دانشکده ادبیات و علوم انسانی
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
چکیده
موضوع مورد بحث در این رساله تابعیت زن و کودک در نظام حقوقی ایران است که قانون تابعیت ایران با قبول اصل وحدت تابعیت در صورت تحمیل تابعیت شوهر خارجی بر زن ایرانی، این زن تابعیت ایرانی خود را از دست خواهد داد همچنین فرزند حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی با توجه به حکم مندرج در بند ۴ ماده ۹۷۶ قانون مدنی، را باید ایرانی تلقی نمود حضور اتباع خارجی در ایران و اتباع ایرانی در خارج از کشور، ازدواجهای متعددی بین زنان ایرانی و مردان تبعه کشور خارجی را دربرداشته و در آینده نیز امکان اینگونه ازدواجها وجود دارد. با توجه به مشکلات ناشی از این ازدواجها این سوال مطرح میشود که چگونه میتوان اصل وحدت تابعیت و تأثیرات آن را بر تابعیت زنان ایرانی به گونهای هماهنگ نمود که حقوق زنان ایرانی مزدوج با اتباع خارجی چه در داخل و چه در خارج از کشور و حقوق فرزندان حاصل از این ازدواجها رعایت گردد. در این رساله پس از بررسی همه جانبه موضوع، مشکلات عملی و ارائه راهکارها به این نتیجه میرسیم که تغییر قانون ایران، از لحاظ رعایت اصل وحدت تابعیت خانواده و حقوق شهروندان ایرانی را در داخل و خارج از کشور درمورد زنان ایرانی مزدوج با اتباع خارجی و فرزندان حاصل از این ازدواجها در قانون مدنی ایران الزامی است مجلس برای حل این مشکلات دست به کار شده است اما در مسیر اعطای تابعیت ایرانی به این افراد، چالشهای اساسی وجود دارد.
کلیدواژهها: تابعیت، ازدواج، کودکان، حقوق ایران
فهرست
عنوان صفحه
مقدمه ۱
تعریف و بیان اصلی تحقیق ۳
سابقه و ضرورت انجام تحقیق .۴
فرضیهها .۵
پرسشهای تحقیق .۵
اهداف .۵
کاربردهای تحقیق ۶
روش انجام تحقیق .۶
فصل اول :کلیات و مفاهیم اساسی
۱- ۱ تاریخچه حقوق زن ۸
1-1-1 حقوق زنان در جوامع نخستین ۸
1 -1-2 حقوق زنان در ادیان الهی ۱۱
1-1-3 جایگاه زنان در اعلامیه حقوق بشر .۱۴
۱-۲بررسی مفهوم کودک و تاریخچه حقوق کودک .۱۷
1-2-1کودک از دیدگاه اسلام و حقوق ایران .۱۷
1-2-1-1کودکی از دیدگاه فقه اسـلامی .۱۸
1-2-1- 2کودک در قانون مدنی ایران .۲۱
1-2-2 تاریخچه حقوق کودک در ایران وجهان .۲۴
۱-۳ مفهوم تابعیت و جریان شکل گرفتن قاعده های تابعیت در حقوق ایران .۲۸
1-3-1 مفهوم و تعریف تابعیت .۲۸
1-3-2 تابعیت در ایران پیش از رواج نظام قانونگذاری .۲۹
1-3-3 تابعیت ایران پس از تصویب قانون اساسی مشروطیت ۳۰
1-3-4 تبیین انواع تابعیت .۳۱
۱-۴ تحلیل مبانی و نظریهها در رابطه با تابعیت زن وکودک .۳۴
1-4-1بررسی مبانی تابعیت زن ۳۴
1-4-2 بررسی مبانی تعیین تابعیت طفل .۳۵
فصل دوم: بررسی تابعیت زن وکودک در نظام حقوقی ایران
۲-۱ بررسی تابعیت زن وکودک ۴۰
2-1-1 تابعیت زن در حقوق ایران ۴۰
2-1-2 تابعیت کودک در حقوق ایران ۴۴
۲-۲ بررسی تحصیل تابعیت اکتسابی و ترک تابعیت ایران .۴۷
2-2-1 تحصیل تابعیت اکتسابی ۴۷
2-2-2 شرایط ترک تابعیت در ایران .۵۱
2-2-3 تحلیل آثار تحصیل و ترک تابعیت نسبت به اولاد و زوجه .۵۶
