گرایش : جزا و جرم شناسی
قوه قضاییه
دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری
پایان نامهدوره کارشناسی ارشد(M.A)
رشته:
حقوق جزا و جرمشناسی
عنوان:
مسئولیت کیفری ناشی از فعالیت رسانه های الکترونیکی در حقوق ایران
استاد راهنما:
دکتر علیرضا جمشیدی
استاد مشاور:
دکتر عبدالصمد خرمآبادی
پاییز۱۳۹۲
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
مقدمه. ۱
۱- تبیین موضوع تحقیق. ۵
۲- ضرورت و اهداف تحقیق. ۹
۳- سؤالات تحقیق. ۱۰
سوال اصلی. ۱۰
۴- فرضیههای تحقیق. ۱۱
۵- پیشینه تحقیق. ۱۱
۶- قلمرو تحقیق. ۱۲
۷- روش تحقیق. ۱۳
۸- ساختار تحقیق. ۱۳
۹- تعریف واژگان. ۱۳
فصل اول:. ۲۰
مفهومشناسی و گونههای مسؤولیت و رسانه. ۲۰
مبحث اول: مفهومشناسی. ۲۲
گفتار نخست: رسانه و رسانه الکترونیکی. ۲۲
بند اول: رسانه. ۲۳
بند دوم: رسانههای الکترونیکی. ۲۶
الف: دیجیتال یا الکترونیک. ۲۶
ب: مشخصات و ویژگیهای رسانههای الکترونیکی. ۲۹
گفتار دوم: مفهوم مسئوولیت. ۳۱
بند اول: مسؤولیت کیفری. ۳۳
الف: تعریف مسئوولیت کیفری. ۳۳
ب: ارکان مسئوولیت کیفری. ۳۵
بند دوم: مسئوولیت مدنی. ۳۶
الف: تعریف مسئوولیت مدنی. ۳۶
ب: ارکان مسئوولیت مدنی. ۳۷
بند سوم: مسئوولیت اداری و انتظامی. ۳۹
مبحث دوم: انواع محتوا و جلوههای مختلف رسانه الکترونیکی ۳۹
گفتار نخست: انواع محتوای رسانههای الکترونیکی. ۳۹
بند اول: متن. ۴۰
بند دوم: عکس(تصویر). ۴۰
بند سوم: گرافیک. ۴۱
بند چهارم: صوت. ۴۱
بند پنجم: فیلم(ویدئو). ۴۱
گفتار دوم: جلوههای رسانههای الکترونیکی. ۴۲
بند اول: نشریات الکترونیکی. ۴۴
الف: کتابهای الکترونیک. ۴۵
ب: سایر نشریات الکترونیکی. ۴۵
بند دوم: سایت. ۴۵
الف: سایتهای خبری. ۴۷
ب: سایتهای کاربرمحور. ۴۸
بند سوم: سایر موارد. ۵۳
الف: پست الکترونیکی(ایمیل). ۵۳
ب: ابزارهای تلفن همراه. ۵۴
مبحث سوم: گونهها و روشهای توزیع مسئوولیت کیفری. ۵۷
گفتار اول: گونههای مسئوولیت کیفری. ۵۸
بند اول: مسئوولیت کیفری حقیقی. ۵۹
الف: مسئوولیت کیفری شخصی. ۵۹
ب: مسئوولیت کیفری اشتراکی(مشارکتی). ۶۰
بند دوم: مسئوولیت کیفری اعتباری(انتسابی). ۶۱
الف: مسئوولیت کیفری نیابتی(عاریتی). ۶۲
ب: مسئوولیت کیفری اشخاص حقوقی. ۶۳
گفتار دوم: روشهای توزیع مسؤولیت کیفری. ۶۵
بند اول: مسئوولیت شخص واحد. ۶۶
بند دوم: مسئوولیت جمعی یا همگانی. ۶۷
بند سوم: مسئوولیت ترتیبی یا آبشاری. ۶۸
فصل دوم:. ۷۰
چگونگی نظامدهی مسئوولیت کیفری در رسانههای الکترونیکی. ۷۰
مبحث اول: چگونگی نظامدهی مسئوولیت کیفری در نشریات الکترونیکی ۸۴
گفتار اول: چگونگی مسئوولیت کیفری در کتاب الکترونیکی. ۸۵
گفتار دوم: چگونگی مسئوولیت کیفری در نسخه دیجیتال نشریات مکتوب ۸۸
