دانشگاه خوارزمی تهران
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
چکیده
مقدمه: با توجه به نقش صمیمت در ارتباط زوجین و تاکیدات دین اسلام به این عامل هدف پژوهش حاضر بررسی نقش صمیمت در زوجین از دیدگاه اسلام می‌باشد.
روش: در پژوهش حاضر که از نوع مطالعات کیفی از نوع کتابخانه‌ای می‌باشد با مطالعه اسناد کتابخانه‌ای شامل کتاب‌ها، مجلات و سایر اسناد انجام گرفت و در نهایت بر اساس فرضیه‌های پژوهش به تبیین نتایج پرداخته شد.
یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد که صمیمیت در زوجین از ابتدا مورد توجه اسلام بوده است و به طرق مختلف به آن سفارش و تاکید شده است و حتی روش زندگی پیامبر و معصومین نیز نمونه کاملی برای مشاهده صمیمیت و نحوه رفتار درست بین زوجین می‌باشد. و شبهاتی نیز مانند آیه ۳۴ سوره نسا که مطرح شده است نه تنها هیچ گونه مخلی در صمیمیت زوجین و خوش رفتاری بین زوجین محسوب نمی‌شود بلکه تأکیدی در روابط مناسب و درست میان زوجین می‌باشد.
نتیجه‌گیری: طبق یافته‌های پژوهش صمیمیت و خوشرفتاری میان زوجین از مهمترین مسائل مربوط به روابط بین زوجین در دین اسلام می‌باشد، پیشنهاد می‌شود که به توسعه و آموزش هر چه بیشتر این موضوع در بین خانواده‌ها اقدام شود.
کلیدواژه ها: صمیمیت، زوجین، اسلام، روابط
فهرست مطالب
فصل اول ۱
کلیات پژوهش. ۱
مقدمه. ۲
۱-۱- بیان مساله. ۴
۱-۲- ضرورت انجام تحقیق. ۶
۱-۳- اهداف تحقیق. ۷
۱-۴- سوالات پژوهش. ۸
۱-۴-۱- سوال اصلی ۸
۱-۴-۲- سوال فرعی ۸
۱-۵- فرضیه های تحقیق. ۸
۱-۶- پیشینه تحقیق. ۸
۱-۷- روش تحقیق. ۱۰
۱-۷-۱ روش ها و ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات ۱۱
۱-۷-۲- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ۱۱
۱-۷-۳- سازماندهی تحقیق. ۱۱
۱-۸- تعاریف عملیاتی ۱۲
فصل دوم. ۱۳
صمیمیت بین زوجین و شیوه‌های ابراز آن ۱۳
مقدمه. ۱۴
۲- ۱- ضرورت محبت و ابراز علاقه در روابط زوجین. ۱۵
۲-۲- جلوه‌های کلامی ۱۶
۲-۲- ۱-گفتگو و تعامل همراه با درک و محبت ۱۶
۲-۲- ۲- بیان نمودن علاقه و محبت ۱۸
۲-۲- ۳- توجه به ویژگی‌های مثبت همسر و تکریم او. ۱۹
۲-۲-۴- نام آوری دلنشین در خطاب همسر. ۱۹
۲-۲-۵- در نظر گرفتن حساسیت‌های همسر. ۲۰
۲-۲-۶- پاسخ دادن به محبت همسر. ۲۱
۲-۳- جلوه‌های رفتاری ۲۱
۲-۳-۱- هدیه دادن. ۲۱
۲-۳-۲- غذا خوردن با خانواده و به میل آنان. ۲۲
۲-۳-۳- استقبال از همسر. ۲۲
۲-۳-۴- درک شرایط روحی همسر. ۲۳
۲-۳-۵- اختصاص وقت معین به همسر. ۲۴
۲-۴- تامین نیازهای زیبایی دوستی ۲۴
۲-۴-۱- آراستگی زن و مرد در محیط خانه. ۲۵
۲-۴-۲- توجه به علایق همسر. ۲۶
۲-۵- توجه به اقتضائات جنسیتی ۲۸
