گرایش : خصوصی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد نراق
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
(M.A(
گرایش حقوق خصوصی
عنوان :
ازدواج موقت در حقوق ایران با تاکید بر قانون جدید حمایت از خانواده
استاد راهنما:
دکتر سید حسن شبیری زنجانی
استاد مشاور:
دکتر سید حسن وحدتی
چکیده
ازدواج موقت نهادی است که در فقه اسلامی به آن پرداخته شده و همچنین در قرآن کریم بدان اشاره گردیده که هدف اصلی آن کنترل غریزه جنسی در مسیر شرعی و صحیح بیان شده است و در مواقع عسرت و اضطرار پیشنهاد میگردد .قانونگذار ایران که به تاسی از فقه اسلامی به وضع قوانین میپردازد ازدواج موقت را به رسمیت شناخته است. در تحقیق حاضر که با عنوان ازدواج موقت در حقوق ایران با تاکید بر قانون جدید حمایت از خانواده مصوّب ۹۱ میباشد از روش توصیفی تحلیلی استفاده گردیده است و تمامی اهتمام خود را بر آن گذاشته که به بررسی جایگاه ازدواج موقت در ایران و به بررسی نقاط ضعف و قوت مواد قانونی مطرح شده بپردازد و در نهایت به این نتیجه دست یافتیم که قوانین مرتبط به ازدواج موقت بسیار ناقص و مبهم میباشد که نه تنها با این اوصاف به عنوان راه حلی که جامعه را از تباهی و فساد نجات دهد استفاده نمیشود بلکه با این اهمال کاری و اغماض قانونگذار محترم به مشکلات عدیده جامعه مشکلاتی از قبیل اختلاف در نسب، اختلاط درنسب، پایمال گردیدن حقوق زوجین و می افزاید و در نهایت این امر منجر به تباهی کانون خانواده و جامعه می گردد از این‌رو می‌بایست با صرف وقت و هزینه بیشتر در جهت مطالعه همه‌ی جوانب ازدواج موقت به وضع قوانین جامع و واضحی در زمینه شرایط شکلی و ماهوی و آثار این ازدواج و از همه مهمتر به ضمانت اجرای این موارد پرداخته شود. از سوی دیگر قانون جدید حمایت از خانواده با امعان نظر به این موضوع تغییراتی را تنها در زمینه ثبت ازدواج موقت ایجاد نموده که جای بسی امید میباشد اما باز هم ناقص است و میتوانست حداقل برای جلوگیری از مشکلات به تاسیس نهادی بیاندیشد که برای زوجین سند نکاحیه ای صادرنماید که قابلیت استناد در محاکم دادگستری را داشته باشد. در نهایت تا رسیدن به نقطه‌ای که بتوان در آن تمامی جوانب را مد نظر قرار داد راه زیادی باقی مانده است.