مبحث دوم: چگونگی نظامدهی مسئوولیت کیفری در سایتهای اینترنتی ۹۳
گفتار اول: چگونگی نظامدهی مسئوولیت کیفری در پایگاههای خبری مجازی ۹۳
بند اول: قوانین حاکم بر ادارهکنندگان پایگاههای خبری و خبرگزاریها. ۹۴
الف) قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴ و اصلاحات ۱۳۷۹ و ۱۳۸۸. ۹۴
ب) قانون جرایم رایانهای مصوب۱۳۸۸. ۹۶
ج) قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعّالیّت غیرمجاز دارند. ۹۸
د) قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲. ۹۹
ه) آییننامه ساماندهی و توسعه رسانهها و فعالیتهای فرهنگی دیجیتال مصوب ۱۳۸۹. ۱۰۰
و) قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ و ۱۳۹۲. ۱۰۱
بند دوم: چگونگی نظامدهی مسئوولیت کیفری در خبرگزاریها یا پایگاههای خبری. ۱۰۴
بند سوم: چگونگی نظامدهی مسؤولیت کیفری پایگاههای اطلاعرسانی در حقوق تطبیقی. ۱۱۰
الف: قوانین موضوعه برای تنظیم رفتار در فضای مجازی. ۱۱۱
ب: قوانین قابل اعمال نسبت به محتویات مجازی. ۱۱۵
گفتار دوم: مسئوولیت کیفری ناشی از محتوای مجرمانه توسط سایتهای کاربرمحور. ۱۲۰
بند اول: نقد عملی پرونده. ۱۲۱
الف: استدلال دادگستری کرمان. ۱۲۱
ب: نقد ادله دادگستری کرمان. ۱۲۲
بند دوم: چگونگی نظامدهی مسؤولیت کیفری در سایتهای کاربرمحور ۱۲۴
فصل سوم :. ۱۲۹
نقش نهادهای حاکمیتی در حوزه مسؤولیت کیفری رسانههای الکترونیکی و اختیارات آنها. ۱۲۹
مبحث اول: پاسخهای قوه مقننه به جرایم و تخلفات رسانههای الکترونیکی. ۱۳۲
گفتار اول: پاسخهای با صبغه کیفری. ۱۳۳
بند نخست: بررسی قانون مطبوعات مصوب ۱۳۶۴ و اصلاحات ۱۳۷۹ و ۱۳۸۸ ۱۳۴
بند دوم: بررسی قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ و ۱۳۹۲. ۱۳۷
بند سوم: قانون جرایم رایانهای مصوب۱۳۸۸. ۱۳۹
بند چهارم: بررسی قانون مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز دارند. ۱۴۱
گفتار دوم: پاسخهای با صبغه حقوقی(مدنی). ۱۴۳
بند اول: شرایط تحقق مسؤولیت مدنی. ۱۴۴
الف: وجود خسارت. ۱۴۵
ب: تقصیر یا ارتکاب فعل زیانبار. ۱۴۷
ج: رابطه سببیت. ۱۴۷
بند دوم: آثار مسئوولیت مدنی. ۱۴۸
الف: شیوههای جبران مالی. ۱۴۸
ب: شیوههای جبران غیرمالی. ۱۴۸
مبحث دوم: نقش نظارتی نهادهای قضایی خاص درپاسخ به جرایم رسانههای الکترونیکی. ۱۵۰
گفتار اول: هیأت منصفه. ۱۵۰
بند اول: دلایل شعب موافق. ۱۵۵
بند دوم: دلایل شعب مخالف. ۱۵۶
گفتار دوم: کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه. ۱۵۷
مبحث سوم: نقش نظارتی نهادهای اجرایی در پاسخ به جرایم رسانههای الکترونیکی. ۱۶۵
گفتار اول: نقش نظارتی هیأت نظارت بر مطبوعات. ۱۶۶
