گرایش :خصوصی
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم تحقیقات ایلام
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق«M.A»
گرایش: خصوصی
عنوان:
تحولات قانون جدید فرزندخواندگی نسبت به قانون قدیم در ایران
استاد راهنما:
دکتر اختر سلطانی
زمستان ۱۳۹۳
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ۱
فصل اول: کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه. ۳
۱-۲- بیان مساله. ۴
۱-۳- اهمیت وضرورت تحقیق ۶
۱-۴- مرور ادبیات و سوابق مربوطه. ۷
۱-۵-جنبه جدید و نو آوری در تحقیق: ۹
۱-۶-اهداف تحقیق ۹
۱-۷- سوالات تحقیق ۱۰
۱-۷-۱- سوال اصلی: ۱۰
۱-۷-۲- سوالات فرعی: ۱۰
۱-۸- فرضیه های تحقیق ۱۰
۱-۹- تعریف واژه ها و اصطلاحات. ۱۱
۱-۱۰-روش شناسی تحقیق ۱۲
۱-۱۱-روش آزمون فرضیه. ۱۲
۱-۱۲-روش‌ها، ابزار تجزیه و تحلیل داده ها ۱۲
فصل دوم: بررسی ابعاد جدید قانون فرزندخواندگی (بیان رویکردهای مختلف در خصوص تحولات قانون جدید فرزندخواندگی)
۲-۱- مقدمه. ۱۴
۲-۲-بررسی تاریخچه تحولات فرزندخواندگی ۱۴
۲-۲-۱ فرزندخواندگی در روم قدیم. ۱۴
۲-۲-۲- فرزندخواندگی در ایران باستان. ۱۵
۲-۲-۳-فرزندخواندگی در عربستان. ۱۵
۲-۲-۴-عوامل فرزندخواندگی در ملل دیگر. ۱۷
۲-۲-۵-فرزندخواندگی در مسیحیت. ۱۷
۲-۲-۶- فرزندخواندگی در اسلام. ۱۷
۲-۳- بررسی تطبیقی قانون فرزندخواندگی در فرانسه، آلمان ،انگلیس و ایران. ۲۰
۲-۳-۱ فرزندخواندگی در فرانسه. ۲۰
۲- ۳-۲-سازمان های مربوط به فرزندخواندگی در فرانسه. ۲۲
۲-۳-۳- بررسی فرزندخواندگی در حقوق آلمان. ۲۳
۲-۳-۴- سازمان‌های مربوط به فرزندخواندگی در آلمان. ۲۴
۲-۳-۵-مزایای خاص فرزندخواندگی در آلمان: ۲۵
۲-۳-۶-فرزندخواندگی بین‌المللی: ۲۶
۲-۳-۷- اعلامیۀ جهانی حقوق کودک ۲۶
۲-۳-۸- میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ۲۷
۲-۳-۹- فرزندخواندگی مدرن. ۲۹
۲-۳-۱۰- فرزندخواندگی در انگلیس. ۲۹
۲-۴-شرایط فرزندخواندگی در ایران. ۳۱
۲-۴-۱-نحوه فسخ و از بین رفتن فرزندخواندگی ۳۳
۲-۵- نفقه فرزندخوانده ۳۳
۲-۶-ارث فرزندخوانده ۳۴
۲-۶-۱-ولایت فرزندخوانده بعد از فوت پدرخوانده ۳۶
۲-۶-۲-وصایت. ۳۶
۲-۷- ازدواج با فرزندخوانده و سن فرزندخواندگی در قانون جدید. ۳۷
۲-۸- رویکرد های مختلف نسبت به قانون فرزندخواندگی ۳۹
۲-۸-۱- تحولات فرزندخواندگی از نگاه فقه. ۳۹
۲-۸-۲-فرزندخواندگی از دیدگاه روانشناسی ۴۱
۲-۸-۳-فرزندخواندگی در حقوق موضوعه. ۴۲
۲-۹- محاسن و معایب اصلاحات قانون فرزندخواندگی ۴۳
۲-۹-۱- ضرورت مقابله با پدیده شوم خرید و فروش کودکان. ۴۴
