پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

رشته حقوق

عنوان:

بررسی مشروعیت صحت و یا عدم صحت قرارداداجاره رحم در شرع اسلام و حقوق ایران

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

چکیده

   یکی از شیوه‌هایی که در درمان ناباروی به کار می‌رود، تلقیح خارج از رحم سلول های جنسی زنانه و مردانه در محیط آزمایشگاهی و انتقال آن به داخل رحم زنی غیر از رحم زن صاحب تخمک (سلول جنسی زنانه) است که هیچ گونه رابطه زوجیت با مرد صاحب اسپرم (سلول جنسی مردانه) ندارد . به این روش درمان نازایی رحم اجاره ای و یا رحم جایگزین اطلاق می‌شود . در این تحقیق به بررسی مشروعیت شرعی و صحت قانونی مسئله تلقیح مصنوعی به عنوان مقدمه اصلی جایگزینی (اجاره) رحم و قرارداد های اجاره رحم خواهیم پرداخت . در این قرارداد ها رابطه فی مابین زوجین صاحب نطفه و زن صاحب رحم تعریف می شود . در این پژوهش سعی شده است با مراجعه به قواعد عام حقوقی و فقهی راه حل مناسبی برای تشخیص مشروعیت و صحت قانونی تلقیح مصنوعی و جایگزینی رحم ارائه شود . به نظر نگارنده ، با توجه به اینکه در شرع اسلام ، بحث جایگزینی رحم سابقه طرح ندارد ، باید با توجه به قواعد موجود به این موضوع پی برد که آیا تنها روش مورد پذیرش شرع جهت آبستنی ، بارداری ای است که از راه تزویج حاصل شده باشد و یا اینکه صرف عدم انجام محرمات مؤکد شرعی مانند زنا ، نسب را مشروع می کند ؟ در بعد قانونی نیز می بایست به این نکته پی برد که آیا انعقاد قراردادی مانند عقد اجاره ، می تواند به جایگزین نمودن رحم وجاهت قانونی اعطا نماید و عقد اجاره می تواند به عنوان عقدی معین بر رابطه فی مابین طرفین (صاحب نطفه و صاحب رحم) حکومت کند یا اینکه قانون این مسئله را طرد می نماید والنهایه باید در قالب ماده ۱۰ قانون مدنی(و آنهم در صورت وجود شرایط لازم قانونی) این رابطه حقوقی را تعریف نمود ؟ در پایان باید گفت به نظر نگارنده نمی توان به صورت علی الاطلاق اجاره رحم را منطبق با قواعد فقه و حقوق دانست اما می توان با ایجاد تغییرات اندک و با تمسک به قوانین موجود جنبه فقهی و شرعی آنرا رعایت نمود .

۱- مقدمه

خانواده به عنوان اصلی ترین رکن تشکیل دهنده جامعه بشری در ادوار زمانی زندگانی آدمی مطرح بوده است . نهادی که با تزویج فی مابین زن و مرد آغاز حیات نموده و در بستر زمان همواره دستخوش تغییرات گونان از لحاظ نحوه شکل گیری و ادامه حیات قرار داشته است . این تغییرات گاه ناشی از عوامل درونی مانند فرهنگ و خرده فرهنگ ها در جوامع مختلف بوده وگاهی نیز نشأت گرفته از عوامل بیرونی همانند نحوه حکومت حاکمان جنگ ها ، قحطی و خشک سالی و عوامل نظیر آنها بوده است . تاثیراتی که این عوامل بر نهاد خانواده داشته اند همواره گوناگون و مختلف بوده بدین نحو که گاهی منجر به سست شدن بنیان خانواده شده است و گاهی نیز استحکام بیشتری را برای خانواده ها به ارمغان آورده است . به عنوان مثال بنا به مقتضیات زمانی و به علت وجود نا امنی در سطح جامعه ، همبستگی بسیار زیادی فی مابین اعضای خانواده جهت حفظ و حراست از کیان آن وجود داشته است و تمامی اعضاء اعم از زن ، شوهر ، فرزندان و حتی پدر ، مادر ، برادر و خواهر نیز در یک مکان با هم زندگی می کرده اند و در همین جامعه و به علت تغییر شرایط حکمرانی و ایجاد ثبات امنیتی ، فرهنگ معیشت در کنار یکدیگر و به صورت قومی قبیله ای ، رنگ باخته و نحوه اداره نمودن خانواده ها بر اساس شرایط حاکم بر جامعه تغییر می نمود .

