گرایش : جزا و جرم شناسی
دانشگاه شیراز
پایان نامه کارشناسی ارشد
در رشته حقوق جزا و جرم شناسی
حمایت کیفری از حیوانات در حقوق اسلام ، ایران و آمریکا
استاد راهنما
دکتر محمد هادی صادقی
چکیده :
کلمات کلیدی : حقوق حیوانات ، حمایت کیفری ، رفاه حیوانات ، حیوانات آزمایشگاهی ، حیوان اهلی و وحشی .
در خصوص طبیعت و حیوانات سه دیدگاه مطرح شده که دیدگاه اول که به انسان نقش کلیدی و محوری اعطا می کند ، او را دارای حق تام در استفاده نامحدود از طبیعت و حیوانات می داند. در مقابل نگاه دیگری که به محور بودن طبیعت شهرفت یافت ، رواج یافت که در این خصوص انسان به مانند حیوان است ، حق استفاده کردن از طبیعت و حیوانات را نداشته و ندارد گویی هیچ کدام برای دیگری آفریده نشده اند . در نهایت دیدگاه دیگری نیز مطرح شد که دیدگاه تلفیقی نام گرفت بدین معنا که انسان حق استفاده از حیوانات و طبیعت اطراف خود را دارد ولی نه به صورت نامحدود .
در این میان در حقوق ایران قوانین پراکنده ای برای حمایت از حیوانات وجود دارد و قانونگذار سعی نموده تا با بهره گیری ناقصی از فقه اسلام و قوانین کشور های دیگر به سامان قانونی در این باب بپردازد . در حقوق ایالات متحده آمریکا اولا قانونی واحد تحت عنوان قانون رفاه حیوانات به تصویب رسیده که برای تمام ایالات لازم الاجرا است و لکن هر ایالت به تناسب به تصویب قوانینی در این زمینه پرداخته که برخی با بهره گیری از آموزه های نوین دارای جامعیت لازم بوده و برخی دیگر همانند قانون ایران دارای نقایصی و کمبود هایی در این باب هستند .
لذا در این مجال سعی شده که با معرفی قوانین ایران در کنار آموزه های فقهی و اصول حاکم بر حقوق حیوانات تا حدودی از مسئله جاری در کشور رفع ابهام کرده و سپس با تبیین قوانین ایالات متحده که از قواعد مترقی در این باب بهره می برد ، کمکی در جهت اصلاح قوانین در این زمینه در ایران شود .
فهرست مطالب
عنوان صفحه
طرح مسئله .۱
سوالات تحقیق. ۲
فرضیات تحقیق. ۲
پیشینه تحقیق. ۳
ضرورت و اهمیت تحقیق ۳
جنبه نوآوری ۳
مشکلات تحقیق ۴
ساماندهی پژوهشه . ۴
فصل اول : مقدمه. ۶
مبحث اول : سوابق حقوقی وتاریخی۶
گفتار اول : پیشینه رفتار با حیوانات ۷
گفتار دوم : حمایت از حقوق حیوانات در ادیان و مکاتب ۹
گفتار سوم : حقوق حیوانات از دیدگاه اسلام ۱۱
گفتار چهارم : سوابق حقوقی و وضع قانون برای حمایت از حیوانات ۱۸
بند اول : بررسی حقوق حیوانات در ایران معاصر ۱۹
بند دوم : کلیات حقوق حیوانات در ایالات متحده ۲۰
بند سوم : تاثیر پیشرفت علم در اصول ابتدایی حقوق حیوانات. ۲۱
مبحث دوم : مبانی حقوق حیوانات ۲۴
گفتار اول : حیات وحش و میراث مشترک بشریت. ۲۴
گفتار دوم : نفی ضرر ۲۵
فصل دوم : جنبه های حمایتی حقوق حیوانات.
