با عنوان : بررسی جایگاه ونقش حقوق بشر دوستانه در اسلام و اسناد بین المللی
دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان
پایان نامه دوره کارشناسی ارشد حقوق (گرایش بین الملل)
موضوع:
بررسی جایگاه ونقش حقوق بشر دوستانه در اسلام و اسناد بین المللی
استاد راهنما:
جناب آقای دکترعلیرضا حسنی
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر کارن روحانی
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
عنوان صفحه
چکیده.۱
مقدمه۲
الف- اهمیت موضوع۲
ب- اهداف تحقیق۴
ج- پرسش های تحقیق۴
د- فرضیه های تحقیق.۵
ه- روش تحقیق۵
و- سازماندهی تحقیق.۵
بخش اول- کلیات.۶
فصل اول – واژه شناسی و بررسی مصادیق حقوق بشر دوستانه.۸
مبحث اول- واژه شناسی و تعاریف.۸
گفتار اول- مفهوم حقوق بشر دوستانه.۸
بند اول – معنا۸
بند دوم – تعریف۸
بند سوم- رابطه حقوق بشر دوستانه و حقوق بشر.۹
گفتار دوم – پیشینه تاریخی ۱۰
مبحث دوم- شناسایی اصول و اهداف.۱۲
گفتار اول – اصول و قواعد حقوق بشر دوستانه.۱۲
بند اول -اصول حقوق بین الملل بشر دوستانه.۱۲
بند دوم- قواعد اساسی حقوق بین المللی بشردوستانه۱۳
بند سوم- اصول حاکم بر درگیریهای مسلحانه.۱۴
گفتار دوم- اهداف وانگیزه.۱۴
فصل دوم- شناسایی انواع و منابع مخاصمات مسلحانه ۱۴
مبحث اول- انواع در گیری های مسلحانه .۱۵
گفتار اول-چگونگی اجرای حقوق بشر دوستانه.۱۵
بند اول – درگیری های مسلحانه بین المللی ۱۵
بند دوم- درگیری های مسلحانه غیر بین المللی . ۱۶
بند سوم-تفاوت مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی۱۷
گفتار دوم- منابع حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه بین المللی۱۸
بند اول- عرف.۱۸
بند دوم- اصول کلی حقوقی۱۸
بند سوم- معاهدات بین المللی.۱۸
گفتار سوم -قلمرو حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه۱۹
مبحث دوم- جنایات جنگی ومداخله بشر دوستانه .۲۱
گفتار اول-شناسایی مخاصمات مسلحانه (جنگ.۲۱
بند اول-محدودیت‌ها ی عملیات جنگی۲۱
بند دوم-تعریف جنایات جنگی۲۲
بند سوم- تقسیمات جنایات جنگی از حیث صلاحیت جهانی۲۴
بند چهارم-انواع دادگاه های جنایات جنگی.۲۵
گفتار دوم- اهمیت مداخله بشر دوستانه در حقوق بین الملل۲۷
بند اول-تعدیل اصل عدم مداخله در امور داخلی دولت ها.۲۹
بند دوم- رابطه حاکمیت و مداخله بشر دوستانه در رویه سازمان ملل۳۱
بند سوم- رابطه حاکمیت و مداخله بشر دوستانه در رویه قضایی بین المللی.۳۷
بند چهارم- توجیه مداخله در قلمرو حاکمیت دولت ها.۳۸
گفتار سوم- حقوق بشر دوستانه و مبارزه با تروریسم.۴۰
بند اول – اصول عمومی حقوق بشردوستانه در مبارزه با تروریسم.۴۰
بند دوم – تروریسم در مخاصمه مسلحانه بین المللی.۴۴
بند سوم – تروریسم در مخاصمه مسلحانه غیر بین المللی۴۶
بند چهارم – حقوق بشر دوستانه از حادثه ۱۱ سپتامبر تا کنون۴۸
بخش دوم –حقوق بشر دوستانه در اسلام و عرصه بین الملل ۴۹
فصل اول- حقوق بشر دوستانه در اسلام۵۰
مبحث اول – اصول اولیه حقوق بشر دوستانه در اسلام.۵۰
گفتار اول- رعایت حقوق بشر دوستانه در مخاصمات۵۱
بند اول-تاریخچه جنگ در اسلام.۵۳
بند دوم-اصول بنیادین بشر دوستانه اسلامی.۵۴
گفتار دوم ـ ویژگى هاى جنگ در اسلام۵۵