اما آنچه همواره به عنوان یکی از اساسی ترین کارکردهای خانواده در تمامی ادوار زندگانی بشر مورد توجه بوده است زاد و ولد و تولید مثل است که نه تنها در هیچ مقطعی از زمان نسبت به آن بی توجهی نشده است ، بلکه روز به روز عنایت بیشتری نسبت به آن شده است و همیشه به عنوان یکی از اساسی ترین ارکان استحکام نظام خانواده مورد توجه بوده است . اهمیت این مسئله به شدتی بوده که عدم قدرت هر یک از زوجین به بارور شدن یا بارور نمودن موجب از هم پاشیدگی نهاد خانواده شده و یا حداقل لطمات جدی به بنیان خانواده وارد کرده است . در قرون گذشته داشتن فرزندان بسیار موجب افتخار و سربلندی بوده و مایه مباحات و فخر فروشی بر دیگران قلمداد شده است (در این خصوص می توان به واقعه حادث فی مابین پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص)‌ و ابولهب اشاره نمود که ابولهب به خاطر داشتن فرزندان زیاد و ذکور که مایه ادامه نسل خود می دانست به پیامبر گرامی اسلام (ص) زخم زبان می زد و ایشان را ابتر خطاب می نمود که در نهایت سوره مبارکه کوثر و ولادت بانوی بزرگوار اسلام حضرت زهرای مرضیه (س) پایان بخش این واقعه بود ) .

امروزه و در جوامع بشری کنونی نیز زاد و ولد و تولید مثل به شدت مورد توجه خانواده ها بوده و مشکلاتی که در این راه مقابل زوجین وجود دارد مسئله حاد و قابل توجهی جهت ادامه ندادن به زندگی زناشویی فی مابین خانواده ها ایجاد نموده است به نحوی که یکی از عوامل مطرح جدایی میان زوجین مشکل ناباروری محسوب می گردد .

در کشور ما نهاد خانواده از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است و بشدت مورد توجه و احترام واقع شده است . یکی از مهمترین اهداف مورد پذیرش توسط عموم جامعه حفظ و حراست از کیان خانواده و بقاء و استمرار حیات آن است . آموزش های ارائه شده در جامعه ما که تحت تأثیر مستقیم از آموزه های دینی ماست ،‌ فرهنگ حفاظت از استمرار و بقاء نهاد خانواده را ترویج می کند . با همه این اوصاف ، در کشور ما نیز ناباروری به عنوان یکی از مهمترین عوامل طلاق و جدایی فی مابین خانواده ها مطرح است به نحوی که جزء پنج عامل اصلی طلاق و جدایی درکشور قلمداد می گردد.[۱] بر اساس آمار های اعلامی حدود ۱۵ در صد از زوج های ایرانی مبتلا به مسئله ناباروری هستند که در این راه می کوشند به نحوی این مشکل خود را حل نمایند[۲] .