بند اول: بررسی صلاحیت متقاضی و مدیرمسئوول نشریه در جهت صدور پروانه انتشار. ۱۶۶
بند دوم: رسیدگی به تخلفات مطبوعات. ۱۶۷
بند سوم: لغو پروانه نشریات. ۱۶۷
گفتار دوم: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ۱۶۹
بند اول: نقش نظارتی معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ۱۷۰
بند دوم: مرکز توسعه فنآوری اطلاعات و ارتباطات رسانههای دیجیتال ۱۷۵
گفتار سوم: پاسخهای صنفی. ۱۷۸
نتایج و پیشنهادات. ۱۸۲
فهرست منابع. ۱۹۲
منابع فارسی. .۱۹۲
۱: کتابها. ۱۹۲
۲: مقالات. ۱۹۴
۳: پایاننامهها و جزوههای درسی. ۱۹۶
۴: قوانین. ۱۹۶
۵: آیین نامه ها و تصویب نامه ها. ۱۹۷
۶: طرحها و لوایح. ۱۹۷
۷: منابع لاتین. ۱۹۷
۸: پایگاههای اینترنتی. ۱۹۹
پیوستها و ضمائم. .۲۰۱
چکیده لاتین. ۲۳۰
فهرست علائم اختصاری
الف: به فارسی
چ. چاپ
ج. جلد
ش. شماره
ص. صفحه
صص. صفحهها
ر.ک. رجوع کنید
ه.ق. .هجری قمری
ب: به انگلیسی
pPage
P.P Pages
Ed. Edition
Vol.Volume
OP.Cit. Opera Citato
Ibid in the same place
مقدمه
مبادله اطلاعات و اندیشهها بین افراد انسانی از شرایط ضروری زندگی اجتماعی است. برقراری ارتباط بین افراد و گروهها، مستلزم وسایل خاصی است؛ که به کمک آنها انسانها بتوانند پیامها و خواستهای خویش را به یکدیگر منتقل کنند، با محیط زندگی بهتر آشنا شوند، خود را با آن هماهنگ سازند و یا برای بهبود شرایط آن اقدام نمایند[۱] .رسانه از ایما و اشاره و دود و کبوتر شروع شده تا به اینترنت و ماهواره رسیده است. دود و آتش از وسایل اولیه ارتباطات محسوب میشود. از آتش در شب و از دود آتش در روز برای ارسال پیام استفاده میشد. نمونه معروف آن، سرخپوستان هستند که با استفاده از قطع و وصل دود آتش، پیامهای مختلف میفرستادند. فریاد کشیدن و بوق زدن یکی دیگر از راههای ایجاد ارتباط در روزگار قدیم بوده است؛ که در جنگلها کاربرد بیشتری داشت. کبوترهای قاصد یا نامهبر از دیگر وسایل ارتباطی دنیای قدیم بود. اختراع خط از دیگر تلاشهای انسان برای ایجاد ارتباط شمرده میشد. ظاهراً سومریها عجله زیادی برای برقراری ارتباط با سایرین داشتند. مصریان نیز خط هیروگلیف را اختراع کردند. ایرانیان باستان با استفاده از اسب و سوار تازهنفس (چاپار) نامههای دولتی را با سرعت به نقاط مختلف میرساندند. انگلیسیها که معمولاً در کپی برداری استاد هستند، از این روش اطلاعرسانی استفاده کردند؛ و سیستم پست خود را بنیان نهادند. بعد از آنها آمریکاییها از روش چاپار ایرانی کپیبرداری کردند و با استفاده از اسب نژاد پونی، سیستم پستی به نام پونی اکسپرس در سال ۱۸۶۰ میلادی ایجاد کردند[۲].