۲-۹-۲- اصلاحات قانون ازدواج با فرزندخوانده ۴۶
۲-۹- ۳ – اقامت سرپرست. ۴۶
۲-۹-۴- مـادرخوانده شدن دختران مجرد. ۴۷
فصل سوم: بررسی دلایل و ضرورتهای اضافه شدن مواد جدید به قانون فرزندخواندگی
۳-۱-مقدمه: ۵۰
۳-۲ – نواقص قانون فرزندخواندگی و ضرورت اصلاح آن. ۵۰
۳-۳- بررسی قانون قدیم فرزندخواندگی و اصلاحات آن. ۵۳
۳-۴- قانون فرزندخواندگی بعد از انقلاب. ۵۶
۳-۴- بررسی ضرورت اضافه شدن مواد جدید به قانون فرزندخواندگی ۶۳
۳-۵-بررسی تعارضات قانون فرزندخواندگی با مفاد قانون حمایت از کودکان. ۶۵
فصل چهارم: نتیجه‌گیری
۴-۱- بحث و نتیجه گیری ۷۰
منابع ومآخذ. ۷۶
چکیده انگلیسی ۷۸
چکیده:
هدف اصلی این تحقیق بررسی تحولات قانون جدید فرزندخواندگی نسبت به قانون قدیم آن در ایران است. که بررسی تحولات این قانون در مورد ارث، انفاق ، سن فرزندخواندگی و ازدواج با فرزندخوانده و همچنین مقایسه دو قانون جدید و قدیم و بررسی تحولات آنها محور بحث این پژوهش میباشد. تحقیق حاضر از نظر روش مقایسه ای و به لحاظ هدف کاربردی میباشد که مبتی بر تحقیقات کتابخانه ای است. فرضیه ی تحقیق عبارت است از: قانون جدید فرزندخواندگی نسبت به قانون قدیم در حقوق ایران دست خوش تحولات جدیدی شده است. قانون قدیم دارای ۱۷ ماده بوده است که با اصلاحات جدید و اضافه کردن مواد جدید به ۳۷ ماده افزایش پیدا کرده است که برخی از حقوق دانان و اساتید این علم، قانون قدیم رادارای کاستی ها و نیازمند اصلاح می‌دانستند و خواهان تدوین قانون جدید بودند که تمام حقوق فرزندخوانده در آن رعایت شود. بدین منظور قانون فرزندخواندگی با تحولات و اصلاحاتی مواجه شد. و نتایج تحقیق عبارتند از: مهمترین اصلاحی که در قانون فرزندخواندگی صورت گرفت اضافه کردن ماده ای به این قانون به منظور تعیین حق ارث برای فرزند خوانده از اموال سرپرست است. بحثی که در قانون قدیم مسکوت مانده بود با وجود چالشهای فراوان یکی از مواد قانون جدید شد و آن ازدواج سرپرست با فرزندخوانده میباشد. در قانون جدید سن فرزندخواندگی از ۱۲ سال به ۱۶ سال افزایش می‌یابد که نوجوانان نیز مشمول این قانون واقع می‌شوند. در اصلاحات جدید امکان قبول سرپرستی کودکان از سوی زنان مجرد دارای شرایط سنی و یا زنان مطلقه آورده شده است که این نیز از مواد اضافه شده به قانون فرزندخواندگی میباشد و مواد دیگری که سعی شده در آنها شرایط فرزندخواندگی تسهیل گردد. در نهایت قانون فرزندخواندگی دستخوش تحولات و تغییراتی شده است که البته هنوز نواقصی هم می‌توان برای آن برشمرد که در متن به تفصیل ذکر شده‌اند.