کلمات کلیدی :
ازدواج موقت ، آثار متعه ، ثبت نکاح موقت ، فرزند متعه ، قانون حمایت از خانواده
فهرست مطالب
مقدمه. ۱
الف) بیان مسئله. ۲
ب) اهداف پژوهش. ۴
ج) سوالات اصلی پژوهش. ۴
د) فرضیه های پژوهش. ۴
ه) روش پژوهش. ۵
و) پیشینه پژوهش. ۵
ز) سازماندهی پژوهش. ۷
فصل اول: کلیّات
مبحث اول : مفاهیم و تقسیمات. ۱۰
گفتار اول : مفهوم نکاح ۱۱
بند اول : مفهوم نکاح در فقه. ۱۲
بند دوم : مفهوم نکاح در حقوق موضوعه. ۱۳
گفتار دوم : انواع نکاح ۱۶
بنداول: نکاح دائم. ۱۷
مبحث دوم : مبانی و تاریخچه ازدواج موقت. ۱۹
گفتار اول : فلسفه ازدواج موقت. ۲۱
بند اول : مبانی عام ازدواج موقت. ۲۲
بند دوم : مبانی خاص ازدواج موقت. ۲۴
گفتار دوم : پیشینه ازدواج موقت در ادیان. ۲۵
بند اول : قبل از اسلام. ۲۵
بند دوم : بعد از اسلام. ۲۷
بند سوم : ازدواج موقت در یهود. ۲۹
بند چهارم : ازدواج موقت در زرتشتیان. ۳۱
مبحث سوم: جایگاه ازدواج موقت در اسلام ودلایل مشروعیت آن. ۳۲
گفتار اول :جایگاه ازدواج موقت در اسلام. ۳۳
بند اول : ازدواج موقت در قرآن کریم. ۳۳
ج ) متعه و ازدواج در قرآن کریم. ۳۶
بند دوم : ازدواج موقت در سنت. ۴۰
بند سوم : ازدواج موقت از نظرفقها ۴۵
بند چهارم : ازدواج موقت و عقل ۴۷
گفتار دوم: ادله مشروعیت ازدواج موقت از نظر شیعه. ۵۰
بند اول : قرآن مجید. ۵۰
بند دوم: روایات ۵۶
بند سوم : اجماع فقهاء شیعه: ۶۰
گفتار سوم : ادلّه ی حرمت ازدواج موقت از نظر اهل سنت. ۶۰
بند اول : تحریم خلیفه دوم. ۶۰
بند دوم : مخالفت صحابه و تابعین ۶۱
بند سوم : اجماع صحابه بر تحریم ازدواج موقت. ۶۳
بند چهارم : نسخ ازدواج موقت به آیات قرآن. ۶۵
گفتار چهارم: نقد و ارزیابی دلایل موافق و مخالف مشروعیت ازدواج موقت. ۶۸
بند اول : نقد مخالفین بر اساس آیات قرآن. ۶۸
بند دوم : نقد مخالفین ازدواج موقت با سنت. ۷۲
فصل دوم: پیشینه، جایگاه و شرایط ازدواج موقت در حقوق ایران
مبحث اول : پیشینه و جایگاه ازدواج موقت در نظام حقوقی ایران. ۷۵
گفتاراول: پیشینه درحقوق ایران. ۷۵
بند اول : قبل از انقلاب ۷۵
بند دوم : بعد از انقلاب ۷۶
گفتار دوم :جایگاه ازدواج موقت در قوانین ایران. ۷۸
بند اول : سن نکاح منقطع. ۷۸
بند دوم : اجازه ولی و مصلحت مولی علیه. ۸۰
بند سوم: حدود و قیود در ازدواج موقت. ۸۱
مبحث دوم: شرایط شکلی ازدواج موقت. ۸۳
گفتار اول :خواستگاری ۸۳
گفتار دوم: قصد انشاء درازدواج موقت. ۸۵
گفتار سوم: الفاظ درازدواج موقت. ۸۶
گفتار چهارم : صیغه. ۸۷
گفتار پنجم: تعلیق درازدواج موقت. ۸۸
گفتار ششم : ثبت نکاح موقت. ۸۸
بند اول :پیشینه ثبت. ۸۹
بند دوم : اهداف ثبت نکاح ۸۹
بند سوم: ثبت نکاح در قانون حمایت خانواده ۹۳
مبحث سوم: شرایط ماهوی ازدواج موقت. ۹۶
گفتاراول: شرایط عاقد درازدواج موقت. ۹۶
گفتار دوم :طرفین ازدواج موقت. ۹۷
گفتار سوم : مدت در ازدواج موقت. ۹۸
بند اول: چگونگی مدت درازدواج موقت. ۹۸