بند اول ـ در راه خدا بودن۵۵
بند دوم ـ عادلانه بودن۵۶
بند سوم ـ دفاعى بودن.۵۷
بند چهارم ـ انسانى بودن۶۰
مبحث دوم- قواعد حقوق بشر دوستانه در اسلام۶۲
گفتار اول- تفکیک بین نظامیان و غیر نظامیان۶۲
بنداول- حقوق غیر نظامیان در جنگ از دیدگاه قرآن۶۳
بند دوم- حقوق غیر نظامیان از دیدگاه روایات و سیره ائمه معصومین (ع.۶۴
بند سوم- حقوق غیر نظامیان از دیدگاه فقه.۶۸
گفتار دوم – حمایت از غیر نظامیان در اسلام۷۰
بند اول- اطفال تبعه دشمن۷۰
بند دوم- حقوق زنان۷۰
بند سوم- حمایت از افراد سالمند۷۲
بند چهارم- حمایت از بیماران، مجروحان و سایر افراد خاص۷۳
بند پنجم- حمایت از افراد مذهبی۷۴
بند ششم- حمایت از نمایندگان و فرستادگان۷۴
گفتار سوم- حقوق اسیران جنگی.۷۵
بند اول- رفتار انسانی با اسرا۷۵
بند دوم- حفظ وحدت خانوادگی اسرا.۷۸
بند سوم- آزادی اسیران۷۹
فصل دوم- حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل۸۱
مبحث اول- قواعد و مقررات حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل۸۱
گفتار اول- تمایز غیر نظامی از نظامی.۸۱
گفتار دوم –حمایت عام از افراد غیرنظامی۸۴
بند اول- احترام به گروه های انسانی۸۴
بند دوم- حمایت خاص از برخی طبقات افراد غیرنظامی ۸۴
بند سوم – رنج و عذاب غیرنظامیان.۸۶
مبحث دوم- اسناد بین المللی حقوق بشر دوستانه۸۷
گفتار اول – بررسی کنوانسیون های ژنو۸۸
بند اول- کنوانسیون اول ژنو در مورد وضعیت مجروحین و بیماران در میادین جنگی۸۹
بند دوم- کنوانسیون دوم ژنو راجع به بهبود سرنوشت زخم داران، بیماران و غریقان نیروهای مسلح در دریا۸۹
بند سوم – کنوانسیون سوم مربوط به رفتار با اسیران جنگی.۹۱
بند چهارم- کنوانسیون چهارم مربوط به حمایت از افراد غیرنظامی در دوران جنگ.۹۲
بند پنجم – پروتکل های الحاقی به کنوانسیون های ژنو۹۲
گفتار دوم- اسناد مربوط به حمایت از حقوق کودک۹۳
بند اول – نقش سازمان های دولتی.۹۴
بند دوم- نقش سازمانهای غیردولتی ومجامع عمومی۹۴
گفتار سوم – اسناد مربوط به منع کاربرد سلاح های شیمیایی.۹۵
گفتار چهارم- کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه در مورد حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ۹۵
بند اول – زمان رسمیت کنوانسیون.۹۶
بند دوم- منابع کنوانسیون و ارتباط آن با سایر اسناد بین المللی۹۶
بند سوم – دامنه شمول کنوانسیون به لحاظ اعضای متعاهد۹۶
بند چهارم- روشهای اجرائی۹۷
بند پنجم- ضمانت اجرای کنوانسیون۹۷
گفتار پنجم- اساسنامه دیوان بین المللی کیفری۹۸
بند اول- نسل کشی یا ژنوسید۹۹
بند دوم- جنایت علیه بشریت۹۹
بند سوم- جنایت جنگی۹۹
بند چهارم- جنایت علیه صلح.۱۰۰
نتیجه گیری.۱۰۱
ضمائم۱۰۳
منابع و ماخذ۱۰۶
چکیده
حقوق بشردوستانه یکى از مباحث مهم حقوق بین‌الملل است که به حمایت از قربانیان جنگ و کاهش خشونت پرداخته و بدون توجه به علت جنگ و قانونی یا غیرقانونی بودن و صرف نظر از اینکه قربانیان متعلق به کدام یک از دو طرف درگیری هستند ،از آنها حمایت می کند. مقررات حقوق بشردوستانه ، از خشونت بی اندازه در جنگها جلوگیری کرده و حق دولتها را در انتخاب سلاح ها و روشهای جنگی محدود می نماید ، به همین دلیل آنرا حقوق در جنگ یا حقوق جنگ هم می نامند.