کلمات کلیدی: قانون فرزندخواندگی، تحولات، قانون جدید وقانون، ارث، انفاق ، سن فرزندخواندگی، ازدواج با فرزند خوانده
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
پذیرش کودکان بی سرپرست و یتیمان به فرزندی، خواه به منظور کمک به آنان و خواه در جهت رفع نیازهای معنوی پدران و مادرانی که به هر دلیل فاقد فرزند هستند، از دیر باز در جوامع بشری معمول و مرسوم بوده است. از این رو، پذیرفتن فردی که فرزند واقعی و طبیعی زوجین محسوب نمی گردد ، تحت عنوان فرزند خواندگی در جوامع گوناگون از سابقه ای طولانی برخوردار است و در زمان ها ونظام های مختلف حقوقی ، شرایط و آثار متفاوتی دارد.
بنابراین می‌توان گفت متقاضی و طفل، هر یک برای رفع نیاز خود به دنبال دیگری است و دادگاه خانواده در جهت تامین آینده طفل بدون سرپرست، نقش واسطه را دارد و در نتیجه تفاوت وجود نداشته و در عرض یکدیگر قرار ندارند، بلکه با حکم سرپرستی رفع نیاز عاطفی از طفل و با قبول سرپرستی خلأ بی‌فرزندی والدین بدون فرزند جبران می‌شود (هوشیار ۱۳۹۲،۱۱).
بحث ارث بردن فرزندخوانده از پدرخوانده و انفاق و سن فرزندخواندگی مواد مهم این قانون جدید هستند که بررسی آنها تا حدودی لازم به نظر می‌رسد و همچنین از موارد دیگر در زمینه بحث ازدواج سرپرست با فرزندخوانده است که در قانون جدید تحولاتی داشته و مناقشه های زیادی بر سر آن به وجود آمده است که با ایراد شورای نگهبان اصلاح شد.
دراین فصل به بررسی کلیات پژوهشی می‌پردازیم که به ذکر بیان مساله، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، مرور ادبیات و سوابق مربوطه و. می‌پردازیم.
۱-۲- بیان مساله
فرزندخواندگی نهاد قانونی است که به موجب آن رابطه خاصی بین فرزند خوانده و پدر خوانده و مادر خوانده به وجود میآید. این امر در طول تاریخ حقوق، سابقه نسبتا طولانی دارد و در ادوار مختلف با اهداف گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. این تاسیس حقوقی پس از سیر تحولاتی در حال حاضر به صورتهایی کامل و ساده یا ناقص در حقوق کشورهای غربی باآثار متفاوت پذیرفته شده است.
شاید در اولین نگاه چنین به نظر آید که نهاد فرزند خواندگی تاسیسی است مناسب، که در جهت حمایت از اطفال بدون سرپرست پایه گذاری شده است و در کنار آن زوجین بدون فرزند هم می‌توانند از این طریق کمبود سعادت خانوادگی خود را جبران کنند. ولی می‌توان گفت که حداقل در تمام طول تاریخ و در تمام جوامع چنین تصوری در مورد فرزندخواندگی، کارکردهای مختلفی داشته است. در ایران با وجود سابقه پذیرش این نهاد در دوران حکومت ساسانیان و اعتبار آن در نزد زرتشتیان، با نفوذ اسلام منسوخ گردید ولی به علّت فواید فردی و اجتماعی و نیاز مبرم جامعه و استقرار عدالت و حمایت از اطفال بدون سرپرست تحت عنوان «سرپرستی اطفال بدون سرپرست» با آثار حقوقی مشخصی احیا گردیده است و دو قانون برای آن وضع گردید. امروزه به دلیل آن که بسیاری از خانواده ها امکان داشتن فرزند برای آن ها وجود ندارد، فرزندخواندگی در کشورهای گوناگون جهان امری معمول و متداول و رایج میباشد و در حقوق کشورهای مختلف راهکارهایی برای حمایت از فرزند خوانده ها و خانواده های جدید و قدیم آنها راهکارهایی پیشنهاد شده است. حقوق ایران نیز با توجه به آن که از منابع اسلامی‌برگرفته شده نهادی به نام فرزند خواندگی وجود ندارد در عین حال از طریق قوانین دیگری این امر به رسمیت شناخته شده و برای آن شرایط و راهکارهایی بیان شده است با وجود آن که اسلام به صور گوناگون فرزند خواندگی را رد کرده، درعین حال توجه به یتیمان و افراد بی سرپرست را در دستور کار خود قرار داده و مسلمانان را به آن توصیه فرموده است، از همین روی است که در آغاز اسلام نیز فرزند خواندگی متداول و رایج بوده است ( صفایی و امامی ۱۳۷۹، ۲ :۱۱۷).