2-2-3-1 آثار تحصیل تابعیت ۵۶
2-2-3-2 آثار ترک تابعیت .۵۸
2-2-4 بازگشت به تابعیت ایران .۶۱
2-2-4-1بازگشت به تابعیت ایران به علت ترک ارادی تابعیت .۶۱
2-2-4-2 بازگشت زن به تابعیت ایران در تحمیل تابعیت بیگانه بر اثر ازدواج .۶۱
فصل سوم: تحلیل اصل وحدت تابعیت در خانواده و تأثیر آن بر تابعیت زن و کودک
۳-۱ بررسی اصل وحدت تابعیت در پرتو قواعد حقوقی .۶۴
3-1-1 سیستم وحدت تابعیت ۶۴
3-1-2 نقد سیستم وحدت تابعیت در خانواده .۶۶
۳-۲ بررسی تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در ایران .۷۰
3-2-1 تحلیل تأثیر ازدواج بین المللی آمیخته ۷۰
3-2-1-1 ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی .۷۰
3-2-1-2 ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی .۷۵
3-2-2 تأثیر ازدواج موقت در تابعیت ۷۹
3-2-2-1 ازدواج موقت مرد ایرانی با زن خارجی ۸۰
3-2-2-2 ازدواج موقت زن ایرانی با مرد خارجی .۸۲
۳-۲-۳ تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در انگلیس و فرانسه .۸۳
3-2-3-1 تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در انگلیس ۸۳
3-2-3-1 تأثیر ازدواج بر تابعیت زن در فرانسه ۸۵
۳-۲-۴ بررسی آثار انحلال ازدواج در تابعیت ۸۸
3-2-4-1 تأثیر خاتمه ازدواج در خصوص زنهای ایرانی خارجی شده ۸۸
3-2-4-2 تأثیر خاتمه ازدواج در تابعیت زنان ایرانی شده ۸۹
۳-۳ بررسی تابعیت کودک متولد در قواعد حقوقی ایران . ۹۱
3-3-1 تابعیت کودک متولد از پدر ایرانی .۹۱
3-3-2 تابعیت کودک متولد از پدر خارجی ۹۳
3-3-3 تحلیل تابعیت کودکان نامشروع .۹۶
3-3-3-1 مبانی و شرایط راجع به تمایز مشروع و طفل نامشروع ۹۷
3-3-3-2 آثار مشروعیت و عدم مشروعیت در قواعد حقوقی ۹۹
3-3-3-3 تابعیت کودک نامشروع ۱۰۱
۳-۳-۴ بررسی تابعیت کودکان بی هویت ۱۰۳
نتیجه و پیشنهادها .۱۰۷
مقدمه
مفهوم تابعیت و اهمیت اساسیاش، از زمانی جلوهای پررنگ و پراهمیت به خود گرفت که در قرن هفدهم میلادی، خطکشیهای مرزی و ملیتگرایی اقوام بشری، مفهوم دولت مستقل را به جهان معرفی کرد. از آن پس بود که دولتها در پی آن شدند تا به معرفی اتباع خود این حس حاکمیت را قوت بخشند. در این رابطه، تابعیت مردان به عنوان شهروندان درجه یک و اصلی به عنوان تابعیتی خدشه ناپذیر مطرح گردید؛ در صورتی که حق زنان و کودکان در این زمینه نیز مانند سایر حقوق آنها دچار تزلزل شد؛ چرا که مفهوم ازدواج و حمایت از نظریهی وحدت کانون خانواده، قانونگذاران را بر آن داشت تا در تابعیت زن نسبت به تابعیت همسر خود نوعی وابستگی و تبعیت به وجود آورند در پاسخ به مخالفان این امر نیز دلایل گوناگونی ارائه شد، برخی آن را ناشی از سلطهی شوهر نسبت به زن و برخی دیگر نیز نتیجه قهری وصف ازدواج دانستند در کنار آنها، عدهای نیز بودند که عقیده داشتند از آن جا که تابعیت اساساً مفهومی سیاسی و به طور کامل در دستان دولت است، نمیتوان آن را به حقوق خصوصی مرتبط ساخت و ناشی از سلطهی شوهر دانست؛ بلکه مصالح و منافع سیاسی یک دولت است که این راه را تعیین میکند.
بنابراین این که زنان تابعیت خود را به نفع تابعیت همسر و خانواده از دست میدهند، ناشی از تصمیم طبیعی دولتهاست. همچنین ورود مجاز و غیرمجاز اتباع بیگانه به ایران اعم از پناهنده، مهاجر و آواره، در سالهای اخیر و ازدواجهای شرعی ولی غیرقانونی آنان با زنان ایرانی باعث سلب تابعیت زنان ایرانی شده است و به دلیل عدم ارتباط آنان با کشور اولیه، امکان دریافت شناسنامه اعم از ایرانی و خارجی و مدارک دیگر هویتی برای فرزندان ناشی از ازدواجها را فراهم نمیآورد در چند سال اخیر و با بازگشت شوهران این زنان به کشورهای خود، همسران ایرانی آنان در ایران ماندگار شده و کودکان آنان بیسرپرست و بیتابعیت و فاقد شناسنامه شدند و وضعیتی پدید آمد که از آن به عنوان کودکان بیهویت نام برده میشود.
همان طور که میدانیم حرکت کشورهای جهان به سوی برابرسازی قوانین برای زن و مرد و حقوق کودک که بخشی از موضوعات حقوق بشر هستند و نیاز به حمایت جدی از سوی جامعه بین المللی دارند، همواره به یک اندازه نبوده است برخی از کشورها مانند کشورهای اروپای غربی و شمالی و نیز کشورهای امریکای شمالی از پیشرفتهترین قوانین در این زمینه برخوردارند، در حالی که گروهی از کشورهای جهان سوم و کشورهای اسلامی، هنوز برای این برابرسازی گامهای موثری برنداشتهاند. بنابراین همانطور که در ادامه این رساله خواهیم دید کشور ایران به عنوان مثال، از این حرکت بینالمللی تا حدود زیادی عقب مانده است؛ در حالی که قوانین کشورهایی همچون انگلیس و فرانسه در طول سدهی اخیر، بارها و بارها مورد تجدیدنظر قرار گرفتهاند تا با مقتضیات کشورشان و دنیای بینالملل هماهنگ گردند. به نظر میرسد راهحل اصلی را باید به قانونگذار واگذار کرد تا با ایجاد تغییراتی در قانون مدنی و حفظ تابعیت ایرانی برای زنان ایرانی در صورت ازدواج با اتباع خارجی و توسعه سیستم خون به مادران ایرانی، مانع از به وجود آمدن کودکان بیهویت و حفظ حقوق زنان شود.
لذا در این رساله تلاش بر این است که به تابعیت زن و کودک در قواعد حقوقی ایران پرداخته شود. امیدوارم خداوند منان ما را در نگارش این رساله یاری فرماید که به رفع اندک مشکلات جامعه کنونی قدمی برداشته باشیم.
تعریف و بیان اصلی تحقیق
بررسی تابعیت زن و کودک از نظر بین المللی حائز اهمیت است، نظامهای مختلف قضایی و اصول متفاوتی که هر دولتی برای اتباع خود قبول و وضع نموده بطور کلی اوضاع و احوال زن و شوهرکه در کشورهای مختلف ازدواج می کنند تحت تاثیر قرار داده، همچنین هنگام انحلال عقد نکاح دگرگونیهایی بوجود میآورد که از نظر تعارض قوانین قابل بررسی بوده و ثمرات مختلفی را ببار میآورد تجزیه و تحلیل این نتایج در خور اهمیت است.
تابعیت زن براساس دو اصل متضاد استقرار یافته است. اول اصل قدیمی وحدت خانواده و برای آنکه تعارضی بین تابعیت خانواده بوجود نیاید، با پیروی از این اصل پدر و مادر و کودکان همگی باید دارای یک تابعیت باشند دوم اصل آزادی فردی که به موجب آن زن میتواند بطور ارادی و به میل شخصی تابعیت خود را تعیین کند لذا تابعیت زن مستقل از شوهر است این طریقه براساس استقلال تابعیت زن وضع شده و اخیراً مورد قبول چندین کشور قرار گرفته است. در بعضی کشورها روش مزبور بطور کامل اجرا نشده و ازدواج تاثیری در تابعیت زن ندارد و به همین کیفیت است وقتی تابعیت مرد در زمان ازدواج تغییر یابد و یا عقد نکاح منحل گردد، تنها وسیله تحصیل تابعیت زن و وحدت خانواده آنست که زن تقاضای تابعیت شوهرش را نموده و پس از انجام تشریفات خاص در صورتی که شوهر او نیز موافق باشد تابعیت شوهرش را بدست آورد.
در سالهای اخیر با توجه به اقدامات بشر دوستانه جمهوری اسلامی ایران در پذیرش آوارگان کشورهای مختلف به ویژه افغانستان و عراق منابع موثق آمار ازدواج با اتباع خارجی را درحال رشد اعلام نمودهاند، اگر چه پذیرش آوارگان و پناه دادن به آنان اقدامات مثبتی است که دولت جمهوری اسلامی ایران با توجه به اهداف بشر دوستانه خود همواره درآن پیشگام بوده است لیکن از پیامدهای اجتماعی ناپسند ازدواج اتباع خارجی از جمله آورگان مذکور با ایرانیان نیز نباید غافل بود.
