گرایش :جزا و جرم شناسی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم و تحقیقات چهارمحال و بختیاری
دانشکده ادبیات و علوم انسانی
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
در رشته حقوق جزا و جرم شناسی
عنوان:
مطالعه تطبیقی شیوه عفو و تخفیف مجازات مجرمین مواد مخدر در ایران و انگلستان
استاد راهنما:
دکتر کریم صالحی
تابستان ۱۳۹۵
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
چکیده. ۱
فصل اول: کلیات پژوهش. ۲
۱-۱-مقدمه. ۲
۱-۲-بیان مسئله. ۴
۱-۳-سوال پژوهش. ۷
۱-۴-فرضیه تحقیق. ۷
۱-۵-پیشینه تحقیق. ۷
۱-۷-اهداف تحقیق. ۱۲
۱-۸-روش تحقیق. ۱۲
۱-۹-سازماندهی تحقیق. ۱۳
فصل دوم: تخفیف و عفو مجازاتها. ۱۴
۲-۱-تخفیف مجازاتها. ۱۵
۲-۱-۱- اصول کلی تخفیف مجازات. ۱۵
۲-۱-۲-ضرورت های کلی حاکم برتخفیف مجازات. ۲۰
۲-۱-۲-۱-ضرورت اعمال کیفیت مخففه. ۲۰
۲-۱-۲-۲-تفاوت کیفیات مخففه قضائی با کیفیات مخففه قانونی. ۲۱
۲-۱-۲-۳-فردی بودن اعمال کیفیات مخففه قضائی. ۲۲
۲-۱-۲-۴-اختیاری بودن اعمال کیفیات مخففه قضائی. ۲۴
۲-۱-۲-۵-دادگاه مرجع صالح استناد به کیفیات مخففه. ۲۵
۲-۱-۲-۶-ضرورت ذکر جهات تخفیف در حکم. ۲۶
۲-۱-۳-جهات تخفیف مجازات. ۲۶
۲-۱-۳-۱-معاذیر قانونی. ۲۸
۲-۱-۳-۲-معاذیر قانونی معاف کننده از مجازات. ۲۸
۲-۱-۳-۳-وجوه تمایز علل رافع مسوولیت از معاذیر معاف کننده. ۳۲
۲-۱-۳-۴-معاذیر قانونی تخفیف دهنده مجازات. ۳۳
۲-۲-عفو مجازاتها. ۳۴
۲-۲-۱-مفهوم و جایگاه حقوقی عفو. ۳۴
۲-۲-۲-ارکان عفو. ۳۶
۲-۲-۲-۱-صیغه. ۳۶
۲-۲-۲-۲-عفو کننده(عافی). ۳۷
۲-۲-۲-۳-عفو شونده (معفو عنه). ۳۸
۲-۲-۲-۴-موضوع عفو. ۳۹
۲-۲-۳-اقسام عفو. ۳۹
۲-۲-۳-۱-عفو عمومی. ۳۹
۲-۲-۳-۱-۱-مبنا و ماهیّت عفو عمومی. ۳۹
۲-۲-۳-۱-۲-ارکان عفو عمومی. ۴۳
۲-۲-۳-۱-۳- انواع عفو عمومی. ۴۴
۲-۲-۳-۱-۳-۱- عفو عمومی مطلق. ۴۴
۲-۲-۳-۱-۳-۲- عفو عمومی مقیّد. ۴۵
۲-۲-۳-۱-۳-۳- عفو عمومی واقعی. ۴۵
۲-۲-۳-۱-۳-۴- عفو عمومی شخصی. ۴۶
۲-۲-۳-۱-۳-۵- عفو عمومی خاص. ۴۶
۲-۲-۳-۱-۴-آثار عفو عمومی. ۴۷
۲-۲-۳-۱-۴-۱-تعقیب. ۴۹
۲-۲-۳-۱-۴-۲-محکومیت کیفری. ۴۹
۲-۲-۳-۲-عفو خصوصی. ۵۰
۲-۲-۳-۲-۱-مبنای حقوقی عفو خصوصی. ۵۱
۲-۲-۳-۲-۲- عفو خصوصی در حقوق موضوعه ایران. ۵۳
۲-۲-۳-۲-۲-۱- عفو خصوصی در قوانین جزایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی. ۵۴
۲-۲-۳-۲-۲-۲-عفو خصوصی در قوانین جزایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی. ۵۶
۲-۲-۳-۲-۳- شرایط اعطای عفو خصوصی. ۵۶
۲-۲-۳-۲-۴- تشریفات اعطای عفو خصوصی. ۵۷
۲-۲-۳-۲-۵- ویژگیهای عفو خصوصی. ۵۹
۲-۲-۳-۲-۶- آثار عفو خصوصی. ۵۹
۲-۲-۴- وجه تمایز عفو عمومی از عفو خصوصی. ۶۰
فصل سوم: تخفیف مجازات مجرمین موادمخدر در حقوق ایران و انگلستان. ۶۲