علم پزشکی با توجه به پیشرفت های قابل توجه خود تا حدود زیادی توانسته است پاسخگوی نیاز مبتلایان به عارضه ناباروری در کل دنیا و کشور ما باشد .راه حل های ارائه شده توسط علم طب بسته به نوع عارضه متفاوت است . یکی از مهمترین راه حل های ارائه شده جهت درمان ناباروری توسل به شیوه جایگزین نمودن رحم زنی اجنبی ( که فاقد هرگونه رابطه زوجیت با مرد صاحب اسپرم است ) با رحم زنی است که صاحب تخمک است . این روش بنا به دلایل گوناگونی توصیه و ارائه می گردد . از مهمترین موارد نازایی در زنان عدم قابلیت نگه داری از جنین (سلول جنسی بارور شده زن) توسط رحم است بدین نحو که بنا به مسائلی مختلف مانند عدم وجود مادر زادی رحم در زن ، یا تنگ بودن رحم ، ابتلای زن حامله به فشار خون کشنده در صورت بارداری و ترس از دوران حاملگی این امکان وجود ندارد که جنین در درون مهبل ادامه حیات دهد و متولد گردد . با توجه به این معضل ، علم پزشکی به یاری زوج های نابارور آمده است و با تلقیح نمودن سلول های جنسی زن و شوهر در محیط خارج رحم و تبدیل آنها به جنین و سپس انتقال این تخمک بارور شده بداخل رحمی سالم ،این قسم از مشکل ناباروری را حل و بر طرف نموده است . در ادامه می بایست متذکر شد ، نوزاد متولد شده از طریق رحم جایگزین (اجاره ای) کوچکترین مشابهت ژنتیکی با زن صاحب رحم ندارد و تمام خصوصیات و صفات موروثی را از صاحبان سلول های جنسی لقاح یافته (پدر و مادر خود) به ارث می برد . اما نظر به اینکه فرایند تکمیل تخمک بارور شده تا تولد نوزاد در رحم زنی دیگر شکل می گیرد لذا حساسیت های گوناگونی بروی این شیوه درمانی ناباروری سایه افکنده است . به عنوان مثال در کشور ما که اتفاقاً کشوری کاملاً مذهبی است ، اصل حرام و یا مباح بودن این عمل سوای آنچه در بین علماء و دانشمندان مطرح می گردد ، فی مابین مردم نیز قابل طرح است و دیدگاه قومیت های مختلف در این باره ، بر اساس فرهنگ حاکم و نحوه آشنایی آنها با امور دینی متفاوت است . اما نباید از این نکته نیز غافل شد که جدا از نحوه نگرش عامه مردم به جایگزینی رحم و همچنین سوای نظر مراجع و فقها و علمای علم حقوق در ارتباط با رحم زن دیگر ، مبتلایان به مسئله نازایی آنقدر این مشکل را عمیق و ریشه ای در زندگی خود می بینند که تمایل بسیار زیادی جهت تمسک به روش رحم جایگزین برای حل معضل خود دارند . ضروری می نماید بررسی ای دقیق در این باره چه از جهت شرعی و چه از جهت حقوقی بعمل آید تا ضوابط حاکم بر این شیوه باروری معین و کاربردی شود . در انتها بررسی این نکته نیز ضروری است که در روش رحم جایگزین ، آنچه بر رابطه فی مابین طرفین (زوجین و زن صاحب رحم) از بعد حقوقی حکمرانی می نماید ، چگونه قواعدی است و اینکه تا چه اندازه این قواعد انعطاف و تغییر پذیری در خصوص موارد احتمالی حادث در روابط فی مابین را دارند . به عنوان مثال آیا این امکان وجود دارد که بر اساس قواعد حاکم ، بنا به اراده طرفین مادر طفل تغییر کند و یا اینکه بنا به دلایلی طرفین خیار فسخ برای خود در نظر بگیرند ؟ مسایلی ازین قبیل قطعاً لزوم بررسی دقیق این رابطه را آشکار می سازد .

۲-بیان مسئله

رحم جایگزین (رحم اجاره ای) عبارتست از انتقال یک یا تعداد بیشتری از جنین های حاصل از لقاح مصنوعی و خارج رحمی تخمک و اسپرم زوج نابارور به رحم زنی دیگر که فاقد هرگونه رابطه زوجیت با مرد صاحب اسپرم است .لازم به ذکر است تمسک به این روش درمانی لزوماً مستلزم ارتکاب حرام از قبیل نگاه و یا لمس حرام نیست و انتقال تخمک به رحم زن بوسیله لوازم ویژه آزمایشگاهی صورت می گیرد . همانگونه که در بخش مقدمه نیز آمد ، هیچ گونه ارتباط ژنتیکی فی مابین نوزاد متولد شده از رحم جایگزین و زن صاحب رحم که کودک ، ۹ ماه                                                               از خون وی تغذیه شده است وجود ندارد اما قطعاً می تواند اوضاع و احوال روحی و روانی زن صاحب رحم در دوران بارداری بروی جنین تأثیراتی را داشته باشد .حال با در نظر داشتن همه آنچه که در بالا ذکر شد ، مسئله به این شکل مطرح می گردد که فی مابین صاحب نظران در علم فقاهت و حقوق اختلاف دیدگاه در خصوص مشروعیت و یا عدم مشروعیت قراردادن جنین در رحم زنی اجنبی و همچنین انعقاد عقدی مانند عقد اجاره فی مابین طرفین وجود دارد . این اختلاف نظر تا آن حد است که عده ای از فقها قایل به مشروعیت تنها لقاح خارج رحمی هستند و تجویز جایگزینی رحم را نمی کنند و برخی دیگر قائل به اباحه این فعل به صورت کلی هستند . عده ای چارچوب قراردادی را که می تواند جایگزینی رحم را در بر گیرد را عقد اجاره می دانند و عده ای در قالب ماده ۱۰ قانون مدنی حکم به صحت می دهند . امور دیگری نیز سوای از بررسی مشروعیت این فعل در ادامه بوجود می آید که می بایست کنکاش در آنها مد نظر قرار گیرد مسایلی از قبیل نسب کودک و رابطه او با زوج به صورت عام و زن صاحب نطفه به صورت خاص و همچنین چگونگی ارتباط کودک با زن صاحب رحم و زن صاحب تخمک در مواردی مانند محرمیت ، ارث ، احکام نگاه و غیره .