تردیدی نیست که هر گونه سیاستگذاری در ارتباط با موضوع و مشکلات احتمالی ناشی از دیدگاههای مختلف در راستای مباحثی که ممکن است از دیدگاههای سیاسی، امنیتی، فرهنگی و جامعه شناسی در ارتباط با عوارض ناشی از ازدواج با اتباع بیگانه به عمل آید این پژوهش به بررسی ابعاد حقوقی تابعیت زنان و کودکان و مواد نابرابری زنان و مردان در خصوص تابعیت باتوجه به مقررات فعلی ایران را مطرح میکند و پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت زنان و کودکان در این خصوص ارائه میدهد.
سابقه و ضرورت انجام تحقیق
تبعیض بین زنان و مردان آن چنان عمیق است که امروزه حتی در کشورهای پیشتاز تمدن نوین در برخی موارد حقوق سیاسی و احوال شخصی زنان در وضع چندان مساعدی قرار ندارد از جمله این موارد می توان تصمیم مجلس شورای اسلامی در خصوص اهدای تابعیت ایرانی به اطفال متولد در ایران از مادران ایرانی را رد کرده این امر بدان معنی است که ایرانی بودن مادر نه تنها از نظر نسبی(خون) تاثیری در تابعیت فرزند ندارد بلکه حتی از نظر محل تولد (خاک) نیز ابداً تاثیری در تابعیت فرزند ندارد، گویا فرزند فقط از پدر متولد میشود و مادر وجود خارجی ندارد.
تلاش برای الغا و محو این فاصله فاحش بین دو جنس، همواره در رأس فعالیتهای بسیاری از مجامع بین المللی بوده است یکی از جلوههای بارز این نوع فعالیتها تصویب کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان به وسیله سازمان ملل متحد می باشد که با مبنا قرار دادن اصل شأن و منزلت انسانی و تکیه بر ارزشهای والای بشری در جهت محو اشکال گوناگون تبعیض از زنان در سراسر جهان، مدون گردیده است.
به هرحال عنایت همه جانبه داخلی و بین المللی این حقیقت را آشکار می سازد که زنان، حقوق از دست رفتهای دارند و باید سعی وافر مبذول شود تا این حقوق به هر نحو احیا گردد بنابراین ضرورت پرداختن به چنین تحقیقی محسوس است.
درباره تابعیت زن پیش از انجام این رساله پژوهشهایی صورت گرفته است که در زیر ذکر می شوند:
- پایان نامهای تحت عنوان بررسی تحلیلی ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در حقوق ایران، توسط غلامرضا معصومی درسال۱۳۸۲صورت گرفته که فقط ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی را مورد بررسی قرار داده؛ در حالی که به طور خاص به وضعیت تابعیت زن در حقوق ایران پرداخته نشده است.
- علاوه بر این پایان نامهای تحت عنوان ازدواج با اتباع بیگانه توسط حسین خانزاد در سال ۱۳۹۱صورت گرفته که در این رساله صرفاً به ازدواج با اتباع بیگانه اشاره شده است.
- همچنین مقالهای تحت عنوان بررسی امکان گسترش حمایت های حقوقی درمورد ازدواج زنان با اتباع غیر ایرانی توسط محسن ایمان، محمود صادقی، فاطمه عبدی در فصلنامه شورای فرهنگی زنان و خانواده سال چهاردهم شماره ۵۴ صورت گرفته، هر چند در این مقاله به بررسی حمایت های حقوقی در مورد ازدواج زنان با اتباع غیر ایرانی پرداخته شده اما به وضعیت تابعیت زن در حقوق ایران پرداخته نشده است.
هرچند مقالات و رسالههایی مرتبط با تابعیت زنان وجود دارد ولی از چنان جامعیتی که این رساله در پیش رو دارد برخوردار نبوده ما در بیان سابقه به این موارد بسنده میکنیم.
فرضیهها
۱- امکان برابر سازی حقوق مرد و زن در قواعد مربوط به تابعیت وجود دارد.
۲- زنهای ایرانی که در اثر ازدواج تابعیت خارجی شوهر خود را اکتساب یا تحصیل می کنند دیگر از همه حقوق و مزایا که مختص ایرانیان است نمیتوانند استفاده کنند.