بند دوم : تجدید مدت در ازدواج موقت. ۹۹
بند سوم : عدم ذکر مدت در نکاح منقطع. ۹۹
گفتارچهارم: مهر در ازدواج موقت. ۱۰۰
بند اول :اقسام مهر. ۱۰۰
بند دوم: شرایط مهر در ازدواج ۱۰۱
بند سوم : تسلیم مهر در ازدواج موقت. ۱۰۳
بند چهارم : تراضی مقدار مهر. ۱۰۳
بند پنجم: تملک مهر در ازدواج موقت. ۱۰۴
گفتارپنجم: احکام مهر در ازدواج موقت. ۱۰۵
بند اول : تقسیط مهر. ۱۰۵
بند دوم : تلف و عیب مهر. ۱۰۶
بند سوم : حق امتناع زوجه. ۱۰۷
بند چهارم: سقوط حق امتناع در نکاح موقت. ۱۰۸
گفتار ششم : شروط ضمن عقد. ۱۰۹
بند اول : شروط مفسد عقد. ۱۰۹
بند دوم : شروط صحیح عقد. ۱۱۰
بند سوم : شرط خیار در ازدواج موقت. ۱۱۱
فصل سوم: احکام و آثار ازدواج موقت و تحولات ناشی از
اجرای قانون جدید حمایت از خانواده
مبحث اول: آثار ازدواج موقت. ۱۱۴
گفتاراول: حقوق و تکالیف زوجین ۱۱۶
بند اول : حسن معاشرت ۱۱۶
بند دوم: تشییدمبانی خانوادگی وتربیت اولاد. ۱۱۸
بند سوم : ریاست خانواده ۱۲۱
بند چهارم : نفقه. ۱۲۳
بند پنجم : توارث ۱۲۷
بند ششم: وصیّت. ۱۳۰
گفتار دوم : عده در ازدواج موقت. ۱۳۱
بنداول: عده فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن. ۱۳۲
بند دوم: عده وفات ۱۳۴
گفتار سوم : نسب فرزند حاصل از ازدواج موقت. ۱۳۵
گفتار چهارم: مقایسه آثار ازدواج موقّت با ازدواج دائم. ۱۳۶
بنداول : وجوه اشتراک ۱۳۷
بند دوم : وجوه افتراق ۱۳۹
مبحث دوم: انحلال ازدواج موقت. ۱۴۰
گفتار اول : فسخ نکاح ۱۴۱
بند اول : خیار عیب. ۱۴۲
بند دوم : خیار تدلیس. ۱۴۳
بند سوم : خیار تخلف وصف. ۱۴۴
گفتاردوم : انقضای مدت ۱۴۵
گفتار سوم : فوت ۱۴۵
گفتارچهارم: بذل مدت ۱۴۶
بند اول : شرایط صحت بذل. ۱۴۶
بند دوم: جایگاه بذل مدت در قوانین ایران. ۱۴۷
گفتارپنجم: مهر وانحلال نکاح موقت. ۱۴۸
بنداول: مهر در مورد فسخ ۱۴۸
بند دوم : مهر در مورد انقضای مدت ۱۴۹
بند سوم : مهر و بطلان عقد ازدواج موقت. ۱۴۹
بند چهارم : مهر زوجه در صورت فوت در نکاح موقت. ۱۴۹
بند پنجم : مهر زن در صورت عدم نزدیکی تا انقضای مدت ۱۵۰
بند ششم : مهر در مورد بذل مدت پس از نزدیکی ۱۵۱
بند هفتم : مهر در مورد فوت ۱۵۱
گفتارششم : استنکاف شوهراز دادن نفقه و انحلال عقد موقت. ۱۵۲
مبحث سوم : تحوّلات قانونی حمایت از خانواده در موضوع نکاح موقّت. ۱۵۳
گفتار اول : ازدواج موقت در قانون حمایت از خانواده ۱۵۳
گفتاردوم:تفاوت قانون حمایت از خانواده با قانون خانواده گذشته درعقد موقت. ۱۵۶
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
نتیجه گیری ۱۵۹
منابع و مأخذ. ۱۶۳
ضمیمه: قانون جدید حمایت خانواده مصوب اسفند ۱۳۹۱. ۱۶۹
مقدمه
دین اسلام به عنوان یکی از کاملترین ادیان بشری ، همواره تمامی ابعاد زندگی انسان را مد نظر خود قرار داده است در این بین حفظ و بقای نسل انسان ، یکی از مواردی بوده که مد نظر پروردگار متعال قرار گرفته است و بر همین اساس، در آئین اسلام ، یک قالب و چارچوب اساسی به جهت هدفمند نمودن غریزه جنسی تدوین گردیده است که بر اساس آن ، انسان به جهت حفظ بقاء و نسل و سپس در مرحله دوم کنترل و هدایت غریزه جنسی در مسیر صحیح ، ازدواج را مد نظر قرار داده به گونه ای که پیامبر عظیم الشان اسلام آن را سنت حسنه خویش نامید. اما با توجه به این که در پاره ای از مواقع در برخی از افراد جامعه ، حضور زن دیگری در تکمیل نمودن اغنای جنسی فرد اثر گذار بوده و در این بین ، عدول و تخطی از قوانین اسلامی به هیچ عنوان پذیرفته نمی باشد، بحث وجود ازدواج موقت مطرح می گردد ، شاید زمینه سازی این نوع ازدواج بازگشت به دوران صدر اسلام است که تاجران و برخی افراد به جهت طول مسافت محل کارشان تا محل زندگی شان ، یا به جهت لشکر کشی قوای اسلام به بلاد دوردست ، وجود نهادی که بتواند علاوه بر شرعی بودن و پرهیز از هرگونه گناه و بی نظمی در جامعه اسلامی ، توانایی ارضای نیاز جنسی مسلمین را بنماید بسیار پر اهمیت به نظر می رسید ، کما اینکه در طول تاریخ پس از رحلت پیامبر (ص) برخی از خلفای جهان اسلام حکم بر حرام بودن آن صادر کرده و مهمترین دلیل خویش را به جهت ورود سربازان به اروپا و اختلاط بین نژاد مسلمین عرب با غیر عرب می دانستند که البته مولی متقیان علی (ع) ، چنین فتاوی را مورد نکوهش و انتقاد قرار می داد. علی هذا امروزه به جهت گستردگی جوامع و پیچیدگی آن ، و لزوم ارتباط نزدیک بین آحاد جامعه، وجود چنین نهادی به جهت جلوگیری از فساد در جامعه در پاره ای از مواقع به عنوان یک داروی موقت شاید عملی مناسب به نظر برسد که اگر بخواهیم به نفس گفتار ائمه در اسلام بنگریم ، آنان ازدواج دایم را همواره بر ازدواج موقت ارجح تر دانسته و اهتمام آنان بر این بود که مسلمین در نهایت در صورتی که احساس آلوده شدن به گناه را بنماید، به عنوان آخرین چاره و راهکار ازدواج موقت را پیشنهاد می نمودند .
در تحقیق حاضر ، با عنایت به وجود مشکلاتی از قبیل اینکه در حوزه ازدواج موقت و مباحث مربوط به آن کتب مستقل انگشت شمار می باشد کتب معروف فقهای شیعه که در زمینه ازدواج موقت اظهار نظر فرموده اند به فارسی ترجمه نشده و یا ترجمه فارسی آن نایاب است و از همه مهمتر بحث و تفسیر در خصئص نقاط ضعف و قوت قانون جدید حمایت از خانواده در سطح علمی کشور به صورت کتاب چاپ شده وجود ندارد. تمام تلاش محقق بر آن است که بحث ازدواج موقت را در حقوق ایران مورد بحث و بررسی قرار دهد تا بدین وسیله ضمن بررسی همه جانبه آن ، مسیر بحث را به نقطه ای ختم نماید که قانون حمایت از خانواده در ایران در مورد آن سخن رانده و متاسفانه با وجود تمامی سفارشات اسلام و علمای دین به ازدواج موقت برای پیشگیری از فساد، هنوز جایگاه واقعی خود را در جامعه ایران و قوانین موضوعه نیافته و اختصاص یک بند در قانون حمایت از خانواده به ازدواج موقت خود بیانگر این حدیث مجمل می باشد.