تولد رسمی رسانهها را باید از اختراع صنعت «چاپ» دانست که امکان انتشار گسترده و فراگیر رسانههای جمعی، بهویژه روزنامه و نشریات را فراهم کرد[۳]. صنعت چاپ به صورت رسمی در میانههای قرن ۱۵ میلادی انقلابی در حوزه رسانههای عمومی پدید آورد[۴]. در سال ۱۴۵۲ گوتنبرگ به ایدهی چاپ متحرّک تحقق بخشید. در واقع او فناوریهایی را که سالها قبل برای آنها فکر و تلاش شده بود، به ثمر رساند. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در همه کشورهای بزرگ اروپایی رواج یافت و در فاصله سالهای ۱۴۷۰-۱۴۶۰ چاپخانههایی با این روش به وجود آمد[۵].
اما این صنعت بعد از زمان گوتنبرگ نیز به پیشرفت خود ادامه داد. حدود سال ۱۴۹۰ روشهای مختلف اسیدکاری روی صفحات فلزی شکل گرفت. در سال ۱۵۵۰ اولین لنز توسط کاردون[۶] ایتالیایی ساخته شد. آلومیس زنه فلدر نیز در سال ۱۷۹۶ روش لیتوگرافی را ابداع نمود. وی به مخترع چاپ سنگی شهرت دارد. درسال ۱۸۲۲ میلیام چرچ[۷] اولین ماشین حروفچینی را به ثبت رسانید؛ و در سالهای ۱۸۲۶ و ۱۸۵۲ نیس فورنیس[۸] و تالبوت[۹] تهیه فرم چاپ روی صفحههای فلزی از جمله مس را به طریق فتومکانیکی ابداع کردند؛ و با ساخت پرس دستی نمونههایی تکثیر نمودند. در سال ۱۹۵۰ سیستم حروفچینی متوفتو[۱۰] اختراع شد؛ و در سال ۱۹۶۵ دکتر هل[۱۱] با ارائهی سیستمی نوین و ساخت دستگاه اسکنر تحول بزرگی در حروفچینی و فتولیتوگرافی به وجود آورد. در ادامه در سال ۱۹۷۶ اشعه لیزر در دستگاههای فتولیتوگرافی و حروفچینی به کار گرفته شد. در حال حاضر مدتهای مدیدی است که روزنامهها و مجلهها چاپ میشوند؛ و سالها است که نسخههای دیجیتالی آن را میتوان در فضای سایبر مشاهده نمود.
از تکوین بروز ارتباط اجتماعی تا بروز و ظهور شبکه جهانی اینترنت که در اواخر قرن بیستم پا به عرصهی هستی انسان گذاشت؛ و این امر باعث آغازین پیدایش دهکده جهانی گردید؛ تا جاییکه با پیوند شبکه وب و گفتگوی برخط، اینترنت از موقعیت ملی و بین المللی خاصی برخوردار گردید. در سلسله تکامل این پدیده نوظهور بدواً پس از کارهای مقدماتی آلن تورینگ انگلیسی، کونراد تسوزه آلمانی، پرسپراکرت و جان ماوچلی و جان وان نیومن آمریکایی در سال های ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۵، سرانجام نخستین رایانه، در سال ۱۹۴۸، در دانشگاه منچستر انگلستان راهاندازی شد. پس از راهاندازی نخستین رایانه در سال ۱۹۴۸، دو پیشرفت عظیم در سال۱۹۵۴ روی میدهد: از یکسو، نخستین رادیوی ترانزیستوری به بازار میآید؛ و ترانزیستور، نیای آیسیهای امروز است؛ از دیگر سو، آزمایشگاههای بل، نخستین لیزر را میسازند؛ نواری نورانی که قادر به انتقال مقدار انبوهی اطّلاعات است.