مبحث اول : نهی از آزار و اذیت حیوانات ۲۹
گفتار اول : مفهوم ممنوعیت آسیب رساندن به حیوانات ۳۰
گفتار دوم : مصادیق ممنوعیت آسیب رساندن به حیوان ۳۳
الف ) مصادیق عینی ۳۳
- ممنوعیت کشتن حیوان . ۳۳
- ممنوعیت شلاق زدن به حیوان. ۳۴
- موارد جواز زدن حیوان به صورت استثناء . ۳۴
- ممنوعیت زدن به صورت حیوان ۳۵
- ممنوعیت عقیم نمودن و مثله کردن حیوان . ۳۶
- ممنوعیت سوزاندن حیوان. ۳۶
- ممنوعیت داغ کردن حیوان . ۳۸
- منع پی کردن حیوانات. ۳۸
ب) مصادیق قانونی ۴۰
مبحث دوم : مبانی شکار و صید حیوانات. ۴۱
گفتار اول : جواز صید و شکار و محدودیت ها ۴۱
- شکار نوزاد حیوانات . ۴۲
- شرایط ذبح حیوانات . ۴۲
- فلج کردن حیوانات برای ذبح . ۴۴
- ممنوعیت ذبح حیوانات در برابر یکدیگر . ۴۵
- ممنوعیت شکار در شب ۴۶
گفتار دوم : شکار در قانون ایران. ۴۷
۱.اصطلاحات و اطلاعات مربوط به قوانین شکار و صید ۴۸
۲.قوانین موجود در ایران ۴۹
۳.تطبیق با قانون آمریکا ۴۹
مبحث سوم : حقوق حیوانات در حفظ و نگاهداری ۵۰
گفتار اول : حق بهره مندی حیوان از محیط مناسب. ۵۱
بند اول : گستره نفقه حیوانات در فقه ۵۴
الف : موارد نفقه حیوان . ۵۴
ب : وظایف مالک و حاکم در زمینه نفقه حیوان ۵۴
بند دوم : نفقه حیوانات در حقوق آمریکا. ۵۶
فصل سوم : محدودیت های بهره مندی از حیوانات.
مبحث اول : تحقیقات علمی و پزشکی بر روی حیوانات ۵۹
گفتار اول : اخلاق زیستی. ۶۰
گفتار دوم : محدوده مجاز انجام آزمایشات پزشکی ۶۱
بند اول : تاریخچه آزمایش روی حیوانات . ۶۲
بند دوم : کمیته های اخلاقی حقوق حیوانات . ۶۵
بند سوم : شکنجه شدن حیوانات آزمایشگاهی ۶۷
بند چهارم : چگونگی تهیه حیوانات آزمایشگاهی ۷۰
بند پنجم : غیر علمی بودن بسیاری از مطالعات آزمایشگاهی ۷۱
بند ششم : آموزش انسانی و روش های جایگزین آزمایش روی حیوانات . ۷۴
مبحث دوم : بهره برداری تفریحی و ورزشی از حیوانات. ۷۸
گفتار اول : محدوده مجاز بهره برداری تفریحی و سرگرمی از حیوانات. ۷۹
گفتار دوم : استفاده ورزشی و حد مجاز بهره کشی در ورزش. ۷۹
فصل چهارم : ساز و کارهای حمایت از حیوانات
مبحث اول : حمایت کیفری از حقوق حیوانات و ضمانت اجرای آن. ۸۲
گفتار اول : حقوق ایران. ۸۳
الف) قانون مجازات اسلامی ۸۴
ب) سـازمان حفاظت محیط زیست. ۸۸
ج) مقررات کار با حیوانات آزمایشگاهی ۸۹
د) شرایط اجرای پژوهش های حیوانی . ۹۰
ه) دستورالعمل نحوه بکارگیری حیوانات ۹۱
و ) قانون شکار و صید مصوب ۱۶ خرداد ۱۳۴۶. ۹۳
گفتار دوم : حقوق ایالات متحده امریکا ۹۷
بند اول : ابزارهای اجرایی قوانین مربوط به محیط زیست ۹۷
بند دوم : حمایت از گارد محافظت زیست ۹۹
بند سوم : تخلفات جزایی ۹۹
بند چهارم : حداقل مجازاتها – مسئولیت جزایی ۱۰۰
بند پنجم : مجازاتهای مدنی و اداری ۱۰۱
بند ششم : شکایت شهروندان ۱۰۳
بند هفتم : قوانین جاری. ۱۱۴
- خلاصه ای بر مقررات شکار و تله ی ایالت ایلینویز ۲۰۱۰-۲۰۱۱ ۱۱۴
