گرایش : حقوق خصوصی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد نراق
پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق-گرایش حقوق خصوصی (M.A)
عنوان:
ایقاع مشروط در حقوق ایران
استاد راهنما:
دکتر سید مهدی جلالی
استاد مشاور:
دکتر سید حسن شبیری
چکیده
فهرست:
مقدمه. ۱
بخش اول: مفاهیم، اقسام، شرایط صحت ایقاع و شرط
فصل اول: مفاهیم ۶
مبحث اول: مفهوم ایقاع . ۶
بند اول: مفهوم لغوی ۶
بند دوم: مفهوم اصطلاحی. ۶
مبحث دوم: مفهوم شرط ۸
فصل دوم: اقسام ایقاع و شرط ۱۰
مبحث اول: اقسام ایقاع ۱۰
بند اول: ایقاع رضایی و تشریفاتی . ۱۰
بند دوم: ایقاع منجز و معلق ۱۱
بند سوم: ایقاع لازم و جایز. ۱۲
بند چهارم: ایقاع تملیکی ، عهدی و اذنی ۱۳
بند پنجم: ایقاع موجد حق و مسقط حق. ۱۴
بند ششم: ایقاع معین ، نا معین و شبه معین ۱۴
بند هفتم: ایقاع فوری و مستمر . ۱۵
مبحث دوم: اقسام شرط. ۱۶
بند اول: به اعتبار چگونگی بیان اراده ؛شروط صریح و ضمنی. ۱۶
بند دوم: به اعتبار اثری که در عقد می کند؛ شروط تعلیقی ،فاسخ و تقییدی ۱۷
بند سوم: به اعتبار زمان پیدایش؛ شروط بنایی، ضمن عقد و الحاقی و ابتدایی ۱۸
بند چهارم: به اعتبار نفوذ شرط؛ شروط صحیح و باطل ۱۹
فصل سوم: شرایط تحقق ایقاع و شرط ۲۲
مبحث اول: شرایط صحت ایقاع ۲۲
بند اول: قصد و رضا ۲۲
بند دوم: اهلیت ۲۴
بند سوم: موضوع. ۲۵
بند چهارم: مشروعیت جهت. ۲۶
مبحث دوم: شرایط صحت شرط. ۲۶
بند اول: غیر مقدور نبودن. ۲۷
بند دوم: بی فایده نبودن. ۲۷
بند سوم: نا مشروع نبودن. ۲۸
بند چهارم: خلاف مقتضی عقد نبودن. ۲۸
بند پنجم: مجهول نبودن ۲۹
فصل چهارم: امکان تشریط در ایقاع ۳۰
مبحث اول: امکان تشریط در ایقاع در فقه ۳۰
مبحث دوم: امکان تشریط در ایقاع در حقوق. ۳۵
بخش دوم: تشریط در طلاق
فصل اول: تعریف و اقسام طلاق و آثار و ماهیت آن ۴۰
مبحث اول: مفهوم طلاق و رجوع ۴۱
بند اول: مفهوم طلاق ۴۰
بند دوم: مفهوم رجوع ۴۱
مبحث دوم: اقسام طلاق. ۴۳
بند اول: طلاق بدعی ۴۴
بند دوم: طلاق سنی. ۴۵
مبحث سوم: آثار طلاق. ۴۹
بند اول: آثار طلاق بائن ۴۹
بند دوم: آثار طلاق رجعی ۵۰
مبحث چهارم: ماهیت طلاق. ۵۰
فصل سوم: تشریط در طلاق و رجوع ۵۳
مبحث اول: خلع و مبارات. ۵۳
بند اول: تشریط در خلع و مبارات ۵۳
بند دوم: آثار تشریط در خلع و مبارات ۵۶
مبحث دوم: تشریط در طلاقساده . ۶۰
بند اول: طلاق به عوض. ۶۰
بند دوم: شرط تعلیق و شرط خیار در طلاق ۶۳
مبحث سوم: تشریط در طلاق به وکالت. ۶۵
بند اول: امکان توکیل ۶۵
بند دوم: ماهیت طلاق به وکالت ۶۶
بند سوم: درج عوض توسط وکیل ۶۷
مبحث چهارم: تشریط در رجوع. ۶۸
بند اول: شرط اسقاط رجوع ۶۸
بند دوم: شرط عوض در رجوع. ۶۹
بخش سوم: تشریط در وصیت
فصل اول: مفهوم وصیت و اقسام آن. ۷۲
مبحث اول: مفهوم وصیت . ۷۲
بند اول: مفهوم لغوی ۷۲
بند دوم: مفهوم اصطلاحی ۷۳
مبحث دوم: اقسام وصیت . ۷۴
بند اول: وصیت تملیکی. ۷۴
بند دوم: وصیت عهدی ۷۵
بند سوم: وصیت فکی ۷۷
فصل دوم: ماهیت وصیت . ۷۸
مبحث اول: وصیت تملیکی ۷۸
بند اول: وصیت تملیکی محصور. ۷۸
بند دوم: وصیت تملیکی غیر محصور ۸۲
مبحث دوم: وصیت عهدی. ۸۳
مبحث سوم: وصیت فکی. ۸۴
بند اول: وصیت به ابراء . ۸۴
بند دوم: وصیت به وقف ۸۴
فصل سوم: تشریط در وصیت. ۸۶
مبحث اول: تشریط در وصیت تملیکی ۸۶
بند اول: شرط عوض در وصیت تملیکی ۸۶
بند دوم: شرط تعلیق در وصیت تملیکی ۹۱
بند سوم: شرط نا مشروع ۹۳
مبحث دوم: تشریط در وصیت عهدی. ۹۴
بند اول: وصیت عهدی با شرط عوض. ۹۴
بند دوم: وصیت عهدی با شرط نا مشروع ۹۵
بند سوم: تعیین مفاد وصیت. ۹۶
بخش چهارم: تشریط در ابراء و اعراض
فصل اول: مفهوم ابراء و اعراض. ۹۸
مبحث اول: مفهوم ابراء ۹۸
مبحث دوم: مفهوم اعراض ۹۸
فصل دوم: ماهیت ابراء و اعراض. ۱۰۰
مبحث اول: ماهیت ابراء ۱۰۰
مبحث دوم: ماهیت اعراض ۱۰۱
فصل سوم: ابراء و مصادیق مشابه. ۱۰۲
مبحث اول: ابراء و بخشش طلب به مدیون. ۱۰۲
مبحث دوم: ابراء و تبدیل تعهد ۱۰۳
مبحث سوم: ابراء در ضمن عقد. ۱۰۵
فصل چهارم: تشریط در ابراء و اعراض ۱۰۷
مبحث اول: تشریط در ابراء. ۱۰۷
بند اول: شرط عوض در ابراء ۱۰۷
بند دوم: شرط خیار در ابراء. ۱۱۱
بند سوم: شرط فاسخ در ابراء ۱۱۴
بند چهارم: شرط تعلیق در ابراء . ۱۱۶
مبحث دوم: تشریط در اعراض ۱۱۷
نتیجه گیری. ۱۱۸
منابع. ۱۲۱
چکیده انگلیسی .۱۲۴
چکیده
محدوده هر عمل حقوقی توسط انشاءکنندگان آن معین می شود. درج شرط که حاصل توافق دو طرف آن می باشد، ضمن ایقاع که عمل حقوقی ناشی از تحقق یک اراده است، می تواند تحلیلهای جذابی را در علم حقوق نتیجه دهد. بعبارت دیگر موضوع شناسایی یک پدیده دو طرفه در حقوق ایران یعنی شرط در کنار پدیده حقوقی دیگری که از یک اراده ناشی می شود و ذاتا عمل حقوقی یکطرفه می باشد، هدف نهایی از طرح موضوع می باشد. هر چند در حقوق ایران اصلی ترین چهره اعمال حقوقی را باید در عقود جستجو کرد ،اما پرداختن به مسائل و پیچیدگیهای ایقاعات و بطور خاص امکان مشروط نمودن آنها ضرورتی است که در جامعه حقوقی بیشتر احساس می گردد. در این پایان نامه به امکان مشروط نمودن ایقاع در حقوق ایران می پردازیم و نظرات مختلف و تحلیلهای حقوقدانان و فقها را مطرح و از تقابل آنها با بررسی موضوع با مقتضیات زمانی و مسائل روز اجتماعی سعی خواهیم کرد تا به نتیجه مورد نظر که همانا پذیرفتن ایقاع مشروط است، دست یابیم. پیش بینی مقرراتی جامع تر و منسجم تر در قانون مدنی در قواعد عمومی ایقاعات و همچنین مسائل تبعی آن همچون تعلیق و تشریط در ایقاعات و اختصاص دادن موادی از قانون مدنی به صورت منفک و جداگانه به این موضوع امری احتراز ناپذیر است که از قانونگذار حکیم و سلیم انتظار می رود.
ایقاع مشروط در حقوق ایران
مقدمه
عقد و ایقاع بعنوان دو منبع اصلی ایجاد تعهد گروه اعمال حقوقی شناخته شده اند. هر چند مرسوم است که تعهدات قراردادی در نتیجه چانه زنی و توافقات طرفین آن ایجاد می شود و این غلبه باعث شده است تا در قواعد عمومی بیشتر به جایگاه عقود و قراردادها پرداخته شود و حتی قانونگذار کشورمان نیز قسمت عمده از مواد قانون مدنی را به عقود و اقسام آن و بیان احکام خاصه آنها اختصاص داده است، اما با ملاحظه این قانون مشخص می شود بخشی از مواد به اعمالی پرداخته است که خارج از محدوده عقود و دارای اصالت جداگانه می باشد. این بی توجهی مورد عنایت مفسران قانون مدنی قرار گرفته، بطوریکه تحلیل و بررسی ایقاعات را امری سخت و البته بکر قملداد نموده اند.[۱] در فقه امامیه نیز تمایل و گرایش به گسترش قلمرو ایقاع درنوشته های برخی از فقها دیده می شود.[۲]
ایقاعات هم در تکوین و انعقاد تعهدات نقش دارند و هم در انحلال آنها. حق شفعه موضوع ماده ۸۰۸ قانون مدنی[۳]، اباحه و اذن موضوع ماده ۱۲۰ قانون مدنی[۴]، ابراء موضوع ماده ۲۸۹[۵]، اعراض موضوع ماده ۱۷۸[۶]، فسخ موضوع ماده ۴۴۹،طلاق و رجوع موضوع مواد ۱۱۳۳ به بعد، وصیت موضوع موضوع ماده ۸۲۶، جملگی حکایت از جایگاه ایقاع در قانون مدنی دارد.
در این پایان نامه بدنبال تشریح و تدوین قواعد عمومی ایقاعات نیستیم. همانطور که مستحضر هستید یکی از شرایط و ویژگیهای هر تحقیقی جزئی بودن موضوع است. تحقیق حقوقی نباید واجد وصف کلی یا عام باشد. به همین منظور به بیان یکی از مباحث ضمن ایقاعات می پردازیم و آن عبارتست از “ایقاع مشروط”.
لذا آنچه که به موضوع این پایان نامه مربوط می شود به طور کلی ناظر بر توافقات فرعی یا همان شروط در ضمن عمل حقوقی مورد نظر است. بر ابتدای امر این موضوع به ذهن می رسد که چگونه می توان در یک عمل حقوقی یکجانبه، از توافق دوجانبه حتی به صورت فرعی و تبعی سخن گفت. چطور باید این تعارض ظاهری را به نفع صحت و اعتبار ایقاع تفسیر کرد، بطوریکه اصول و قواعد اولیه و پایه رعایت گردد.
روش مورد استفاده در تحریر این پایان نامه، روش تحلیلی-توصیفی با استفاده از بررسی کتابخانه ای می باشد. همچنین جهت غنای استدلالات و تحلیلهای حقوقی از منابع فقهی به عنوان مباحث تطبیقی استفاده شده است.
اهمیت تحقیق
همانطور که در مقدمه اشاره شد، بخشی از اعمال حقوقی به ایقاعات اختصاص دارد. بعبارت دیگر قسمتی از قلمرو حقوق خصوصی را ایقاعات به خود اختصاص داده اند. این موضوع سبب شده است تا حقوقدانان و مفسران قانون مدنی در کتابهای خود علاوه بر تشریح قواعد عمومی قراردادها، کتب جداگانه ای را در بیان و تفسیر نظریات عمومی در خصوص ایقاعات به رشته تحریر در آورند.[۷] لذا پرداختن به یکی از مسائل جزئی و البته اساسی در ایقاعات یعنی درج شرط و توافق تبعی در ضمن آن لازم و ضروری است. اصل آزادی قراردادی درج هر گونه توافق را در ضمن عقود و ایقاعات تا جائیکه خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه و قوانین آمره نباشد، اجازه می دهد. ظهور یک توافق دوجانبه و تبعی در کنار یک عمل حقوقی یکجانبه و جمع بین اراده ها با حفظ ماهیات بوجود آمده، تحلیلی است که با استفاده از کتب فقهای امامیه و حقوقدانان معاصر بر اهمیت تحقیق می افزاید.
سابقه تحقیق
با تحقیقات بعمل آمده در سابقه رساله های دانشکده حقوق این دانشگاه و سایت Irandoc ملاحظه گردید که هیچ سابقه ای از وجود رساله ای مستقل با عنوان ایقاع مشروط یا شرط ضمن ایقاع یافت نگردید. بعبارت دیگر موضوع این پایان نامه برای نخستین بار است که بعنوان یک رساله مستقل به رشته تحریر در آمده است. البته پایان نامه ای با عنوان “ایقاع معلق” توسط آقای علی اصغر صانعیان در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در سوابق یافت شد که در تاریخ ۱۵/۸/۸۹ از آن دفاع شده است. همچنین کتاب مفید و ارجمند استاد کاتوزیان با عنوان “ایقاع –نظریه عمومی- ایقاع معین” موجود است که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است.
سوال اصلی تحقیق
آیا امکان درج شرط بعنوان توافق دو جانبه در ضمن ایقاع بعنوان عمل حقوقی یکجانبه وجود دارد؟
سوالات فرعی تحقیق
- با توجه به ماهیت ایقاع که بعنوان منبع اصلی در ایجاد حق در حقوق ایران شناخته نشده است، بلکه غالب تعهدات در چهره عقود و قراردادها ظهور می کنند، آیا امکان توسعه ایقاعات به صورت مشروط و تسری قواعد عمومی قراردادها به ایقاعات وجود دارد؟
- در صورت پذیرش امکان تشریط آیا درج شرط، ضمن کلیه ایقاعات ممکن است یا در پذیرش این قاعده استثنائاتی هم وجود دارد؟ بعبارت دیگر آیا کلیه ایقاعات شرط پذیر هستند یا خیر؟
- با پذیرش قاعده فوق و استثنائات آن در خصوص ایقاع مشروط، آیا هر شرطی بر فرض صحت قابلیت انضمام به ایقاعات را دارد یا خیر؟
فرضیه اصلی تحقیق
بنظر می رسد با توجه به اصول و قواعد حقوقی و تحلیل اراده اشخاص در تنظیم آزادانه اعمال حقوقیِ خویش درج شروط در ضمن ایقاعات با عنایت به تفکیک دو عمل حقوقی اصلی (ایقاع)و فرعی (شرط ضمن آن) ممکن می باشد و به لحاظ عقلی و منطقی و مبانی حقوقی صحت ایقاع مشروط قابل اثبات است.
فرضیه های فرعی تحقیق
- بنظر می رسد قواعد عمومی قرادادها تا جایئکه با ماهیات ایقاعات تعارضی نداشته باشد، قابل تسری به آنها می باشد. بعبارت دیگر اصول و مبانی عقلی و تفسیری در شناسایی احکام قراردادها در بحث شروط تبعی در ایقاعات هم قابل اعمال بوده و البته این جابجائی احکام با توجه به خصایص ذاتی ایقاعات حسب مورد با تغییراتی همراه خواهد بود.
- بنظر می رسد پذیرش شرط ضمن ایقاعات استثنائاتی را در خود می پذیرد. ایقاعاتی مانند ابراء، طلاق، وصیت اعم از عهدی و تملیکی – برفرض ایقاع دانستن وصیت تملیکی- شرط پذیر هستند و برخی ایقاعات مانند رجوع و اعراض ماهیتاً شرط پذیر نیستند.
- بنظر می رسد شروطی مانند شرط عوض، مواردی از شروط تعلیقی، شرط خیار و شرط فاسخ در ایقاعات شرط پذیرقابل استفاده و اعمال هستند.
تقسیم بندی مطالب
مطالب این پایان نامه در چهاربخش گنجانده شده است.بخش اول به کلیات، بیان مفاهیم و اقسام و شرایط صحت ایقاعات و شروط و قابلیت اندراج شرط در ایقاعات اختصاص داده شده است. در بخش دوم طلاق و رجوع بعنوان یکی از مصادیق ایقاعات و مباحث مربوط به آن گنجانده شده است. وصیت و اقسام آن و چگونگی درج شروط در این مصداق از ایقاعات دربخش سوم مطرح شده و به آثار آن پرداخته شده است. بخش چهارم و پایانی پایان نامه پیرامون ابراء و اعراض می باشد. تعریف ابراء و مقایسه آن با برخی از مصادیق مشابه و تفکیک آنها و درج شرط در ابراء و اعراض در این بخش مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
مان