پس از تشکیل شبکههای رایانهای نوبت به اینترنت رسید. شبکهی اینترنت از دهه ۱۹۷۰ توسط وزارت دفاع آمریکا به نام آرپانت[۱۲] آغاز بهکار کرد. آرپانت ابتدا قصد داشت کامپیوترهای وزارت دفاع آمریکا را که در ناحیه وسیعی پراکنده بودند؛ به هم متصل کند؛ یکی از اهداف آرپانت تحقیق در سیستمهای کامپیوتری پراکنده برای دستیابی به اهداف نظامی بود. این شبکه طوری طراحی شده بود که میتوانست پیامها را از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر با انعطاف و با قدرت منتقل کند. طرح آرپانت خط سیرهای زیادی را بین کامپیوترها فراهم کرد. سال ۱۹۷۱ را میتوان نقطه عطفی در ارتباطات دانست. در این سال اولین پست الکترونیک توسط یک مهندس آمریکایی به نام ری تامپسون ساخته شد؛ و به عنوان اولین سرویس تجاری پست الکترونیک ارتباط ۲۵ شهر جهان را برقرار کرد[۱۳].
در دهه ۱۹۸۰ بنیاد ملی علوم آمریکا، آرپانت را با سرعت بالا بهنام شبکهی اناساف[۱۴] توسعه داد.
درحال حاضر شبکهی اناساف بزرگراه دادههای اصلی اینترنت را شکل میدهد[۱۵]. در سال ۱۹۸۶، شبکه جهانی وب (نظامی مبتنی بر اینترنت که از صفحات مرتبط با یکدیگر تشکیل میشد) راهاندازی شد. در سال ۱۹۸۹ مؤسسه اروپایی سرن[۱۶]، روش ابرمتن[۱۷]را در اینترنت به کار برد؛ که عامل اصلی پدیدآیی وب گردید و متداولترین شبکه در اینترنت است[۱۸]. شبکهی جهانی اینترنت نیز در اوایل دهه ۹۰ کار خود را آغاز نمود، و از آن زمان ترکیبی از پست الکترونیکی، وب و گفتوگوی برخط باعث گردید تا اینترنت از موقعیت ملی و بینالمللی خاصی برخوردار شود. ظهور اینترنت و در واقع همهگیر شدن آن انقلابی بزرگ و همه جانبه در صنعت ارتباطات بود؛ که هم اکنون نیز ادامه دارد. در اِطلاق کلمه انقلاب به این پدیده هیچ اغراق و غلوی به کار نرفته است. اینترنت انقلابی است در عالم ارتباطات با گسترهای وسیع که نیروی بالفعل و بالقوه آن بسیار فراتر از دیگر اختراعات مانند تلفن و تلویزیون و ماهواره و فکس و غیره میباشد.
رایانه و تکنولوژى اطلاعات، تهدیدى جدى نه تنها به منافع افراد و کشورها، بلکه با توجه به بینالمللى بودن این تکنولوژى، تهدیدى علیه جامعه بینالمللى است. همین امر نیز موجب واکنش سازمانهاى بینالمللى و منطقهاى به این جرایم شده است. پیشگیرى و مبارزه با این جرایم که غالباً بعد فراملى دارد؛ و بعضاً شکل سازمانیافته نیز به خود گرفته است، مستلزم اقدامات هماهنگ در سطح ملى و بینالمللى است. گسترش روزافزون و بلاانقطاع رایانه و تکنولوژی هر روز بر پیچیدگی و درهمتنیدگی جرایم سایبری و رایانهای افزوده است؛ و موضوعات حادث و جدید و بعضاً غیرقابل پیشبینی ایجاد میکند. همین موضوع کار تنسیق روابط حقوقی را در حوزه فضای مجازی بیش از پیش سنگین میکند و وظیفه حقوقدانان، قانونگذاران و دادرسان را بسیار دشوار میسازد.
بدین منظور، سازمانهاى فوق اقداماتى را در راستاى مبارزه با جرایم رایانهاى انجام دادهاند. بررسى این اقدامات از جهات مختلف به ویژه انعکاس در حقوق داخلى و هماهنگى با سایر کشورها در راستاى مبارزه مؤثر با این جرایم و پیشگیرى از آنها مفید به نظر مىرسد[۱۹].