۳-۱-نهاد تخفیف مجازات در حقوق موضوعه ایران. ۶۲
۳-۱-۱-تخفیف مجازات در قانون مجازات عمومی. ۶۳
۳-۱-۲-تخفیف مجازات در قانون راجع به مجازات اسلامی. ۶۷
۳-۱-۳-تخفیف مجازات در قانون مجازات اسلامی۱۳۷۰. ۶۸
۳-۱-۴-تخفیف مجازات در قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲. ۷۰
۳-۱-۴-۱عذرهای تخفیف دهنده. ۷۰
۳-۱-۴-۱-۱-عذرهمکاری. ۷۰
۳-۱-۴-۱-۲-عذر ترک جرم. ۷۱
۳-۱-۴-۱-۳-عذر خانوادگی. ۷۱
۳-۱-۴-۱-۴-عذر اعانت. ۷۱
۳-۱-۴-۲-کیفیات مخفف. ۷۲
۳-۱-۴-۳-کیفیات مخفف موثر در میزان مجازات. ۷۵
۳-۱-۴-۳-۱-گذشت شاکی یا مدعی خصوصی. ۷۵
۳-۱-۴-۳-۲-همکاری موثر متهم. ۷۵
۳-۱-۴-۳-۳-حالت برانگیختگی و انگیزه شرافتمندانه متهم. ۷۵
۳-۱-۴-۳-۴-اعلام و اقرار متهم. ۷۶
۳-۱-۴-۳-۵-ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم. ۷۶
۳-۱-۴-۳-۶-کوشش متهم پس از جرم. ۷۶
۳-۱-۴-۳-۷-خفیف بودن زیان وارده شده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم ۷۷
۳-۱-۴-۳-۸-مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم. ۷۷
۳-۲-تخفیف مجازات مجرمین مواد مخدر در ایران و انگلستان. ۷۸
۳-۲-۱-تخفیف مجازات مجرمین در حقوق ایران. ۷۸
۳-۲-۲-نهاد تخفیف در حقوق انگلستان. ۸۳
فصل چهارم: عفو مجازات مجرمین مواد مخدر در حقوق ایران و انگلستان. ۸۵
۴-۱-عفو مجازات در حقوق موضوعه ایران. ۸۶
۴-۱-۱- ادلّه عفو محکومان در حقوق موضوعه. ۸۶
۴-۱-۱-۱-قانون اساسی. ۸۶
۴-۱-۲-۲- قوانین عادی. ۹۰
۴-۱-۲-حدود اختیارات رهبری و قوه مقنّنه در عفو محکومین. ۹۳
۴-۱-۲-۱- عفو محکومین در حدود. ۹۳
۴-۱-۲-۲- تبیین عفو محکومین در قصاص و دیات. ۹۴
۴-۱-۲-۳- عفو محکومین در مجازاتهای تعزیری. ۹۹
۴-۲-۱- انواع مجازات و عفو محکومین در حقوق انگلستان. ۱۰۴
۴-۲-۱-۱-صدور احکام آزادی. ۱۰۵
۴-۲-۱-۲-صدور دستور آزادی مطلق. ۱۰۶
۴-۲-۱-۳-صدور دستور آزادی مشروط. ۱۰۶
۴-۲-۱-۴-مجازات های اجتماعی یا جایگزین حبس. ۱۰۶
۴-۲-۱-۵-احکام توقیفی. ۱۰۸
۴-۲-۱-۶- مجازات حبس بزهکاران بزرگسال. ۱۰۹
۴-۲-۱-۷-مجازات حبس مجرمان جوان. ۱۱۱
۴-۲-۱-۸-جریمه نقدی. ۱۱۲
۴-۳-تخفیف کیفر حبس در حقوق انگلیس. ۱۱۵
۴-۳-۱-مقرره کار مجانی. ۱۱۷
۴-۳-۲-مقرره فعالیت. ۱۱۷
۴-۳-۳-مقرره برنامه. ۱۱۸
۴-۳-۴-مقرره محدودیت رفت و آمد در ساعت معین. ۱۱۹
۴-۳-۵-مقرره ممنوعیت ورود به برخی اماکن. ۱۱۹
۴-۳-۶-مقرره جواز اقامت. ۱۱۹
۴-۳-۷-مقرره درمانی سلامت روانی. ۱۲۰
۴-۳-۸-مقرره بازسازی بزهکار از مواد افیونی. ۱۲۰
۴-۳-۹-مقرره درمان معتادان به مصرف مشروبات الکلی. ۱۲۱
۴-۳-۱۰-مقرره سرپرستی. ۱۲۲
نتیجه گیری. ۱۲۳
منابع و مآخذ:. ۱۲۸
چکیده
سیاست جنایی ایران برخلاف سیاست جنایی انگلستان در قبال جرایم مواد مخدر سیاستی خیلی شدید و عمدتا سرکوبگرانه است. آثار و نشانه های این سیاست جنایی سرکوبگرانه را می‌توان در تعیین مجازات اعدام برای بسیاری از جرایم مواد مخدر، تعیین حبس ابد و حبس‌های طویل المدت، مجازات بدنی شلاق و جزای نقدی در مقیاس وسیع‌تر مشاهده نمود. از جهت آئین دادرسی کیفری نیز حقوق ایران در قبال جرائم مواد مخدر یک سیاست جنایی افتراقی(متفاوت از سیاست جنایی اتخاذ شده در مورد سایر جرائم) است. آثار و نشانه‌های این نوع سیاست را می‌توان در لزوم رسیدگی به این جرائم در دادگاه انقلاب، عدم پذیرش حق تجدیدنظر خواهی برای متهم و الزامی بودن صدور قرار بازداشت موقت در مورد بسیاری از جرائم مواد مخدر مشاهده نمود. در حالی که در حقوق انگلستان تنها در موارد استثنائی مجازات حبس ابد اعمال می‌شود و مجازات بدنی نیز در حقوق مواد مخدر این کشور وجود ندارد. اما در آخرین اصلاحاتی که در سال ۱۳۸۹ در قانون مبارزه با مواد مخدر صورت گرفت با تغییر رویکرد در خصوص اعتیاد و بیمار پنداشتن معتاد و بیماری بودن اعتیاد و تکلیف به درمان اجباری سعی در کاهش اعتیاد به مواد مخدر از طریق واکنش غیرکیفری را پی گرفته است. مساله اعطای عفو و تخفیف به ویژه از آن جهت که با قطعیت و حتمیت مجازاتها منافات دارد، در سیاستگذاری جنایی دارای موافقان و مخالفانی است. در ایران از نهادهای عفو و تخفیف به وفور استفاده می‌شود، خواه جهت کاهش جمعیت کیفری زندان و یا به منظور تشویق زندانیان به اصلاح خویش یا کاستن از آثار زیانبار حبس باشد. این پژوهش به صورت کتابخانه ای و با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نهاد تخفیف و عفو مجازات محکومین مواد مخدر در دو کشور ایران و انگلستان پرداخته است.
واژگان کلیدی: مجرمین، مواد مخدر، تخفیف مجازات، اعطای عفو، مطالعه تطبیقی
فصل اول: کلیات پژوهش
۱-۱-مقدمه
از اعصار گذشته تاکنون، کشور ایران همانند سایر کشورهای جهان، با پدیده‌ای مخرب و زیانبار به نام موادمخدر روبه‌رو بوده است. در زمان‌های گذشته مردم صرفاً با شاهدانه و کشت کردن و مصرف محدود، غالباً به عنوان گیاه دارویی درجهت تسکین آلام از این مواد استفاده می‌کردند، اما با گذشت و استحصال مواد دیگری از شاهدانه و خشخاش و تولید تریاک، مصرف تریاک از استعمال دارویی به سوی مصرف تفننی و دستیابی به سرخوشی و خماری حاصل از آن رو به تزاید گذاشته شد تا جایی‌که مبتلایان به آن قدرت دوری از مصرف و ترک را از خود نداشته و به منجلاب اعتیاد گرفتار گردیدند. در ایران مانند سایر کشورها در برهه‌ای از زمان که کشت و تولید تریاک محدود یا ممنوع شد، موادمخدر به صورت قاچاق وارد کشور شد و به‌تدریج میان مردم، امرای دولتی و لشکریان رواج یافت(رحمدل:۱۳۸۵، ۱۴۹).
در بعضی حکومت‌های گذشته کشت و تولید و توزیع تریاک با دید تجاری و به جهت درآمد حاصل از آن رواج یافت و دولت خود متصدی امر و در صادرات آن انحصار داشت. در برخی حکومت‌ها نیز به‌لحاظ مسائل سیاسی، اقتصادی کشت خشخاش و تولید تریاک و سپس توزیع آن تا پایین‌ترین رده از قشر جامعه و زارعان تنزل یافت. با این اوصاف انگیزه‌ای برای مبارزه جدی با موادمخدر و تصویب مقررات مدون وجود نداشت و معدود مقررات محدودکننده‌ای بود که شامل اوامر و دستورات شاهانه بود. با رواج سریع و گسترده موادمخدر خاصاً تریاک و اعتیاد عده کثیری از مردم و حصول نتایج و آثار زیان بار اعتیاد بر پیکره خانواده، جامعه و کشور و نیز اقدامات سایر کشورها در امر مبارزه با موادمخدر، در ایران نیز اقداماتی درخصوص مبارزه و محدود کردن کشت، تهیه و توزیع و مصرف موادمخدر صورت گرفت( پیشین).
مقررات بازدارنده از ارتکاب جرایم در هر اجتماع ، در راستای تأمین نظم در جامعه و امنیت اجتماعی، با هدف پیشگیری از تکرار جرم به وسیله ی مجرم و ارتکاب جرم توسط افراد دیگر، توسط مراجع صلاحیتدار وضع می شود. نظر به این که ارزش‌های اجتماعی امور واقعی است، می‌تواند آزادی های افراد را تحت تأثیر قرار دهد، آنها را محدود کند و مبنای برقراری مجازات های بازدارنده قانونی در سیاست جنایی گردد. در حقیقت، جرایم، همان ناهنجاری های اجتماعی است که باید با رویکرد روان شناختی و آسیب شناختی اجتماعی، مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد، همین رویکرد است که امتیاز اجرای عدالت ترمیمی را بر عدالت کلاسیک، توجیه می کند. روسو و بکاریا می گویند: نظام کیفری برای حفظ و حراست قرارداد اجتماعی ضرورت دارد، ولی کیفر بایستی حالت پیشگیرانه داشته باشد تا کسی از مرتکب تقلید نکند و اجرای مجازات باعث توقف ارتکاب جرم ، چه از سوی مرتکب و چه از سوی دیگران گردد. حقوق کیفری مواد مخدر را می توان شعبه ای از «حقوق کیفری خاص» دانست و «سیاست جنایی افتراقی» در قبال مواد مخدر از رویکردی دوگانه، مبتنی بر تمایز دو رفتار ناهنجار گونه مصرف و جرایم مرتبط با قاچاق و عرضه مواد مخدر پیروی می کند. مجازات های جرایم مرتبط با مواد مخدر که در سیاست جنایی در ابعاد عرضه و تقاضا مطرح است با دیدگاه ها و تئوری های گوناگون قابل تحلیل می باشد(وهبی:۱۳۹۰، ۱۵).
۱-۲-بیان مسئله
با توجه به این‌که از سوی قضات دادگاه‌های انقلاب اسلامی و دادستان‌های محترم استعلام‌هایی در خصوص نحوه اعمال تخفیف برای متهمان پرونده‌های مواد مخدر به عمل می‌آید که در هر مورد پاسخ لازم داده می‌شود و با عنایت به ایرادهایی که در احکام صادر شده از جهت اعمال مقررات مربوط دیده می‌شود، لذا برخود لازم دانسته‌ام تا در خصوص موضوع فوق به صورت کاربردی تحقیقات گسترده ای انجام داده و به صورت گذرا و تطبیقی این موضوع را در نظام حقوقی انگلستان بررسی نمایم. از آنجا که قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۳۷۶ مجمع تشخیص مصلحت نظام قانون خاص است و در خصوص پرونده‌های مواد مخدر باید براساس آن عمل شود و در موارد سکوت آن به صورت استثنایی می‌توان از مقررات عمومی بهره جست. بند سوم نظریه شماره ۴۵۷۵ مورخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۷۲ شورای نگهبان بر این امر اشعار دارد درخصوص اعمال تخفیف نسبت به مجرمان مواد مـخدر، ماده ۳۸ قانون مزبور حاکم است که مقرر می‌دارد: «دادگاه می‌تواند در صورت وجود جهات مخففه مجازاتهای تعزیری مقرر در این قانون را تا نصف حداقل مجازات آن جرم تخفیف دهد. در صورتی که مجازاتی فاقد حداقل باشد، همان مجازات تا نصف تخفیف می‌یابد. میزان تخفیف در احکام حبس ابد ۱۵ سال خواهد بود و در مورد مجازات اعدام، تقاضای عفو و تخفیف مجازات به کمیسیون عفو ارسال خواهد شد.
تبصره: تمامی محکومانی که پس از صدور حکم به نحوی با نیروی انتظامی یا سازمان عمل‌کننده همکاری نمایند و اقدام آنها منجر به کشف شبکه‌ها شود، دادگاه صادرکننده رأی می‌تواند با تقاضای نیروی انتظامی و یا سازمان عمل‌کننده براساس اسناد مربوطه مجازات آنان را ضمن اصلاح حکم سابق‌‌الصدور تا نصف تخفیف دهد». در این قانون، نحوه اعمال تخفیف مشخص شده است. قانون‌گذار در تاریخ تصویب قانون مذکور (سال ۱۳۷۶) با در نظر گرفتن این‌که در قانون قبلی مصوب سال ۱۳۶۷ درخصوص نحوه اعمال تخفیف در مجازات تعیین تکلیف نشده بود و قضات به استناد ماده ۲۲ قانون مـجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ در این مورد عمل می‌کردند، این قانون را برای مجرمان مواد مخدر مناسب تشخیص نداد و خواهان محدود کردن قضات در اعمال تخفیف شد و از این رو ماده ۳۸ را تصویب کرد تا صرفاً براساس آن اقدام شود. سیاست جنایی ایران برخلاف سیاست جنایی انگلستان در قبال جرایم مواد مخدر سیاستی خیلی شدید و عمدتا سرکوبگرانه است. آثار و نشانه های این سیاست جنایی سرکوبگرانه را می‌توان در تعیین مجازات اعدام برای بسیاری از جرایم مواد مخدر، تعیین حبس ابد و حبس‌های طویل المدت، مجازات بدنی شلاق و جزای نقدی در مقیاس وسیع‌تر مشاهده نمود. از جهت آئین دادرسی کیفری نیز حقوق ایران در قبال جرائم قاچاق مواد مخدر یک سیاست جنایی افتراقی(متفاوت از سیاست جنایی اتخاذ شده در مورد سایر جرائم) است. آثار و نشانه‌های این نوع سیاست را می‌توان در لزوم رسیدگی به این جرائم در دادگاه انقلاب، عدم پذیرش حق تجدیدنظر خواهی برای متهم و الزامی بودن صدور قرار بازداشت موقت در مورد بسیاری از جرائم مواد مخدر مشاهده نمود. در حالی که در نظام حقوقی انگلستان تنها در موارد استثنائی مجازات حبس ابد اعمال می‌شود و مجازات بدنی نیز در حقوق مواد مخدر این کشور وجود ندارد. در زمینه آئین دادرسی کیفری نیز سیاست جنایی افتراقی اعمال نمی‌شود. مساله اعطای عفو و تخفیف به ویژه از آن جهت که با قطعیت و حتمیت مجازاتها منافات دارد، در سیاستگذاری جنایی دارای موافقان و مخالفانی است. در ایران از نهادهای عفو و تخفیف به وفور استفاده می شود، خواه جهت کاهش جمعیت کیفری زندان و یا به منظور تشویق زندانیان به اصلاح خویش یا کاستن از آثار زیانبار حبس، در این پژوهش محقق در نظر داشته تا با بررسی موضوع شیوه عفو و تخفیف مجازات مجرمین مواد مخدر در این خصوص واکاوی و کنکاش نموده و پس از تحلیل و ارزیابی، این موضوع را در نظام حقوقی انگلستان مورد واکاوی قرار دهد پس به طور کلی می توان مسئله و ابهام این تحقیق را همان شیوه عفو و تخفیف مجازات مجرمین مواد مخدر در حقوق کیفری ایران و انگلستان دانست.
۱-۳-سوال پژوهش
سوال پژوهش را می توان به صورت زیر بیان نمود:
سیاست کیفری ایران و انگلستان در خصوص شیوه عفو و تخفیف مجازات مجرمین مواد مخدر چگونه ارزیابی می‌گردد؟
۱-۴-فرضیه تحقیق
با توجه به سوال مطرح شده می توان فرضیه زیر را بیان نمود:
به نظر می‌رسد سیاست جنایی ایران برخلاف سیاست جنایی انگلستان در قبال شیوه تخفیف در جرایم مواد مخدر سیاستی خیلی شدید و عمدتا سرکوبگرانه است. آثار و نشانه های این سیاست جنایی سرکوبگرانه را می‌توان در تعیین مجازات اعدام برای بسیاری از جرایم مواد مخدر، تعیین حبس ابد و حبس‌های طویل المدت، مجازات بدنی شلاق و جزای نقدی در مقیاس وسیع‌تر مشاهده نمود.
تعداد صفحه : ۱۵۴
قیمت : بیست و هفت هزار تومان