- حمایت از حیوانات در قانون ایالت ایلینویز مصوب دسامبر ۲۰۰۷ ۱۱۵
- قانون جزای ایالت تگزاس ، فصل ۴۲.۰۹ ، ظلم به حیوانات ۱۱۵
- آیین نامه واکسیناسیون هاری و صدور مجوز برای سگ در کالیفرنیا ۱۱۵
- قانون رفاه حیوانات در ایالات متحده آمریکا و آیین نامه کنترل حیوانات ساسکتون ۱۱۶
نتیجه گیری . ۱۱۷
فهرست منابع و مآخذ فارسی. ۱۱۹
فهرست منابع و مآخذ لاتین. ۱۲۲
ضمائم. ۱۲۴
طرح مسئله
حق حیات هرموجود زنده که به صورت ذاتی و فطری به او اعطا شده است غیرقابل سلب و یا حتی تحت شرایطی غیرقابل محدودیت است ، برخی از حیوانات به عنوان موجودات زنده، در دسته بندی های مختلف نیز از این قاعده مستثنی نیستند .
نقش حیوانات در چرخه محیط زیست و به عنوان مکمل برای حیات بشری غیرقابل انکار است ، از این رو و جدا از قوانین و قواعد حقوقی محیط زیست ، حفظ این چرخه و رعایت حداقل حقوق زیستی این موجودات حتی برای تامین منافع خود انسان ها نیز بر انسان ها لازم است .
اینکه بشر با چه مجوزی صرفا در راستای منافع خود به راحتی حق طبیعی حیوانات را نادیده می گیرد ، جای سوال و مطالعه است ، بلکه اصولا تعیین گستره و محدوده تسلط انسان بر حیوانات نیاز به بررسی و مطالعه دارد .
میزان حقوق طبیعی مفروض برای حیوانات و اینکه این حقوق ذاتی اند یا انسان ها این حقوق را به آن ها اعطا می کنند مساله مورد بحث دیگری است که در این تحقیق به آن پرداخته می شود .
لذا در این تحقیق به بررسی حقوق پراکنده ی ایران در این زمینه و تبیین قواعد اسلام در خصوص حقوق و تکالیف انسان در برابر حیوانات خواهیم پرداخت و سپس با معرفی حقوق ایالات متحده در خصوص حقوق حیوانات به بررسی قواعدی که در برخی از ایالات وجود دارد می پردازیم تا مقایسه ای منطقی میان آنچه در ایران جاری است و آنچه در آمریکا در حال اجراست بنماییم .
سوالات تحقیق
- محدوده سلطه انسان بر حیوان کدام است ؟
- تغییر رفتار انسانها با حیوانات با چه مجوزی شروع شده است ؟
- موقعیت هریک از نظام های حقوقی اسلام ، ایران و آمریکا راجع به حیوانات چیست؟
- چه حیواناتی در زمره موجودات ذیحق قرار می گیرند و آنها که قرار می گیرند از چه حقوقی برخودار می شوند و کدامین حمایت ها در خصوص آنها صورت پذیرفته است ؟
فرضیات تحقیق
محدوده ی تسلط انسان بر سایر موجودات و به خصوص حیوانات تا جایی قرار می گیرد که مورد استفاده ی عقلایی و حیاتی بشر باشد و جنبه ی تفریحی یا فانتزی پیدا نکند .
- در تغییرات رفتاری دو نظریه ی غالب موجود است که اولی جنبه ی علمی و کاربردی دارد و دومی تمام آنچه در زمین است را بدون محدوده در اختیار انسان می داند و این سبب بروز برخی نا هنجاری ها شده است .
- در حقوق اسلام و در پی آن نظام حقوقی ایران بر مبنای دستورات شارع و تعلیمات دین رفتار با حیوان سازماندهی شده است و در نظام حقوقی آمریکا بر مبنای قرار داد اجتماعی و در راستای اصالت سودمندی بنیانگذاری شده است .