[۱]- معتمدنژاد، کاظم، وسایل ارتباط جمعی، چاپ هشتم، نشر دانشگاه علامه طباطبایی، تهران،۱۳۹۰، ص ۵۳.
۲- پورمند، اشرف، ارتباطات از دود تا چت، روزنامه ایران، شماره۳۶۸۳، ۱۹/۴/۱۳۸۶، ص ۱۶.
[۳]- چاپ در اصطلاح به عمل، فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی (حروف، ارقام، خطوط، تصاویر و جز آن) به وسیله انداختن اثر این نقوش بر کاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، بهویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر بر روی کاغذ گفته میشود. در تعریفی دیگر، چاپ مجموع عملیاتی است که متن خام را به اثر در خور انتشار مانند کتاب، مجله، روزنامه و جز آن تبدیل کند. چاپخانه نیز مؤسسه یا کارگاهی است که از عهده انجام کارهای چاپی بر روی کاغذ و سایر اشیا از طریق انواع چاپ برآید و به تعبیری دیگر، محلی است که چاپ کتاب، نشریات، و مانند آن در آنجا انجام میگیرد. ن.ک: پروین، ناصرالدین، کهنترین واژگان صنعت چاپ در زبان فارسی، کلک، شماره ۲۵ و ۲۶، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۱، ص۱۳۳.
[۴]- البته برخی تاریخ چاپ را با یادآوری پیشینه «مهرسازی» شروع میکنند که ۵۰۰۰ سال در جهان و ۳۵۰۰ سال در ایران سابقه دارد. ن.ک: قاسمی، سید فرید، تاریخ صنعت چاپ از آغاز تا شهریور ۱۳۲۰، نشریه کتاب ماه کلیات، شمارههای ۱۰۳ و ۱۰۴ و ۱۰۵، تیر، مرداد و شهریور ۱۳۸۵، ص۸.
[۵]- دبیری، اکرم، چاپ سنگی و دلایل رواج آن در ایران، مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، شماره ۶۲، تابستان ۱۳۸۴، ص۵۹. در نیمقرن نخست پس از کار بزرگ گوتنبرگ، حدود چهل هزار کتاب به چاپ رسید و شمارگان مجموع آنها از ۱۲ میلیون نسخه فراتر رفت. در پایان قرن پانزدهم در اروپا، بیش از دویست چاپخانه در شصت و نه شهر فعّالیّت مستمر داشتند. از جمله چاپخانههای مهم آن دوره میتوان به چاپخانه آنتون کابرگر در شهر نورنبرگ اشاره کرد که تعداد ماشینهای چاپ آن ۲۴ دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه کار میکردند. همچنین ر.ش به: کریمیان، علی، تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران، نشریه کتاب ماه کلیات، شمارههای ۱۰۳ و ۱۰۴ و ۱۰۵، تیر، مرداد و شهریور ۱۳۸۵، ص۳۲.
۳- Cardon
۴- Church
۵- S.N.Niepce
۶- Talbot
[۱۰]- مدل تکامل یافته منو تایپ
۸- Dr.Hell
[۱۲]- Arpanet
۲- ۱۲ سپتامبر، راه اندازی اولین سرویس تجاری پست الکترونیک، پایگاه اطلاع رسانی تخصصی فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران آی سی تی پرس، آرشیو اخبار، ۲۱/۶/۱۳۸۸، مراجعه شده در ۱۵/۵/۱۳۹۱ از:
http://www.ictpress.ir/Default,fa-IR,ICTPress,Content,NewsDetail,Key,3678.aspx
[۱۴]- nsf
[۱۵]- قادرپاشا، عبداللّه، کاربرد شبکهی اینترنت در مالزی، ترجمهی زهره میرحسینی، در مجموعه مقالات کاملیس۴ ، چاپ نخست، کتابخانهی ملی ایران، تهران، ۱۳۷۶، ص۸۳.
[۱۶]- cern
[۱۷]- hypertext
ص ۱۵. بررسى ابعاد حقوقى فنآورى اطلاعات، ص ۴۳.