الف) بیان مسئله
نهاد خانواده به اندازه ای اهمیت دارد که همواره کاتبان قانون وقتی وارد حوزه آن می شوند دست به عصا بوده و همه موارد و ابعاد آن را مد نظر قرار می دهند. زیرا پویایی و سلامت خانواده ، پویایی جامعه را به همراه خواهد داشت. ازدواج موقت یکی از نهادهایی حقوقی است که روح آن در قوانین مدنی از فقه اسلامی نشأت گرفته است، و اگر بخواهیم به نفس عمل در این نهاد بنگریم ، آن را مانعی در افزایش فساد و پیشگیری از بسیاری وقایع تلخ در حوزه خانواده خواهیم دید اما با تاسف در مرحله اجرا به گونه ای با آن برخورد نموده ایم که علاوه بر دیدگاه منفی جامعه به زوج و زوجه در این نهاد ، عدم برخی حمایت ها و مشکلات پس از پایان مدت نکاح موقت ، موجبات ایجاد مشکلات ، و عدم استقبال از این نهاد را بوجود آورده است ، البته نکته قابل ذکر این است که این نگاه منفی در صورتی می توانسته بار مثبت به همراه داشته باشد که جامعه سوق به سوی ازدواج دائم داشته و اهداف خود را در راستای آن نهاد برنامه ریزی نمایند. اما متاسفانه به جهت عدم برخورداری لازم سازه ازدواج موقت از یک اسلوب و چارچوب مناسب، برخی از طرفداران این طیف به رابطه های جنسی پنهانی روی آورده ، و در این میان قانونگذاران صرفا صورت مسئله را پاک نموده اند و حل مسئله همچنان در وادی فساد و تباهی غوطه ور است.
توجه به موارد فوق خود گویای منظور اصلی محقق در این زمینه می تواند باشد ، زیرا فقه اسلامی نیز برخی کاستی ها را در قوانین خود نسبت به ازدواج موقت ملاحظه می نماید ، به عنوان نمونه دیدگاه جامعه به زن صیغه ای به عنوان یک ابزار به جهت ارضای جنسی مردان ، به عنوان یک ابزار و وسیله ، که هیچ گونه حمایتی نیز در مرحله اول از او نخواهد شد ، مشکلی است که متاسفانه علمای فقه نتوانسته اند با کنکاش در این خصوص ، آن را حل و فصل نمایند در صورتی که در سایر حوزه های فقهی هم چون معاملات، خمس ، زکات ، و همواره بحث های جدیدی انجام پذیرفته و افق های روشن تری ارائه می گردد.
بنابراین مسئله ای که مطرح می گردد این است که قوانین حقوقی ایران تا چه اندازه توانسته اند از فقه اسلامی بهره ببرند.؟ و بررسی نقاط ضعف قانون حمایت از خانواده که بر اساس نام آن ، وظیفه و حمایت از خانواده اصلی ترین هدف آن است ، که نتوانسته نهادی به مهمی نکاح موقت را جز در ماده ۲۲ در سایر مواد مورد بحث قرار دهد.؟ اهتمام محقق بر آن است که با مطالعات انجام شده پاسخی مناسب در این زمینه ارائه دهد.
ب) اهداف پژوهش
۱- بررسی این مطلب که فقه اسلامی آیا برای نکاح موقت ارزش قائل بوده است
۲- بررسی این موضوع که قوانین مدنی ایران تا چه حد از ظرفیت های فقه اسلامی در این خصوص بهره برده اند.
ج) سوالات اصلی پژوهش
۱)جایگاه ازدواج موقت در حقوق ایران به‌ویژه موضع قانونگذار در قانون حمایت از خانواده دراین خصوص چیست؟
۲) پیامدهای ناشی از ازدواج موقت در حقوق ایران چه می باشد.
د) فرضیه های پژوهش
۱- در فقه امامیه ازدواج موقت مشروع می باشد و قانونگذارایرانی که به پیروی از فقه ، قوانین را وضع نمود. از این‌رو به این نهاد نیز رسمیت بخشیده است ودرچارچوب قانونی خواستار حمایت از ازدواج موقت شده است.