- تمام حیوانات دارای حقوق حیاتی و زیستی هستند و در جهت حمایت از آنها تدابیر اخلاقی و حقوقی و کیفری مورد استفاده قرار گرفته است .
پیشینه تحقیق
در ایران قوانین مختصری در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست وجود دارد که به ابعاد متفاوت و جامع رفتار با حیوانات نپرداخته ولی اجمالا برخی محدودیت ها را در رابطه با تسلط انسان ها با حیوانات شامل می شود . برخی مقالات و تحقیقات نیز در این حوزه وجود دارد که بیشتر از جنبه فقهی و مذهبی و اخلاقی مورد مطالعه قرار گرفته تا حقوقی و کتاب های مختصری چون حمایت از حقوق حیوانات نگاشته شده که جنبه ی کیفری ندارند .
ضرورت و اهمیت تحقیق
با توجه به مطالب پیشین و لزوم تعیین محدوده تسلط انسان ها بر حیوانات و شمول سلطه آن ها بر زندگی حیوانات مختلف از بعد حقوقی و تطبیق آن با برخی نظام های حقوقی دیگر و در این میان استفاده از ابزار تدابیر کیفری دارای اهمیت فوق العاده بوده و ضرورت بررسی و اهمیت و ضرورت تحقیق را هویدا می کند .
جنبه نوآوری
علاوه بر نو بودن عنوان پژوهش و محتوای مورد مطالعه آن از جهت تطبیق نظام حقوقی ایران با آمریکا نیز ، بحث نو و جدید به شمار می رود به خصوص که تا کنون ترجمه ای از این متون قانونی در ایران موجود نبوده است ، همچنین تاکید بر حمایت کیفری از حقوق حیوانات قبلا در تحقیقات مورد بررسی قرار نگرفته است .
مشکلات تحقیق
نبود امکانات و منابع کافی به زبان فارسی و همچنین محدودیت زمانی از موانع و مشکلات این تحقیق به شمار می روند به خصوص که در زمینه ی حقوق آمریکا در ایران منبع مشخصی موجود نیست و به متن قوانین آمریکا و قواعد مسلط بر این نظام حقوقی قبلا اساتید عظام نپرداخته اند .
ساماندهی پژوهشی
این پژوهش در چهار فصل با عناوین زیر مورد مطالعه قرار می گیرد :
- پیشینه و مبانی حقوق حیوانات
- جنبه های حمایتی حقوق حیوانات
- محدودیت های بهره مندی از حیوانات
- ساز و کارهای حمایت از حیوانات
فصل اول به سوابق تاریخی و حقوقی حقوق حیوانات و مبانی آن اختصاص دارد ، در فصل دوم به حقوق طبیعی موجود برای حیوانات و ممنوعیت های مرتبط با آن پرداخته شده است، در فصل بعدی محدودیت و میزان تصرف و تسلط و بهره مندی انسان از حیوانات مورد مطالعه قرار گرفته و در آخرین فصل به تبیین انواع ساز وکارهای حمایتی از حیوانات پرداخته شده است .
مقدمه
هر موجود زنده ای حق بر حیات دارد ولی اگر به ما اجازه کشتن و مصرف حیوانات داده شده به هیچ وجه این اذن در معنای نامحدود قرار ندارد و لذا یکی از محرمات بزرگ الهی این است که کسی فقط برای تفریح به شکار برود و این به دلیل این است که حیوان نمی تواند نطق کند و ببخشد بنابراین در روایات مضامینی وجود دارد که ” گناهی که به انسان ها می شود اگر آن انسان ببخشد ، بخشیده می شود ولی حیوان که زبان ندارد که بگذرد او فقط جان دارد که شما باید از او حمایت می کردید ولی نکردید” .
در حدیثی است از کتاب (عیون اخبار الرضا علیه السلام) ، حضرت رضا علیه السلام که از پدرش و او از پدرش تا مولا امیرالمؤمنین علیهم السلام که : ” همراه پیامبر داشتیم راه می رفتیم ، دیدیم کسی می خواهد اسبش را بخواباند و اسب سرکشی می کند . او نیز ظرف خالی جای علوفه را برای گول زدن اسب جلوی او می آورد و از دهانش دور می کند تا اسب بخوابد پیامبر (ص) فرمودند ، حیوان را گول می زنید ! هیچ موجودی ولو حیوان را نباید فریب داد ” ؛ به طریق اولی کشتن و آزار حیوانات بدون دلیل ثابت می گردد .
مبحث اول : سوابق حقوقیوتاریخی
در روش تحقیق معمولا قاعده بر این است که قبل از ورود به ماهیت هر مبحثی تاریخچه آن قید گردد ، این امر فارق از اینکه مخاطب را با سوابق بحث آشنا می کند ، ذهن مخاطب را به فرآیند بحث و چیستی آن متمرکز می کند و حوزه ی آگاهی عمومی مخاطب را در برخورد با موضوع بحث گسترش می دهد .
در همین راستا قبل از ورود به بحث لازم می نماید پیشینه ی تاریخی بحث به اجمال توضیح داده شود و ذهن مخاطب جهت ورود به بحث آماده گردد .
گفتار اول : پیشینه رفتار با حیوانات
رابطه انسان و حیوان رابطه ای طولانی و دو طرفه بوده است ، از دوره شکار و جمع آوری آذوقه رابطه تغذیه ای بین انسان و حیوان برقرار می شود و دیری نمی گذرد که اهلی کردن حیوانات به منظور تغذیه و بهره برداری شروع می شود و این روند اهلی کردن سنتی تا همین یکصد سال گذشته ادامه داشت و فقط با ورود صنعت به جهان حیوانات است که این توازن به شدت دگرگون می شود و حیوانات اهلی و حتی وحشی فصلی تاریخی را در زندگی خود آغاز می کنند .
هورمون ، تلقیح مصنوعی ، زندگی در اصطبل های در بسته و بی نور ، وزن زیاد ، ناراحتی های قلبی ، قطع عضو و مرگ های دسته جمعی ، سرنوشت زندگی این حیوانات در جهان جدید است ، فقط این حیوانات پرورشی نیستند که زندگی شان دگرگون شده است حتی حیونات وحشی هم از این قافله بی بهره نمانده اند ، از تخریب زیستگاه هایشان گرفته تا شکار های گسترده ، از نمایش در سیرک تا باغ وحش ها و یا تجارت پرسود پوست . زندگی گاوها در دامداری های صنعتی یکی از این خرده جنایت ها رقم می زند ، گاوها در دامداری های صنعتی به دو گونه تقسیم بندی می شوند گاوهای شیری و گاوهای گوشتی .
گاوهای شیرده در حالت طبیعی بین ۲۰ تا ۲۵ سال عمر می کنند ، اما در دامداری های صنعتی بیشتر از ۵ سال دوام نمی آورند این گاوها بیشتر زندگی خود را در اصطبل های پر ازدحام یا سلول های انفرادی می گذرانند ، در حالت طبیعی یک گاو بین نیم تا ۲ کیلو در روز می تواند شیر تولید کند ، اما در دامداری های صنعتی با استفاده از تغییرات ژنتیکی ، غذاهای هورمونی و خوراندن غلات به جای علوفه این مقدار را به ۲۵ تا۵۰ کیلو می رسانند .
از بیماری های شایع این حیوانات وزن بالا ، ناراحتی قلبی ، تورم و عفونت سینه ها و جنون گاوی است . گاوهای گوشتی هم وضع بهتری ندارند ، بیشتر این گاوها از هوای آزاد و نورخورشید محروم هستند ، در اصطبل های کوچک زندگی می کنند ، قطع شاخ ها ، داغ خوردن و اخته شدن بدون بی حسی از دردناک ترین قسمت های زندگی یک گاو پرورشی است . گوسفند ها دیگر قربانیان صنعتی سازی زندگی حیوانات هستند ، آنها پرورش داده می شوند تا در مدت کوتاهی خورده شوند ، انتقال فله ای و تل انبار حیوانات در هنگام انتقال به کشتارگاه ها از فجایعی است که به کرات دیده می شود .
زندگی مرغ ها وخروس ها ، اردک ها و غازها هم از جنبه ای جالب است آنها در محیط های سر بسته به دنیا می آیند و با تیغه های الکتریکی کشته می شوند و نیمه زنده ، پوست آنها کنده می شود و در طی دوران زندگی شان از انواع بیماری ها و داروهای هورمونی رنج می برند ، حتی ماهی ها هم در امان نبوده اند ، ماهی در پرورشگاه های با تراکم زیاد زندگی می کنند که در آن انواع انگل ها رشد می کنند ، این انگل ها گوشت ماهی ها را می خورند و باعث افتادن فلس ها و ایجاد زخم های بزرگ می شوند ، ماهی دراین شرایط ، بسیار مضطرب و تهاجمی می شوند آنها اغلب با هم می جنگند و این جنگ ها بیشتر باعث کشته شدن ماهی های کوچکتر می شود . آنها در کشتارگاه ها بر اثر خفگی و یا پاره شدن آبشش ها با رنج و تشنج فراوان می میرند .[۱]
فراز دیگر زندگی حیوانات در آزمایشگاه ها رقم می خورد ، در قرن اخیر برخی از دانشمندان برای اثبات تئوری خود یا آزمایش داروها به طور گسترده ای بر روی حیوانات آزمایشات مختلفی را انجام داده اند . بسیاری از کشورها خود را ملزم به اعلام آمار آزمایشات نمی دانند و به همین دلیل آمار سالیانه دقیقی از تعداد حیوانات آزمایش شده در جهان وجود ندارد ، اما با توجه به همین ارقام اعلام شده می توان تخمین زد که در هر ثانیه تعداد ۳۳ حیوان درآزمایشگاه ها کشته می شوند . مرگ های پر از درد و رنج سهم این حیوانات است ، برای مثال در آزمایشاتی که برای تشخیص مواد سمی به کار می برند ، میزان مواد سمی خورانده شده یا تزریق شده را مرتب افزایش می دهند تا جایی که ۵۰ درصد حیوانات بمیرند ، این حیوانات قبل از مرگ ۴۰ ساعت شدید ترین دردها را تحمل می کنند . بعد از پایان آزمایشات ، حیوانات ارزان مانند موش ها کشته می شوند اما حیوانات گران تر ممکن است در چند آزمایش دیگر شرکت کنند ، آزمایش روی میمون ها معمولا چندین سال طول می کشد !
گفتار دوم : حمایت از حقوق حیوانات در ادیان و مکاتب
در فرهنگ‌های باستانی ، حیوانات از لحاظ تقدس و ارزش در طبقات مختلفی قرار می‌گرفتند و هر کدام نماد اسطوره‌ای بودند . به عنوان مثال “پرندگان” همواره در شمار جانداران ارجمند بودند و مردمان قدیم پرندگان را آفریدگانی فراسویی و از گونه ای دیگر می‌پنداشتند . در این فرهنگ‌ها ، مرغان شکاری تیزپرواز از ارزش آیینی و نمادین بیشتری برخوردار بودند [۲]
امروزه در قونیه معتقدند لحظه ای که آهویی به دنیا می‌آید ، نوری مقدس زمین را روشن می‌کند و در برخی فرهنگ‌ها ، آهو را نماد فرزانگی دانسته اند . در ایران باستان نیکی به حیوانات سودمند از وظایف اصلی بوده است . در تاریخ نقل شده بهرام گور از پادشاهان ساسانی کوشش‌های فراوانی در جهت توسعه پرورش اسب و اسب دوانی می‌کرد و انوشیروان به دامپروری علاقه فراوانی داشت . نیکی و ترحم به حیوانات در آیین مزدیسنا که در زمان ساسانیان رواج داشت ، اهمیت زیادی داشته و در این مورد در رساله پهلوی (ارداویراف نامه) که در زمان ساسانیان نوشته شده نکات جالبی دیده می‌شود .
مان