۲-۵-۱- نقش متناسب با جنسیت در عین یگانگی وظیفه. ۲۸
۲-۵-۲- بستر گرم زناشویی ۳۰
۲-۶- همکاری زن و مرد در منزل. ۳۲
۲-۷- همراهی زن و شوهر در مسائل اقتصادی ۳۴
۲-۹- روابط عاطفی و جنسی ۳۵
۲-۹- اهداف قرآن از طرح روابط عاطفی و جنسی زوجین. ۳۶
۲-۹-۱- ارضاء مشروع نیازهای عاطفی و جنسی زوجین. ۳۶
۲-۹-۲- آرامش روانی زوجین. ۳۶
۲-۹-۳- سلامت یابی زوجین. ۳۷
۲-۹-۴- رشد و تکامل شخصیت زوجین. ۳۹
۲-۹-۵- تربیت فرزند. ۳۹
۲-۱۰- روابط عاطفی و جنسی و نقش آن در استحکام خانواده ۴۰
۲-۱۱- قرآن و شیوه های درمانی ۴۱
۲-۱۲- قرآن و درمان نشوز زن و مرد. ۴۳
فصل سوم. ۴۸
حسن معاشرت از منظر قرآن، فقه و حقوق ۴۸
مقدمه. ۴۹
۳-۱- حوزه معنایی عرف ۴۹
۳-۲- مفهوم حسن معاشرت به معروف ۵۲
۳-۳- نگاهی به اصل معروف در سیره نبوی ۵۳
۳-۴- جایگاه حسن معاشرت در روابط زناشویى در قرآن کریم. ۵۵
۳-۵- معیارهای مؤثر در حسن معاشرت زوجین از منظر قرآن. ۵۶
۳-۵-۱- خدا محوری ۵۶
۳-۵-۲- دست یافتن به تقوا ۵۸
۳-۵-۳- دستیابی به حیات طیبه. ۵۹
۳-۶- جلوه‌های رفتاری همسران اسوه‌ی قرآنی ۶۲
۳-۶-۱- بیان زیبا ۶۲
۳-۶-۲- برخورد با تنگناهای زندگی ۶۳
۳-۶-۳- برخورد با خطاهای همسر. ۶۵
۳-۶-۴- ایثار و گذشت ۶۶
۳-۶-۵- اتحاد و همبستگی ۶۷
۳-۷- نمودهای حسن معاشرت ۶۸
۳-۷-۱- خوش خلقی ۶۸
۳-۷-۲- پرهیز از آزردن شوهر. ۶۹
۳-۷-۳- مهربانی و محبت ۶۹
۳-۸- مرز میان حسن‌معاشرت و سوءمعاشرت ۷۳
۳-۹- مبنای حسن معاشرت در نظام حقوقی خانواده ۷۴
۳-۱۰- حقوق متقابل زوجین در اسلام. ۷۷
۳-۱۱- روابط مالی زن و شوهر. ۷۹
۳-۱۱-۱- وظایف اختصاصی مرد در خانواده (حقوق زن بر شوهر) ۸۴
۳-۱۱-۲- ریاست خانواده (قوامیت) ۸۶
۳-۱۱-۳- فلسفه ریاست شوهر بر خانواده ۸۶
۳-۱۱-۴- حدود ریاست شوهر. ۹۰
۳-۱۱-۵- از دیگر وظایف اختصاصی مرد در قبال همسرش «مضاجعت، بیتوته یا قسم» است. ۹۲
۳-۱۱-۶- وظایف اختصاصی زن در خانواده (حقوق شوهر بر زن) ۹۲
۳-۱۲- حسن معاشرت از منظر حقوقی مدنی (وظایف مشترک زوجین) ۹۵
فصل چهارم. ۹۹
نتیجه‌گیری و پیشنهادات ۹۹
۴-۱- فرضیه اول. ۱۰۰
۴-۲- فرضیه دوم. ۱۰۱
۴-۲-۱- حسن سلوک با همسر. ۱۰۱
۴-۲-۲- استقبال از پیشنهاد همسر. ۱۰۱
۴-۲-۳- سازگاری با همسر. ۱۰۲
۴-۲-۴- تواضع در برابر همسر. ۱۰۳
۴-۲-۵- تشویق همسر به اتیان خیرات ۱۰۳
۴-۲-۶- حفظ مراتب حجاب ۱۰۴
۴-۲-۷- حمایت از همسر. ۱۰۴
۴-۲-۸- ابراز محبت به همسر. ۱۰۵
۴-۲-۹- آراستن ظاهر و باطن برای همسر. ۱۰۷
۴-۲-۱۰- صبر و بردباری ۱۰۸
۴-۳- فرضیه سوم. ۱۰۸
۴-۴- محدودیت‌های پژوهشی ۱۱۰
۴-۵-پیشنهادات پژوهش. ۱۱۰
۴-۶- پیشنهادات کاربردی ۱۱۰
منابع. ۱۱۲
کلیات پژوهش
مقدمه
ابراز علاقه در ارتباطات زن و شوهر مهمترین مهارت مؤثر برای حفظ و استحکام بنیان خانواده است. با توجه به اینکه خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است که مورد توجه ویژه اسلام قرار دارد، و مسئله عشق به خانواده عطیه‌ای الهی است که تجلی مهر مهربانترین مهربانان در وجود فرد است در نگرش اسلامی، فرد ظرف وجود خویش را مالامال از هدیه الهی و عشق به خانواده می‌نماید و در رفتار متناسب با توصیه‌های شریعت با خانواده خوشرفتاری می‌نماید. قرآن کریم [۱] از رابطه میان زوجین با کلمه مودت و رحمت یاد می‌کند که این مسئله اشاره به جنبه انسانی و فوق حیوانی زندگی زناشویی دارد. زیرا عامل شهوت تنها رابطه طبیعی زندگی زناشویی نیست، بلکه رابطه اصلی، صفا و صمیمیت و اتحاد دو روح است. (مطهری، ۱۳۷۷) عبارت «وَ جَعَلَ بَینَکُم مَودهٌ وَ رَحمَه» بیانگر رابطه‌ی دوستی و مهربانی است. بدین معنا که هم یکدیگر را دوست بدارند و به هم عشق بورزند، و هم با یکدیگر مهربان باشند. (خامنه‌ای،۱۳۸۱).
از سویی خداوند[۲] متعال پیامبر اکرم (ص) را رحمتی برای عالم معرفی کرده است که به برکت وجود ایشان بسیاری از بلاها و مصیبت‌ها از عالمیان برداشته شده است.
شاید بتوان بین رَحْمَهً لِلْعالَمینَ بودن پیامبر و وجود مودت و رحمت بین زوجین، این ارتباط مفهومی را برقرار ساخت که دوستی و محبت بین زن و شوهر علاوه بر اینکه آرامش و رحمت الهی را به ارمغان می‌آورد، دژ محکمی در برابر بلایا و آسیب‌هایی است که می‌تواند بنیان خانواده را متزلزل سازد.
با توجه به اینکه همسران نمونه، امانتدار خوبی برای این هدیه الهی هستند در دعاهایشان از درگاه خدا مىخواهند که همسران و فرزندان آنان را از کسانى قرار دهد که مایه روشنى چشم آنان گردد.[۳]
معناى جمله «قرت عینه» این است که:خدا به او چیزى داد که چشمش آرامش یافت، و دیگر چشمش به دست این و آن نمىافتد. همچنین به کسى که مایه مسرت آدمى است نور چشم گفته مىشود، خداوند این اوصاف را برای گروه ممتاز مؤمنان که در صف مقدم قرار دارند تحت عنوان «عباد الرحمن» شرح مىدهد، و همانگونه که رحمت عام خدا همگان را فرا مىگیرد، رحمت این بندگان خدا نیز از جهاتى عام است، و علم و فکر و بیان و قلم و مال و قدرتشان پیوسته در مسیر هدایت خلق خدا کار مىکند. )مکارم شیرازی،۱۳۷۴)، در نتیجه دیگران که دوستدار تقوایند از آنان می‌آموزند و پیروى می‌کنند، بدون تردید اهل بیت(ع) از روشنترین مصداق‌هاى این آیه هستند، اما این مانع از گسترش مفهوم آیه نخواهد بود که مؤمنان دیگر نیز هر کدام در شعاع‌هاى مختلف، امام و پیشواى دیگران باشند. (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴).
صمیمیت یکی از ویژگی‌های رابطه زوجین است. رابطه‌ای که با خودافشایی واقعی و درک شخص دیگر در مشارکتی برابر تعریف می‌شود. صمیمیت میزان نزدیکی و حمایتی است که هر عضو احساس و بیان می‌کند (یانگ، ۱۹۹۸). این عامل خود باعث افزایش سلامت عمومی در زوجین و خانواده می‌گردد. از نظر آدلر نیز فردی دارای سلامت روان است که روابط خانوادگی صمیمی و مطلوب داشته باشد (منصوری و مهرابی زاده، ۱۳۸۹). زوج‌ها به طور زبانی یا غیر زبانی در حالی که به یکدیگر اعتماد دارند و به احساسات همدیگر حساس هستند چیزهایی را در مورد خود بیان می‌کنند. ایجاد و حفظ روابط صمیمانه و ارضای نیازهای عاطفی و روانی در امر ازدواج یک مهارت و هنر است و علاوه بر سلامت روانی و تجارب سالم نیازمند کسب مهارت‌ها و انجام وظایف خاصی است (کارنیو بردبوری، ۱۹۵۵).
بیشتر افراد ازدواج را به عنوان صمیمانه‌ترین رابطه که بزرگسالان تجربه می‌کنند می‌شناسند رابطه‌ای که به عنوان صمیمیت و عاطفه به کار می‌رود. صمیمیت یعنی دو نفر درون خود را به روی یکدیگر باز کنند. صمیمیت[۴] یعنی ورود عاطفی، فکری، اجتماعی، فیزیکی و معنوی به زندگی یکدیگر. نیاز به برقراری و نگهداری روابط نزدیک و ارتباط با دیگران به عنوان یک انگیزه انسانی و مرکزی شناسایی گردیده است (لوینگر و هوستون، ۱۹۹۰).
ایجاد صمیمیت یک فرآیند است نه یک رویداد مجزا، صمیمیت چیزی نیست که ما ناگهان «به دست بیاوریم» و آن را تا آخر عمر مثل یک گنج حفظ کنیم. صمیمیت سیال است نه ایستا در واقع صمیمیت را باید محصول یک جریان رشد دانست، فرآیندی که قبل از ازدواج شروع می‌شود و بعد از آن هم ادامه می‌یابد و حتی جاودان می‌گردد (آماتاد و براون، ۲۰۰۰).
هنگامی که افراد برای برآوردن نیاز صمیمیت در رابطه ی زناشویی تلاش می‌کنند ممکن است وارد یک جریان مداوم شوند که در آن نیازهای هر دو نفر برای صمیمیت باید مورد بحث و گفتگو قرار گیرد. به ناچار زمان‌هایی وجود دارد که نیاز صمیمیت فردی فوراً توسط دیگران برآورده نمی‌شود. در چنین زمان هایی، احتمالاً او هم واکنش درونی و هم واکنش بیرونی به برآورده نشدن نیاز صمیمیتش نشان می‌دهد. این پاسخ‌ها احتمالاً در سطح وسیع‌تر بر اینکه آیا این نیازها به طور متوالی برآورده خواهد شد یا نه و شاید بر کارکرد رابطه تأثیری گذارد. تعداد قابل توجهی از تحقیقات مربوط به ازدواج نشان داده است که عکس‌العمل‌های لحظه‌به‌لحظه زوجین می‌تواند کل رضایت از رابطه طولانی مدت را پیش‌بینی کند. (گاتمن و کروکوف، ۱۹۸۹).
۱-۱- بیان مساله
خانواده کانون مقدسی است که بر عالی‌ترین عواطف بنا شده است و مهمترین نقش را در سعادت و شقاوت جوامع ایفاء می‌کند، لذا تلاش در راستای حفظ و استواری آن، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. (توجهی، ۱۳۸۹).
صمیمیت شامل احساسات نزدیکی، عاطفه، ارتباط، پیوستگی عمیق، خودافشایی و وابستگی بین فردی است. با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد خانواده، ضمانت اجراهای کیفری اصولاً در این کانون جایگاهی ندارند، با این وجود ضوابط و معیارهایی برای حسن سلوک زوجین در فقه اسلام و حقوق وجود دارد که بعضاً دارای ضمانت اجرای قانونی و اخلاقی هستند و اگر سوءمعاشرت به مرحلهی نشوز زوجین برسد ضمانت اجرای مدنی و کیفری پیش‌بینی شده است (جمالی، ۱۳۸۲).
قرآن کریم در ۳۹ آیه در قرآن لفظ معروف را که نماد معاشرت زوجین در کانون خانواده است، استفاده می‌کند. (پناهی، ۱۳۹۱). در حقوق ایران معنای آیه ۱۹ سوره نساء (عاشروهن بالمعروف) در ماده ۱۱۰۳ ق.م در فصل مربوط به (حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر) وارد شده است. مطابق این ماده «زن و شوهر مکلف به حُسن معاشرت با یکدیگر هستند» به عقیدهی حقوقدانان منظور ماده‌ی فوق از حُسن معاشرت زوجین در حدود عرف و عادت زمان و مکان می‌باشد. (امامی، ۱۳۷۲).
قانون مدنی، مواد ۱۱۰۲ تا ۱۱۱۹ را به حقوق و تکالیف زوجین اختصاص داده و وظایف آنان را در برابر یکدیگر برشمرده است. ماده‌ی ۱۱۰۲ قانون مدنی واقع‌شدن نکاح به طور صحت را شروع مناسبات زن و شوهر اعلام می‌کند.در مواد مربوط به حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به یکدیگر، نخست تکالیف مشترک آنان آورده شده و سپس تکالیف هریک از آنان به تنهایی مورد توجه قرار گرفته است. حسن معاشرت، همکاری در تحکیم مبانی خانواده و تربیت فرزند سه محور مشخص از تکالیفی‌ست که زن و مرد برای انجام آن به بهترین نحو، دارای وظیفه‌ی مشترک هستند. (مهری،۱۳۷۸).
در قانون مدنی ایران «حسن معاشرت» از سایر حقوق و تکالیفی که زوجین در برابر یکدیگر دارند جدا نمیباشد. لذا مواد ۱۱۰۴ ق.م (همکاری در تشیید مبانی خانواده)، ۱۱۰۵ ق.م (ریاست خانواده)، ۱۱۰۷-۱۱۰۶ ق.م (پرداخت نفقه و میزان آن)، ۱۱۰۸ ق.م (ادای وظایف زوجیت از سوی زن)، ۱۱۱۴ (نحوه تعیین منزل مشترک)، ۱۱۱۷ ق.م (منع زن از اشتغال به حرفهی خاص)، ۱۱۱۸ ق.م (استقلال زن در دارایی خود)، موادی مستقل از ماده‌ی ۱۱۰۳ یعنی حُسن معاشرت نیستند، بلکه در جهت تعیین مصادیق مفهوم حسن معاشرت میباشند. بین مفهوم حسن معاشرت مندرج در ماده‌ی ۱۱۰۳ و موارد فوق، نسبت عموم و خصوص مطلق برقرار است (داور، ۱۳۸۲) و در جهت تعیین مصادیق مفهوم حسن معاشرت محسوب می‌شوند .