۲- اهتمام قانونگذار ایرانی در قانون حمایت از خانواده مصوّب ۹۱ برآن است که به تدوین قوانینی بپردازد که به تمامی ابعاد ازدواج موقت پرداخته شود و حقوق زوجین در ازدواج موقت حفظ گردد.
ه) روش پژوهش
جهت مطالعه پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی با بکارگیری منابع کتابخانه ای استفاده شده است.
و) پیشینه پژوهش
جوزی(۱۳۸۹) در پژوهشی باعنوان ازدواج موقت در فقه امامیه عنوان می دارد ازدواج موّقت از جمله ازدواجهایی است که در دوران جاهلیت وجود داشته و اسلام با اعمال تغییراتی در مقررات و شرایط آن، این نکاح را امضا و تأیید نموده است. در این که این نوع ازدواج در صدر اسلام وجود داشته هیچ اختلافی میان مسلمین وجود ندارد و تمامی مسلمین بر این عقیده اجماع دارند که در ابتدای اسلام پیامبر(ص) صحابه را به انجام این ازدواج امر فرمودند.
حسینی(۱۳۷۰) در پژوهشی با عنوان نکاح موقت در اسلام هدف از نوشتن این رساله، اثبات یا نفی چیزی نیست ، متعه یک حکم مباح اسلامی است که از صدر اسلام تاکنون وجود داشته و با شدت و ضعف مورد توجه قرار گرفته است و همه مفسران و فقهای بزرگوار شیعه در کتب خود مفصلا راجع به قوانین و مقررات آن صحبت نموده‌اند و از نظر فقهی و احکام شرعی مربوط به آن هیچگونه نقطه ابهامی از گذشته تا بحال وجود نداشته و ندارد.
نوذری(۱۳۸۸) در پژوهشی با عنوان حکم ازدواج موقت در اسلام و اثار حقوقی آن عنوان میدارد مقدمه کتاب زیبای هستی بر اساس اصولی دقیق و نظمی عمیق با قلم قدرت و بر پایه حکمت نگارش یافته است و قانونگذار خلقت ، سرشت طبیعت را بر پایه قوانین خاص بنیان نهاده، که به رغم تحولات و تطورات دائمی و حاکمیت حرکت های گوناگون، یکی اصول ثابت و سنن لایتغیر را بر آن حاکم ساخته است. از جمله آن اصول که سیطره اش بر عالم طبیعت سایه افکنده «اصل زوجیت» و پیوند و ارتباط دو جنس مخالف است
پسندیده (۱۳۸۹) بررسی مبانی فقهی و حقوقی ازدواج موقت و احکام آن عنوان می دارد با توجه به این که ازدواج موقت از نظر فقه شیعه مباح می باشد و مستندات قرآنی و روایی آن را تائید می کند . اما در مقام عمل و اجرایی شدن آن در جامعه اسلامی با مشکلاتی روبرو می باشد که در این تحقیق سعی شد مبانی فقهی و حقوقی آن مورد دقت نظر قرار گیرد و مستندات قرآنی و روایی آن بررسی گردد. همه ی فقهای شیعه در کتب فقهی و تفسیری خود در مورد ذیل آیه ی شریفه ی ۲۴ سوره ی نساء متفق القول می باشند.
رضی(۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان مطالعه تطبیقی ازدواج های نوپیدا در اهل سنت و فقه امامیه عنوان می دارد اخیراً در برخی جوامع اهل سنت ازدواجهای جدیدی رواج یافته و در حال گسترش است. ازدواج مسیار، نکاح عرفی و نکاح سرّی از جمله این ازدواجها هستند. در پژوهش حاضر، ماهیت این ازدواجها و آراء فقهای اهل سنت راجع به آن، به دقت بررسی گردیده است و ادله و مستندات هر گروه با موازین فقه و حقوق امامیّه مورد تحلیل و نقد قرار گرفته است
مدهای انها را بیان میکند