حقوق بشر دوستانه مورد تأکید ادیان آسمانى بخصوص دین مبین اسلام می باشد. اسلام در زمان بروز جنگ قانون گسترده ای را بر پایه عدل، رحمت و رعایت حقوق انسانی تدوین نموده است و از غیر نظامیان و افراد خاص همچون ، زنان ، کودکان وسالخوردگان حمایت می نماید و کشتار آنان را نهى می فرماید. برای بیماران، مجروحان، نابینایان و افراد افلیج نیز مصونیت قائل شده و درباره حقوق اسیران، توصیه‌هاى فراوانی را ایراد نموده است.
در عرصه بین الملل هم طی سالیان متمادی معاهدات و اسناد بسیاری در خصوص افراد در گیر جنگ و غیر نظامیان و سایر افرادی که به نوعی با مخاصمات مسلحانه در ارتباط هستند در نظر گرفته شده است. جامعه جهانی با تصویب کنوانسیون های بین المللی مانند کنوانسیون ،ژنو و لاهه و سایر کنوانسیون ها سعی در ایجاد یک اصول اساسی بشر دوستانه در زمان رخداد های جنگی دارد . این کنوانسیون ها، قوانینی هستند که رعایت آنها، اگر چه از وقوع جنگ جلوگیری نمی کند، اما درد ها و آسیب های انسانی را تا حدودی از طرفین مخاصمه می کاهد. مقایسه بین حقوق بشر دوستانه در اسلام و مقررات امروزی، نشان می دهد که حقوق اسلامی در این زمینه هم به لحاظ تاریخی و هم به جهت داشتن احکام بشر دوستانه بسیار غنی تر از حقوق بشر دوستانه کنونی است .
واژگان کلیدی: حقوق بشردوستانه، اسلام ، حقوق بین الملل، مخاصمات مسلحانه ، غیرنظامیان،اسناد بین المللی.
مقدمه
حقوق بین الملل بشر دوستانه تاریخی‌ترین و قدیمی‌ترین بخش حقوق بین الملل است بنابراین شکل گیری آن به صورت امروزی متأثر از وقایع و رویدادهای تاریخی است. بدنبال پیدایش جوامع اولیه و شکل گیری روابط دوستانه میان آنها، روابط خصمانه نیز به دلیل تبعیض و بی‌عدالتی و استقلال طلبی ملت‌ها موجودیت پیدا کرد. جنگ بارزترین نمونۀ روابط خصمانه است. قواعد و مقررات انسان دوستانه در ابتدایی ترین جنگها ، البته نه به شکل امروزی آن ، رعایت می‌شده است. برای مثال در یونان و ایران باستان مقرراتی راجع به رفتار با اسیران جنگی و احترام به آنها، ایمنی غیررزمندگان، تکریم تسلیم شدگان، حرمت اماکن مقدس و.دیده می‌شود. پای بندی قواعد و رفتار انسان دوستانه و رعایت آنها در زمان درگیریهای مسلحانه، برخاسته و نشات گرفته از تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و عقاید و مذاهب ملل مختلف جهان می باشد. به یقین می‌توان گفت که در این زمینه بیشترین قوانین و مقررات مشترک میان ملّت‌ها وجود دارد و این مسئله سبب رعایت قواعد و مقررات انسان دوستانه در هنگام مخاصمات مسلحانه می گردد. لازم به یادآوری است که در این عرصه، نظام حقوقی اسلام بیش از سایر نظام‌های حقوقی جهان، قواعد بشر دوستانه را به جوامع بشری در راستای حرمت و پاسداشت انسان و انسانیت عرضه نموده است.