با توجه به آن که قوانین محرمیت و ازدواج و نیز جریان ارث در خصوص فرزندان صلبی و پدران واقعی قابل قبول است و شامل فرزندخوانده ها نمی‌شود، محرمیت فرزند خوانده ها از طرق دیگری همچون شیرخوارگی و ازدواج امکان پذیر است، از سویی برای تأمین آینده فرزند خوانده ها و رهایی از مشکل انحصار سبب ارث به خویشان نسبی واقعی، از طریق مواردی چون صلح و همه تأمین آینده ی فرزند خوانده ها، امکان پذیر میباشد و مشکل فقهی و شرعی و قانونی ندارد (فرشتیان ۱۳۹۲ ، ۴).
درتبصره ماده ۲۷ قانون جدید آمده است: که ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است. شورای نگهبان به این تبصره ایراد وارد کرده، زیرا بر اساس فقه شیعه والدین سرپرست، به فرزند خوانده نامحرم هستند مگرآنکه به طریقی مانند رضاع یا صیغه محرمیت در صورت وجود شرایط محرمیت ایجاد شود و در غیر این صورت آنها نامحرم و مانعی در جهت ازدواج بینشان وجود ندارد؛ اما از نظر اخلاقی این مسئله صورت خوشی ندارد و شاید بتوان گفت ممکن است باعث برخی سوء استفاده های اخلاقی شود. به همین علت نمایندگان در جهت رفع این اشکال و ایراد این تبصره را به این شکل اصلاح کرده اند که ازدواج چه در زمان ضمانت و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزند خوانده ممنوع است؛ مگر اینکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان ، این امر را به مصلحت فرزند خوانده تشخیص دهد. یکی از موارد پرجنجال این قانون ماده ۲۷ است که ابتدا به ممنوعیت ازدواج پدرخوانده با فرزندخوانده اشاره کرده بود که با ایراد شورای نگهبان به این صورت اصلاح شد که” ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است؛ مگر آنکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان ، این امر را به مصلحت فرزند خوانده تشخیص دهد.” (فرشتیان ۱۳۹۲ ،۵).
قانون مصوب ۱۳۵۳ دارای ۱۷ ماده بود که در این قانون جدید به ۳۷ ماده افزایش پیدا کرده است که مسیر ۳ ساله ای را میان ایرادات شورای نگهبان و حل آنها توسط مجلس طی کرده است.
این پژوهش سعی دارد که تحولات قانون جدید فرزندخواندگی نسبت به قانون قدیم آن در ایران را مورد بررسی قرار دهد. که بررسی تحولات این قانون در مورد ارث و سن و ازدواج با فرزندخوانده و همچنین مقایسه دو قانون جدید و قدیم و بررسی تحولات آنها محور بحث این پژوهش میباشد.
۱-۳- اهمیت وضرورت تحقیق
ضرورت یک تحقیق بیانگر این است که چرا یک محقق در یک پروسه زمانی خاص اقدام به انجام این پژوهش نموده است. تحولاتی که این اواخر در قانون فرزندخواندگی درایران به وجودآمد و مسائل و ماده‌های جدیدی که به این قانون اضافه و مواردی که تغییر داده شد پژوهش در زمینه این تحولات و مقایسه این دو قانون را به نوعی ضروری گردانده است.
قانون ” حمایت از کودکان بدون سرپرست ” ۳۸ سال پیش تصویب شده و به هیچ وجه پاسخگوی نیاز امروز جامعه ما نبود، به همین جهت قانون جدید تحت عنوان ” حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست” سال ۸۸ به مجلس فرستاده شده و در سال ۹۲ به تصویب رسید.