این پژوهش به دنبال پاسخ به سوالات زیر است که :

• با عنایت به شریعت اسلام ، تنها راه مشروع قرار گرفتن نطفه در رحم زن ازطریق ازدواج میسر است و یا اینکه اسلام ازدواج را تنها به صورت چارچوبی کلی مطرح نموده است و آنرا معمول ترین و بی شبه ترین روش بارداری می داند ؟
• به فرض مثبت بودن پاسخ پرسش قبلی ، رابطه فی مابین کسانیکه اقدام به جایگزینی رحم می نمایند بر اساس کدام یک از اصول و قواعد حقوقی منعقد و لازم الاجراء می گردد و آیا قوانین آمره اجازه تنظیم چنین روابطی را می دهند ؟

۳-اهمیت وضرورت تحقیق

استفاده از رحم جایگزین به عنوان یکی از روش های جدید کمک باروری مورد توجه بسیاری از زوجین نابارور در ایران قرار گرفته است . این فن آوری جدید در پزشکی با خود سوالاتی به همراه آورده است که از مهمترین آنها صحت و یا عدم صحت شرعی این فعل است . چون این مسئله ارتباط مستقیم با نسب و اولاد دارد ، لذا به علت حساسیت شدید فرهنگی و نهی شدید دینی آموخته شده به افراد از باب مشکوک بودن یا نبودن نسب طفل که به سمت حرام زادگی سوق پیدا نکند ، روشن نمودن مشروعیت یا عدم مشروعیت رحم جایگزین بسیار ضروری به نظر میرسد . در ادامه باید گفت فی مابین زوجین نابارور خواستار فرزند و زن صاحب رحم می بایست توافقی صورت گیرد و بر این توافق ، قوانینی حکومت کند تا نحوه تعامل آنها با یکدیگر را روشن و آشکار سازد . قراردادن این قوانین در چارچوب عقود معین قانون مدنی مانند عقد اجاره یا صلح و یا روشن ساختن نحوه این تعامل در حدود تجویز ماده ۱۰ قانون مدنی ، از دلایل دیگری است که ضرورت و اهمیت این پژوهش را آشکار تر می سازد .

۴-اهداف تحقیق

هدف کلی این تحقیق بررسی مشروعیت صحت و یا عدم صحت قرارداداجاره رحم در شرع اسلام و حقوق ایران است . همانگونه که در بخش اهمیت و ضرورت تحقیق نیز آمد ، شناسایی امور فقهی و قانونی مرتبط با مبحث رحم جایگزین (اجاره ای) مورد نظر نگارنده است .

۵- فرضیه های تحقیق

۱- قراردادهای جایگزینی رحم (اجاره رحم) می تواند بر اساس اجتماع اراده طرفین منعقد شود.

۲- شریعت اسلام جایگزینی(اجاره) رحم را مشروع می داند اما پاره ای احکام آمره بر آن وضع می کند.

۳- قوانین موضوعه در پذیرش این قراردادها ذیل نام اجاره اشخاص با اضافه نمودن برخی جزییات به آن سازگاری دارد و البته احکام آمره ای را جهت حفظ حقوق ثالث (جنین) بر آنها وضع می کند .

