز آن هم در آثار فلاسفه بنام همچون سقراط ، افلاطون ، سیسرون و سایر نویسندگان می باشد. بنابراین می توان گفت : « حقوق مولف از زمانی که انسان توانسته قلم یا قلم مویی در دست بگیرد ، وجود داشته است. اما مبدا چنین حقی به درستی قابل تعیین نیست.»[۱] بعد از اختراع دستگاه چاپ توسط گوتنبرگ کپی برداری از کتب و نوشته ها بدون مجوز مولف ؛ از روند رو به رشدی برخوردار شد ، به همین خاطر نیاز به حمایت از این آثار احساس شد ، تا اینکه اولین قانون مدون در زمینه حمایت از حق چاپ آثار در سال ۱۷۱۰ میلادی موسوم به قانون «آن»[۲] در انگلستان به تصویب رسید.[۳] با این تفاسیر قوانین اولیه در زمینه حق چاپ تنها شامل کتب و آثار مکتوب می شده ، اما به مرور و با افزایش اطلاعات و دانش از یک سو و امکانات فنی مرهون انقلاب صنعتی اروپا از سوی دیگر اختراعات مهمی درحوزه وسایل ارتباطی اتفاق افتاد ، تا آن جایی که مانند حلقه های یک زنجیر و با فاصله ی اندکی از هم ؛ عکاسی در سال ۱۸۳۹ میلادی ؛ تلگراف در سال ۱۸۴۴ میلادی ؛ تلفن در سال ۱۸۷۶ میلادی ؛ سینما توگراف در۱۸۹۵ میلادی ؛ رادیو در سال ۱۸۹۶ میلادی و نهایتاً تلویزیون در سال ۱۹۲۶ میلادی اختراع گردید. به همین دلیل نیاز به تصویب قوانین جدید برای حمایت از آثار صوتی یا صوتی و تصویری که از رادیو ، سینما و تلویزیون پخش می شده ، در برابر استفاده بدون مجوز و از طرف دیگر شناسایی آفرینندگان و پدید آورندگان این آثار قوت گرفت.
در این میان تلویزیون به عنوان آخرین حلقه زنجیره با وجود آنکه خود محصول رشد فنی رادیو و سینما بوده ، به چند دلیل از مقبولیت بیشتری برخوردار شد، ؛ اول آنکه تلویزیون به دلیل همراه بودن صدا با تصویر نسبت به رادیو که تنها یک وسیله شنیداری بود ، از همه جوانب به خصوص جنبه سرگرمی جذابیت بیشتری داشت. دوم آنکه سهولت دسترسی به تلویزیون در مقایسه با سالن های سینما به دلیل ظرفیت محدود تماشاگر ، استفاده از آن را به ویژه در دهه ۱۹۵۰ میلادی به بعد رونق بخشید.
قاعدتاً به دلیل همین ویژگی ها امکان تجاوز به حقوق آفرینندگان آثار ادبی و هنری در قالب برنامه های تلویزیونی از یک سو و همچنین تجاوز به حقوق سازمان های پخش (صدا و سیما ) به موجب تکثیر و کپی برداری برنامه هایشان در قالب سی دی ، دی وی دی[۴] یا پخش از سازمان پخش دیگر و نهایتاً نشر در فضای مجازی بسیار سهل و ساده می باشد. با توجه به همین تحولات کشورهای دو نظام بزرگ حقوق رومی- ژرمن نظیر فرانسه و کامن لا نظیر انگلستان دست به اصلاح قوانین داخلی خویش و نیز تدوین کنوانسیون های بین المللی در زمینه مالکیت فکری و خاصه توسعه گستره آثار قابل حمایت زدند. تا آن جایی که قانون مالکیت فکری فرانسه حمایت از آثار تلویزیونی را به صراحت در قوانین مربوط به حق مولف خود پذیرفته است. قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان ایران نیز همین رویه را اعمال نموده است. اما گاهی اثر اجرا کنندگان یا تولید کنندگان اثر صوتی یا حتی اثری که خود سازمان پخش آن را تولید می نماید ، از رسانه تلویزیون پخش می شود. در نتیجه اثر تلویزیونی را می توان از حیث نحوه تهیه و تولید به عنوان یک اثر اصیل و به موجب حق مولف[۵]یا به عنوان یک اثر جانبی و به موجب حقوق مرتبط[۶] مورد حمایت قرار داد که خود دو شاخه مهم حقوق مالکیت ادبی و هنری را تشکیل می دهند.
الف) طرح موضوع
حقوق مالکیت ادبی و هنری که یکی از زیر شاخه های اصلی حقوق مالکیت فکری است ، دارای مصادیق متنوعی می باشد. یکی از مصادیق پر کاربرد و دارای ابهام فراوان از جنبه های مختلف حقوق مالکیت فکری مربوط به آثار تلویزیونی می باشد. شایان ذکر است که رابطه این آثار با آثار سینمایی عموم و خصوص من وجه است. از طرف دیگر ابعاد حقوقی مصادیق آثار تلویزیونی از قبیل ماهیت آثار (جمعی یا مشترک) تعیین مالــک نخستین ، نوع آثار (از لحاظ اثر اصلی یا اثری که در مقوله حقوق مرتبط می گنجد مثل اجرا کنندگان ) امکان انتقال حقوق مادی و همچنین اشکال مختلف حقوق معنوی نیاز به بررسی همه جانبه به ویژه در حقوق ایران می باشد.
ب) پیشینه تحقیق
در این خصوص گرچه در منابع خارجی نسبتاً تحقیقاتی صورت گرفته ، اما متاسفانه در منابع داخلی هیچ تحقیقی صورت نگرفته و منبع مشخصی وجود ندارد و در منابع موجود در ارتباط با مالکیت فکری بیشتر به کلیات آن هم به صورت کاملاً تئوریک پرداخته شده ، بدون آنکه تک تک آثار تحت حمایت به طور جامع تبیین شود. به دلیل آنکه قوانین مربوط به مالکیت فکری در ایران بسیار دیرتر از کشورهای اروپایی پا به عرصه قانونی گذاشته و حقوقدانان نیز چندان رغبتی به آن از خود نشان نداده اند ، کتب و آثار تحقیقاتی در این زمینه چندان کافی و مفید فایده نبوده و از طرف دیگر علی رغم گذشت زمان بسیار ، قانون حمایت از حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ شمسی تاکنون اصلاح نشده و همچنین در حال حاضر ایران در هیچ یک از کنوانسیون های بین المللی مربوط به حقوق مولف و حقوق مرتبط عضو نمی باشد.
ج) اهداف تحقیق
از اهداف مهم تحقیق در باب آثار تلویزیونی می توان به رفع مشکلات حقوقی مراکز پخش صدا و سیما به جهت پخش آثار و همچنین آگاه سازی دست اندرکاران آثار تلویزیونی نسبت به حقوق مالکیت فکری خود نسبت به اثر تلویزیونی اشاره کرد ، که بی توجهی به هر کدام از آن ها به دلیل تعدد دست اندرکاران این گونه آثار مسئله ساز خواهد شد.
د) سوالات تحقیق
– سوال اصلی : ابعاد مختلف حقوق مالکیت فکری در آثار تلویزیونی چه می باشد؟
– سوالات فرعی
۱.ماهیت آثار تلویزیونی چیست؟
۲.آثار تلویزیونی با نگاه حقوق مالکیت فکری چگونه دسته بندی می شوند؟
۳.مدت حمایت از آثار تلویزیونی چند سال است؟
۴.مالک نخستین در آثار تلویزیونی چه کسی است؟
۵.حقوق اخلاقی و مادی پدید آورنده آثار تلویزیونی چه می باشد؟
ه) فرضیه های تحقیق
– در پاسخ به ابعاد مختلف حقوق مالکیت فکری نسبت به اثرتلویزیونی می بایست ماهیت ، مدت حمایت ، مالکیت نخستین و انواع حقوق را در آثار فوق الذکر مورد بررسی قرار داد.
۱.از لحاظ ماهیت غالباً به عنوان اثر مشترک و در پاره ی موارد که زیر نظر مستقیم و با هدایت سازمان های رادیویی تلویزیونی صورت می گیرد به عنوان آثار جمعی مطرح می باشد.
۲.اثر تلویزیونی بسته به نوع اثر ممکن است به عنوان اثر اصیل یا یکی از مصادیق حقوق مرتبط باشد.
۳.مدت حمایت وابسته به ماهیت اثر متغیر و حداقل ۵۰ سال خواهد بود.
۴.مالک نخستین به طور کلی اشخاصی هستند که خلاقیت ذهنی خود را در خلق اثر اعمال می کنند.
۵.در مورد حقوق مادی آن دسته از آثاری که در صدد بیان اخبار و گزارش هایی که موضوع آن اطلاع رسانی و بیان وقایع روزانه باشد ، به عنوان مستثنیات حقوق مادی قابل حمایت نیستند.
و) روش تحقیق
روش کار در این پژوهش تحلیلی ، توصیفی و تطبیقی بوده و روش گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ایی می باشد .
ز) ساختار تحقیق
در جهت تشریح هر چه بهتر حقوق مالکیت فکری در آثار تلویزیونی تحقیق و پژوهش حاضر در سه فصل تدوین گردید ؛ بدین صورت که در فصل اول کلیاتی راجع به موضوع در دو مبحث تاریخچه و مفاهیم مورد بررسی قرار گرفت. اما مطالب مهم مربوط به بررسی حقوق مالکیت فکری در آثار تلویزیونی به ترتیب در دو فصل دوم در قالب بیان ماهیت و شکل این گونه آثار برای حمایت در دو مبحث جداگانه تحت عنوان حقوق مولف و حقوق مرتبط مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نهایتاً در فصل سوم در دو مبحث جداگانه و به همان شیوه فصل قبل تبیین حقوق مادی ، حقوق معنوی ، مستثنیات حقوق مادی و مدت حمایت از آثار تلویزیونی بسته به اینکه آثار فوق الذکر از جمله آثار حقوق مولف یا حقوق مرتبط باشند، پرداخته شده است.
فصل اول
مبحث اول: تاریخچه
بدون شک نمی توان فناوری ساخت دستگاه تلویزیون را تنها به یک نفر منتسب دانست ، زیرا آنچه موجبات ساخت این وسیله را فراهم آورده ، تلاش روزافزون گروهی از مخترعین خلاق بوده که به فکر ساخت دستگاهی افتادند ؛ تا با استفاده از آن جذابیت های سینما و رادیو را با هم تلفیق نمایند. بدین ترتیب تلویزیون با نشان دادن همزمان صدا و تصویر به این ایده جامه عمل پوشاند. با رشد و توسعه دستگاه تلویزیون و راه یافتن آن به درون خانه ها و نهایتاً همه گیر شدن آن از دهه ۱۹۵۰ میلادی و امکان پخش زنده برنامه های تلویزیونی مساله مهم ؛ پخش برنامه باب میل بینندگان بود. همین امر موجب شد تا کم کم چگونگی ساخت و تامین برنامه های تلویزیونی به یک مساله مبتلابه تمامی سازمان های پخش تبدیل شود. در نتیجه می توان گفت : ساخت و تحول دستگاه تلویزیون و سیستم های پخش با چگونگی حمایت از برنامه ها و آثار تلویزیونی ارتباط تنگاتنگی داشته و دارد.
به همین دلیل به نظر می رسد ، بحث از چگونگی ساخت و پیشرفت های فنی دستگاه تلویزیون و انواع سیستم های پخش در این تحقیق ، زمینه را برای درک بهتر قواعد حقوقی حاکم بر حمایت از اثر تلویزیونی فراهم نماید. زیرا این رشد سیستم های پخش بوده که توجه به حقوق آثار تلویزیونی ، دست اندرکاران ساخت برنامه و سازمان های پخش را مطرح نموده و این توجه خود منجر به تصویب قوانین جدید یا بازنگری در قوانین قبلی شده است. در ادامه پس از بیان یک تاریخچه کلی از ساخت دستگاه تلویزیون به تحولات تاریخی حمایت از چنین آثاری در قوانین داخلی و بین المللی خواهیم پرداخت.
گفتار اول : پیدایش تلویزیون
تلویزیون[۷] یک سامانه ارتباطی برای ارسال و دریافت تصاویر متحرک و صدا از یک فاصله ی دور بوده و دستگاه گیرنده نیز در این سامانه تلویزیون نام دارد. نکته قابل تامل آنکه واژه تلویزیون که از فرانسه به فارسی راه یافته ، به لحاظ ریشه لغوی خود از دو لغـت « Tele » در زبان یونانی به معنای دور و لغـت «vision» در زبان لاتین به معنای دید و بینایی نشات گرفته است.
برای ارسال تصویر است