باید اذعان داشت که حقوق بشر دوستانه بخشی از حقوق بین الملل است که در هنگام مخاصمات مسلّحانه بر روابط بین المللی دولت ها و عملکرد نیروهای نظامی حاکم می شود. هدف اصلی حقوق بین الملل بشردوستانه که در غالب معاهدات و اسناد بین المللی آمده است، حمایت از حیات ، سلامت و کرامت غیرنظامیان و رزمندگانی که صحنه درگیری را ترک کرده اند، می باشد. همچنین حقوق بین الملل بشردوستانه حق طرفهای درگیری را در انتخاب روشها و سلاحهای جنگی محدود می نماید. بطور کلی حقوق بشر دوستانه از حقوق اساسی بشر و از حقوق قربانیان در شرایط جنگ دفاع نموده و باعث کاهش آلام صدمات ناشی از مخاصمات مسلّحانه می گردد. حقوق بشر دوستانه از یک سو ماهیت حقوق بشری دارد؛ چون رعایت آن در باره ی هر انسانی بدون توجه به رنگ ، نژاد ، زبان، مذهب و ملّیت لازم بوده و از سوی دیگر چون با انعقاد کنوانسیون های بین المللی
لازم الاجرا می شود، صبغه ی حقوق بین المللی پیدا می کند.
به موازات گسترش روابط دوستا نه ی بین المللی و پویایی دانش و فرهنگ و تمدن انسانی ، قدرت دولت ها و نیروهای خود کامه به تحلیل رفته و ارزش های اخلاقی و بشر دوستانه که در گذشته ها فقط جنبه ی اخلاقی داشت، امروزه به عنوان مهم ترین بخش حقوق بین الملل، جنبه ی حقوقی و الزامی یافته است . در اثر وقوع جنگ های خانمان سوز جهانی و منطقه ای ، امروزه همه به این باور رسیده اند که رعایت حقوق بشر دوستانه تأمین کننده ی منافع همه ی ملّت هاست؛ چون هر کشوری ممکن است روزی گرفتار مخاصمات مسلّحانه گردد و مردم آن نیازمند برخورداری از حداقل حقوق انسانی و قواعد محدود کننده ی رفتار قواید رگیر جنگ باشند .انسان در تاریخ حیات خود جنگ های خونینی را به خود دیده است، ملّتی نیست که از آسیب های آن در امان مانده باشد؛ این آسیب ها نه تنها جان و مال انسان را تهدید کرده، بلکه کرامت و احترام او را نیز نشانه گرفته است . کشتار کودکان، زنان و سالخوردگان، تجاوز به عنف و امثال آن، قلب بشریت را جریحه دار و پرونده ی افتخارآمیز جنگاوران را سیاه کرده است. در این میان حقوق بشردوستانه در پی کم کردن این آسیب ها و دفاع از حقوق ستمدیدگان جنگ بوده و جامعه جهانی با تصویب کنوانسیون های بین المللی مانند کنوانسیون ژنو و لاهه و سایر کنوانسیون ها سعی در ایجاد یک اصول اساسی بشر دوستانه در زمان رخداد های جنگی است اما این کنوانسیون ها، قوانینی هستند که رعایت آنها، اگر چه از وقوع جنگ جلوگیری نمی کنند، اما درد ها و آسیب های انسانی را تا حدودی از طرفین مخاصمه می کاهد. هرچند قوانین حقوق بشر دوستانه همانگونه که در کنوانسیون های بین المللی امروزه مطرح می باشد در منابع اسلامی مطرح نبوده، اما مواد آن از صدر اسلام، چه در قرآن و چه در سنّت پیامبر ( ص) و امامان اهل بیت ( ع ) موجود بوده است. قرآن کریم به صورت مکرّر بر رعایت عدالت و تجاوز نکردن از حدود معقول انسانى در مقابل دشمنان تأکید کرده است. برخى از تعالیم گسترده اسلام در مورد اشخاص و افرادى است که در جنگ و نبرد شرکت نکرده‌اند و یا طرف درگیر نیستند، می باشد. به عبارت دیگر دین اسلام ، براى افراد غیر نظامى، خواهان امنیت و سلامتى کامل شده و همچنین اسلام حقوق ویژه ایی را برای کودکان و زنان در زمان جنگ قائل شده است .در حدیثی معتبر پیامبر گرامى صلى‌الله‌علیه‌و‌آله می فرماید: پیران، زنان، اطفال، عابران و رهبانان را که در غارها و بیغوله‌ها زندگى مى‌کنند، به قتل نرسانید. شبیه این حدیث را، امام صادق علیه‌السلام نیز نقل کرده اند.
الف- اهمیت موضوع
بدلیل آنکه حقوق بشر دوستانه جنبه ی جهانی دارد و اندیشه ی بشر دوستانه بیش از هر زمان دیگر، در حوزه ی بین الملل در حال تثبیت و شکوفایی است از اینرو تبیین دید گاه اسلام در این زمینه ضروری و حیاتی می نماید .لذا در این تحقیق بر آن شده ایم تا ایده و نگرش های حقوق بشر دوستانه دین مبین اسلام را که در چهارده قرن گذشته در کلام خدا و ائمه اطهار (ع) ابراز شده است را با اسناد امروزه جهانی مقایسه نموده تا از این رهگذر به مبانی نظری ، عملی ، تفاوت و شباهات آنان دست یابیم .
ب- اهداف تحقیق
هدفی که بر این پژوهش به نظر می رسد این است که شباهت و تفاوتهای عمده حقوق بشر دوستانه اسلام با اسناد بین المللی بر محقق روشن شده و اینکه قواعد اسلام در چهارده قرن پیش ، در زمان وقوع جنگ، چه حقوق بشر دوستانه و آدابی را در نظر گرفته است؟ از طرفی در اسلام و عرصه بین الملل چه اقشار و گروه هایی از جنگ مصون هستند؟ و اینکه بر محقق روشن شود چه قواعدی در مورد حقوق بشر دوستانه به تصویب رسیده و تا چه میزان دارای ضمانت اجراست می تواند از اهداف این تحقیق به حساب آید.
ج- پرسش های تحقیق
پرسش اصلی تحقیق:
۱-حقوق بشر دوستانه در اسلام با حقوق بشر دوستانه ای که در اسناد بین المللی وجود دارد تا چه حدی با یکدیگر مطابقت دارند؟
پرسش های فرعی تحقیق:
۲-نگاه اسلام به حقوق بشر دوستانه چگونه است و از چه جایگاهی برخوردار می باشد ؟
۳-در زمان درگیری های مسلحانه ، چه حمایتی برای افراد در نظر گرفته شده است؟
۴-با توجه به کنوانسیون های بین المللی چه اقداماتی با ناقضین حقوق بشردوستانه پیش بینی شده است ؟
د- فرضیه های تحقیق
۱-قوانین حقوق بشر دوستانه هر دو شباهت زیادی به یکدیگر دارند اما قواعد اسلام دارای قدمت بیشتر و احکام غنی تری است.
۲-ریشه حقوق بشردوستانه در اسلام مسأله کرامت انسانی است که کتاب مقدس قرآن بر آن تأکید دارد.
۳-در تمامی کنوانسیون ها و اسناد بین المللی به حمایت از غیر نظامیان و افراد خاص توصیه شده است.
۴-مرتکبین نقض حقوق بشر دوستانه ، باید همیشه و در همه جا مورد تعقیب قرار گیرند و دولت ها مسئولیت دارند که این امر را تضمین نمایند .
ه- روش تحقیق
روش تحقیق به صورت نظری و کتابخانه ای بوده و برای تطبیق مطالب از کتب و مجلات حقوقی داخلی و بین المللی ، استفاده شده است . در مقایسه عناوین سعی شده نظریات علمای حقوق ، آیات و روایات و کلام فقها ، همچنین اسناد بین المللی بیان گردد.
و- سازماندهی تحقیق
این پایان نامه از دو بخش اصلی تشکیل شده است، بخش اول کلیات می باشد و در دو فصل که فصل اول مربوط به واژه شناسی و بررسی مصادیق حقوق بشر دوستانه و فصل دوم به شناسایی انواع و منابع مخاصمات مسلحانه پرداخته است.بخش دوم تحقیق که به بررسی حقوق بشر دوستانه در اسلام و عرصه بین الملل می پردازد از دو فصل تشکیل شده که فصل اول آن اختصاص به حقوق بشر دوستانه در اسلام و فصل دوم مربوط به حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل است. در انتها پس از نتیجه گیری تعدادی از کنوانسیون های مهم ضمیمه این تحقیق می باشد.
مان