۷-پیشینه علمی تحقیق

در خصوص پیشینه علمی مرتبط با موضوع این تحقیق ، باید گفت همانگونه که انتظار می رود تاکنون پژوهشی با عنوان و یا موضوع مشابه با موضوع این پایان نامه پدید نیامده است . اما ذکر این نکته نیز مفید فایده خواهد بود که موضوع رحم اجاره ای به صورت کلی در عنوان برخی از پژوهش های دانشگاهی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا مورد توجه پژوهندگان قرار گرفته است که ذیلاً نام برخی از آنها به عنوان نمونه بیان می شود :

۱-۷- رحم اجاره ای و اهدای گامت

نویسنده:ملکی، پریسا

مقطع:کارشناسی ارشد

تاریخ دفاع : ۱۳۸۵

دانشگاه : دانشگاه تهران

۲-۷-اجاره رحم دراسلام

نویسنده : صادقی مرشت ، نقش علی

مقطع : کارشناسی ارشد

تاریخ دفاع : ۱۳۸۶

دانشگاه : دانشگاه تهران

۳-۷-نگاهی به مسئله تلقیح از دیدگاه فقه امامیه

محقق : زهره ابراهیمی

استاد راهنما : خانم تقربی

تاریخ دفاع : ۱۳۸۶

دانشگاه : دانشگاه تهران

۸- پیشینیه تاریخی موضوع :

تاریخچه پزشکی و امور مرتبط با آن در ایران گره خورده به زمان ورود اسلام به سرزمین آریایی ها است . با حضور شریعت اسلام به خاک ایران و شکوفایی علمی و غیر خرافی طبابت ، امر پزشکی توسط دانشمندان ایرانی مسلمان نیز پیشرفت کرد به نحوی که برخی از حکیمان این دوران مانند ابن سینا شهرتی جهان یافتند . با تحقیق در متون گذشتگان ، حکیمانی ایرانی همانند ابن سینا و زکریای رازی در خصوص ناباروری در زنان به صورت عام و کلی اظهار نظر نموده اند و بر اساس پیشرفت موجود در علم طبابت و داروهای زمان خود که عمدتاً گیاهی بوده اند درمان هایی را برای بیماران خود تجویز نموده اند. آشکار است که به خاطر سطح پیشرفت علوم ، نمی توان به صراحت عنوان لقاح مصنوعی و خارج از رحمی یا عناوین مشابه و مرتبط با موضوع این تحقیق را در متون گذشتگان یافت . تنها آنچه به جا مانده است اظهار نظر در خصوص علل نازایی در زنان و مردان به صورت بسیار مجمل است.

قدمت تلقیح مصنوعی که اولین قدم در راه رسیدن به شیوه رحم جایگزین است ، در دنیا (همانطور که در ادامه گفته خواهد شد) به زحمت به شصت سال می رسد . نیاز به بیان ندارد که شیوه درمانی تلقیح مصنوعی و در ادامه رحم جایگزین از خارج به ایران آمده است و روشی بومی شده است نه بومی . اگر از مسأله تلقیح مصنوعی در گذریم ؛ سابقه رحم جایگزین در ایران عمری کمتر از بیست سال را دارد . مؤسسه علمی تحقیقاتی رویان به عنوان پیش قراول در امر بارور سازی به روش رحم جایگزین (اجاره ای) اولین مرکز پزشکی ای است که در کلینیک فوق تخصصی ناباروری خود این روش درمانی را به مراجعان خود ارائه می دهد .لازم به ذکر است اولین کودک متولد شده در ایران به روش رحم جایگزین مربوط به همین مؤسسه بوده و در سال ۱۳۷۱ بدنیا آمد [۳]. نوظهور بودن این شیوه درمانی نه تنها باعث شده است تا کمتر بدان پرداخته شود بلکه در جهت دریافت ماهیت شرعی و قانونی آن نیز فعالیتی قابل توجه ارائه نشده است . مثلاً از بعد حقوقی ، تنها قانونی که می تواند به نحوی نزدیک به موضوع رحم جایگزین باشد (به این معنی که این قانون در موضوعی به تصویب رسیده که حول ناباروری است) قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور مصوب ۱۳۸۲ و اصلاحی ۱۳۸۹ است که در آن قانون هم به مبحث جایگزینی رحم برخورد نمی کنیم .

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است***

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود است