دانشگاه آزاد اسلامیواحد کرمانشاه
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
فهرست
چکیده ۱
مقدمـه. ۲
گفتار اول : تعریف اضطرار و مفهوم آن. ۸
بند اول :تعریف اضطرار. ۸
بند دوم :مفاهیم مشابه اضطرار: ۱۰
گفتار دوم : ادّله ، شرایط جریان و محدوده قاعده اضطرار. ۲۱
بند اول: ادّله اضطرار. ۲۱
بند دوم: شرایط و محدوده جریان قاعده اضطرار. ۲۷
مبحث دوم :آثار حقوقی اضطرار در اعمال حقوقی. ۲۹
گفتار اول : قراردادها ۲۹
بند اول : دیدگاه قانون مدنی و فقه. ۲۹
بند دوّم: مصادیق قاعده ۳۴
گفتار دوّم : ایقاعات ۵۰
بند اول: ارکان ایقاع. ۵۰
بند دوم : آثار حقوقی در مصادیق بارز ایقاع. ۵۱
فصل دوم : قرارداد کار. ۵۳
مبحث اول: قرارداد کار در گذر زمان. ۵۴
گفتار اوّل : قرارداد کار در گذشته و اکنون. ۵۴
گفتار دوّم : قرارداد کار تنها منبع تعیین شرایط کار. ۵۵
بند اوّل : منابع داخلی. ۵۷
بنددوّم : منابع بین المللی. ۶۲
مبحث دوّم:ارکان و قلمرو قرارداد کار. ۶۳
گفتار اوّل : کارگر و کارفرما ۶۳
بند اوّل : ملاک تشخیص کارگر از غیر کارگر. ۶۴
بند دوّم : کارفرما ۶۶
گفتاردوّم : قلمرو حقوق و قرارداد کار. ۶۷
بند اوّل :مطابق قاعده بودن شمول قانون کار. ۶۷
بند دوّم : موارد استثناء ۶۸
مبحث سوّم: شرایط ، ویژگی ها و انواع قرارداد کار. ۶۹
گفتار اوّل : شرایط ۷۰
بند اوّل : شرایط اساسی. ۷۰
بند دوّم : شرایط ماهوی ۷۱
گفتار دوّم : ویژگی ها ۷۴
بند اوّل : پیشینه بحث ۷۴
بند دوّم : خصوصیات ۷۵
گفتار سوّم : نوع قرارداد و تضمین امنیت شغلی. ۸۱
بند اوّل : پیشینه موضوع در قانون کار سال ۱۳۳۷. ۸۱
بند دوّم : امنیت شغلی در قانون کار سال ۱۳۶۹. ۸۲
بند سوّم : گسترش روابط ناپایدار. ۸۳
گفتار چهارم : وجوه تمایز قرارداد کار از سایر قراردادها ۸۵
بند اوّل : وجوه تمایز قرارداد کار از جهت طرفین و فسخ و خاتمه آن. ۸۵
بند دوّم : وجه تمایز در شرایط کار زنان و نوجوانان. ۸۶
فصل سوّم : اضطرار کارگر و کارفرما و حل اختلاف ناشی از آن. ۸۸
مبحث اوّل: اضطرار کارگر در انعقاد قرارداد کار. ۸۹
گفتار اوّل: اضطرار در انعقاد قرارداد کار موقت ۸۹
گفتار دوّم: شرایط شخصی کارگر مضطر. ۹۰
گفتار سوّم: اضطرار در اعلام دریافت مطالبات ۹۱
بند اوّل : اخذ برگه تسویه حساب در آغاز یا پایان کار. ۹۱
بند دوّم : اضطرار در اعلام شروع به کار به سازمان تأمین اجتماعی. ۹۲
مبحث دوّم: اضطرار کارفرما ۹۴
گفتار اوّل : اضطرار در انعقاد قرارداد کار. ۹۴
گفتار دوّم : اضطرار در ادامه قرارداد کار و نگهداری نیرو. ۹۶
مبحث سوّم: دادرسی کار و مراجع حل اختلاف ۹۷
گفتار اوّل : دادرسی کار در حقوق ایران. ۹۷
گفتار دوّم : مراجع حل اختلاف ۹۹
بند اوّل : هیات تشخیص. ۹۹
بند دوّم : هیات حل اختلاف ۹۹
فصل چهارم : خلاصه ،نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۰۵
مبحث اوّل : خلاصه. ۱۰۶
گفتار اوّل : خلاصه فصل اوّل. ۱۰۶
گفتار دوّم : خلاصه فصل دوّم. ۱۰۸
گفتار سوّم : خلاصه فصل سوّم. ۱۱۰
مبحث دوّم : نتیجه گیری ۱۱۲
مبحث سوّم : پیشنهادات ۱۱۵
پیوست ها ۱۲۰
فهرست منابع و مآخذ : ۱۲۰
چکیده
رابطه نه چندان برابر طرفین قرارداد کار تأمین کننده اهداف نظم،صلح و عدالت به عنوان اهداف اصلی حقوق نیست.شرایط کنونی اقتصاد جهان و کشور ما نیز موجب شده که زمینه ظهور قراردادهای کار کمتر از حداقل های قانونی فراهم شود و با وجود الزامی بودن رعایت شرایط ماهوی قرارداد کار مطابق قانون مدنی و شرایط مقرر در قانون کار گاهی این قرارداد تحت شرایط اضطراری کارگر بر خلاف مقررات آمره قانون کار و با شرایطی گزاف و ناعادلانه و با سوءاستفاده از اضطرار کارگر منعقد گردد و در مواردی نیز کارفرما به جهت اضطرار حاصل از عدم دسترسی به نیروی کار ماهر تن به شرایط خاص کارگر میدهد.این قرارداد با داشتن شرایط صحت مندرج در ماده ۱۹۰ ق.م به تعبیر ماده ۲۰۶ آن معتبر و قانونی به نظر میرسد اما قانون کار نظری متفاوت داشته و قرارداد کار را تا جایی که مغایر مقررات کار باشد بر مبنای نظم عمومی و قواعد آمره بی اثر میداند حتی اگر با توافق طرفین منعقد شده باشد.مراجع اختصاصی کار نیز با لحاظ ماده ۱۰ ق.م و وحدت ملاک ماده ۹۷۵ ق.م و ماده ۶ آیین دادرسی مدنی از اجرای چنین قراردادهایی خودداری می نمایند.
کلید واژه:اضطرار،معاملات اضطراری،کارگر،کارفرما،قراردادکار، سوءاستفاده ، نظم عمومی
مقدمـه
قرارداد به عنوان یک پدیده اجتماعی که در متن اجتماع به وجود می آید با آن رشد می کند و در این تکامل بر اساس باورهای اجتماعی تکوین می یابد و ضروری است عقود و پیمانهای بین اشخاص همگام با منافع جامعه و مصالح عمومی باشد و اگر از این ضرورت تخلف شود ، جامعه از سیر تکوینی خود از جهات بسیاری عقب خواهد ماند به همین جهت قوانین کمابیش جنبه اجتماعی دارند. قراردادهای بین اشخاص به عنوان یکی از زنجیره های اجتماعی تحت حاکمیت قوانین اجتماعی بوده و از این مقررات مستثنا نیستند.
مطلوب هر کسی از قرارداد رسیدن به نفع و سودی است که هدف از قرارداد را تشکیل میدهد.در بسیاری از قراردادها این هدف حاصل می آید.اما گاهی شرایط و اوضاع و احوال فردی بگونه ای پیچیده و دشوار می شود که برای رهایی از ضرورت ها و فشار های اقتصادی یا اخلاقی پیمانی می بندد و انگیزه اصلی او بر انشاء عقد امری درونی و نفسانی است و محرک او اشتیاق به انجام معامله نیست. می توان گفت همه ما در میان انبوهی از ضرورت ها و فشار ها بسر می بریم و بسیاری از داد وستد ها برای جلوگیری از پاره ای ضررهای احتمالی و دفع فشار های درونی است که با توجه به ماده ۲۰۶ ق.م چنین معاملاتی معتبر بوده و اضطرار در چنین مواردی نمی تواند مانع اعتبار معامله باشد.این نظر ناظر بر موردی است که حالت اضطرار درونی و مشکلات اقتصادی شخص معامل بدون سوءاستفاده از اضطرار او را وادار به معامله کرده باشد. اما در برخی معاملات و قراردادها از اضطرار شخص مضطر سوءاستفاده شده و به ویژه مواردی که سوءاستفاد کننده از لحاظ قانونی متعهد به اقداماتی نیز باشد، چهره ای خشن به این معاملات می دهد. چهره ای که مورد غفلت واقع شده و یک طرف با علم و آگاهی شروط و یا قیمتی را تحمیل می کند که در حالت عادی هیچ شخصی حاضر به انعقاد چنین قراردادی نمی شود.
در خصوص سوءاستفاده از اضطرار حقوقدانان و برخی از اندیشمندان فقهی نظرات مختلفی را ارائه نموده اند که نشان می دهد نظر واحدی ندارند.برخی آن را صحیح دانسته و به استناد امتنانی بودن حدیث رفع ،ضرورت استقراری معاملات و عدم دخالت طرفین در ایجاد وضعیت اضطراری به اعتبار چنین معاملاتی عقیده دارند.برخی دیگر نیز نظر به عدم نفوذ قرارداد داشته و آن را بر مبنای اکراه و نظریه غبن و برهم خوردن تعادل عوضین توجیـه کرده اند .عده دیگری حق تعدیل و فسخ قرارداد را مطرح نموده و بر اساس ماده ۱۷۹ قانون دریایی ایران به مضطر حق داده شده که از دادگاه درخواست تعدیل قرارداد کند و یا اینکه خواستار ابطال آن شود و برای استناد به این ماده باید از آن الغای خصوصیت کرد ،هر چند شرایط اضطراری دریایی با شرایط اضطراری در سایر موارد متفاوت است و الغای خصوصیت از آن مشکل به نظر می رسد اما همین پذیرش حق تعدیل قرارداد گامی به جلو برای حرکت قانونگذار در شکستن مرزهای سنتی بین اکراه و اضطرار محسوب می شود.در خصوص نظریه تعدیل و پیشینه حقوقی و فقهی آن در قراردادهای اضطراری می توان گفت این نظریه در فقه دارای سابقه است و برخی از فقها در برخی از مصادیق سوءاستفاده از اضطرار قائل به حق تعدیل شده اند. از نظر حقوقی در قوانین موضوعه ایران هر گونه تغییر در مفاد قرارداد جز با تراضی اراده هایی که آن را به وجود آورده اند ممکن نیست و همین امر اقتضاء می کند که قانون گذار نیز خود در صورت ضرورت آن را تغییر ندهد و طرفین قرارداد نیز مکلف اند در ایجاد آن اصول مسلم حقوقی و اخلاقی را رعایت نمایند تخطی از این قواعد مسلم تجاوز به حریم و حوزه نظم عمومی محسوب می شود.در جمع این ضرورت ، باید گفت که اصولاً قانونگذار قادر به تغییر مفاد قرارداد نیست مگر آنکه مصالح اجتماعی و منافع عمومی از جمله عادلانه کردن قرارداد و یا حمایت از طرف ضعیف زیان دیده قرارداد دخالت دولت را ایجاب نماید.تئوری تعدیل قرارداد در موارد اضطراری مخصوصاً در مورد سوءاستفاده از اضطرار نسبت به سایر نظریه هایی که فوقاً به آن اشاره شد بیشتر قابل توجیه است چون با اصل صحت قرارداد و لزوم استقرار و ثبات قراردادها و ماده ۲۰۶ قانون مدنی تناسب بیشتری دارد و چون در تعدیل قرارداد اندک تغییری در مفاد آن داده می شود و قرارداد منعقده لازم الاجراست و همچنین به علت جمع شدن بین ضرر ناشی از فسخ و عدم فسخ قرارداد مانند فسخ به ضرر طرف مقابل معامله نخواهد بود و بین منافع دو طرف حتی الامکان هماهنگی بیشتری به وجود می آورد.در این تئوری طرف مضطر مازاد پرداختی و یا عوض تعهدات اضافی را دریافت می نماید و این امر به عدالت نزدیکتر است و آراء دادگاه ها در این خصوص برای جلوگیری از اجحاف احتمالی جنبه بازدارندگی برای سایر افراد دارد.همچنین با توجه به اینکه ایجاد تعهد گزاف و ناعادلانه و ناروا بر مضطر از طریق سوءاستفاده از اضطرار وی نوعی ظلم بوده و ظلم نیز نا مشروع است و ایجاد شرایط ظالمانه ، نامشروع محسوب شده و وفق مقررات بند ۳ ماده ۲۳۲ ق.م چنین شرایطی باطل و بلااثر می باشند.
یکی از مهمترین قراردادهای مبتلی به اضطراری قرارداد کار است . رابطه کار یعنی رابطه ای که شخصی از نیروی کار شخص دیگری استفاده میکند و نتیجه کار او را از آن خود میکند از زمانی به وجود آمد که برخی افراد بشر توانستند به گونه ای افراد دیگر را به خدمت خود گیرندو قواعد حاکم بر آن مصلحت زورمندان و قدرت مداران را فراهم میکرده است.باورهای عدالت خواهانه به سختی ودیرهنگام توانسته در تعدیل این منع موثر افتد.جنبش های مختلف عدالت محوربازتاب انزجار از ستم یا عدالتی جوامعی بوده است که گروهی خود را قربانی این ناعدالتی میدانسته که به سبب تفاوت در جنس یا رنگ یا پوست و نژاد و قومیت از حداقل ترین حقوق اجتماعی که بارزترین آن استفاده از مزد برابر بود محروم بوده اند.امروزه نیز با وجود اسناد بین المللی و قوانین داخلی با وجود محکومیت ها و تبعیض ها به جرات میتوان گفت در هیچ جای دنیا اصول عدالتخواهانه در عمل به طور کامل رعایت نمیشود و با آن معیارها فاصله زیادی وجود دارد.