بی گمان سرپرستی از کودکان یتیم و بدون سرپرست، از نظر اجتماعی فواید بسیاری دارد و اصل قضیه قابل انکار نیست؛ زیرا کودکان یتیم و بی سرپرست کانونی برای رشد می‌یابند و در جامعه رها نمی‌شوند.
اگر برای کودکان سرپرستی تعیین نشود و از تربیت صحیح محروم بمانند، در آینده و پس از رسیدن به سن نوجوانی و جوانی معضلات فراوانی را ایجاد خواهند کرد و ناهنجاری ها و بزهکاری ها افزایش می‌یابد، در حالی که باتعیین سرپرست ضمن این که از بار مسئولیت دولت کاسته می‌شود، خانواده هایی که از داشتن نعمت فرزند محروم هستند، چراغی برای زندگی یکنواخت و خسته کننده خود می‌یابند و از افسردگی و بیماری های روحی و روانی ناشی از نداشتن فرزند رها می‌شوند. این امرحتی می‌تواند از افزایش آمار تکان دهنده طلاق در جامعه بکاهد. فراتر از آن ، از این راه با در نظر گرفتن مصالح اجتماعی، مادران این کودکان که گاه به قصد پوشیده نگاه داشتن گناه خود و گاه عدم توان تامین مخارجشان در آینده و فقز اقتصادی، اندیشه نابود کردن آنها را در سر می‌پرورانند، راهی تازه برای رهایی خویش و تامین سعادت فرزندانشان می‌یابند.
فرزندخواندگی در شرایط کنونی و جوامع امروزی، برای استحکام و گرمی‌بخشیدن به کانون خانواده های بدون اولاد و سالم سازی جامعه و رفع مشکلات روحی اطفال بدون سرپرست و کاستن ناهنجاری های روانی زنو شوهری که از نعمت فرزند دار شدم محروم هستند، نقش و فایده چشمگیری دارد و از بار مسئولیت دولت نیزکاسته خواهدشد (صفایی و امامی ۱۳۷۹ ،۲۴ ).
۱-۴- مرور ادبیات و سوابق مربوطه
در مورد پیشینه تحقیق بایدگفت که تحقیق و پزوهشی بااین عنوان به این صورت منسجم مورد بررسی قرار نگرفته است. محققان و پزوهشگران به بررسی جداگانه و هر کدام از این قانون ها و جنبه هاو ماده‌های مختلف این قانون پرداخته اند که می‌توان به برخی از آن ها اشاره کرد:
- فهیمه، عباسی (۱۳۹۲) در پایان نامه خود به بررسی تطبیقی فرزندخواندگی در حقوق ایران و هند پرداخته است که چکیده آن به شرح زیر است:
حمایت از ایتام و سرپرستی ازآنها در اسلام حایز اهمیت بوده و به جهت استحکام خانواده و رفع مشکلات اطفال بی سرپرست و کاستن ناهنجاری های روانی زوجین همواره مورد تاکید قرار گرفته است. در این تحقیق به روش کتابخانه ای به گردآوری مطالب از کتب و مقالات و مراجعه به سایت و نرم افزار به ثبت نتایج مطالعات و طبقه بندی آنها در رابطه با فرزندخواندگی در حقوق ایران و هند می‌پردازیم. هدف از این پژوهش بررسی جنبه های مختلف نهاد فرزندخواندگی در حقوق ایران و هندو وجوه مشترک و اقرار این دو مکتب حقوقی جهت رسیدن به نقاط قوت و ضعف و تدوین قوانین و تعیین رویه های قضایی موجود میباشد. که در این راستا بررسی تطبیقی وضعیت حقوقی فرزندخواندگی و مطالعه شرایط لازم برای سرپرست و طفل ضروری به نظر می‌رسد.
- مژگان، غلامرضا (۱۳۸۹) در پژوهشی به بررسی مبانی فقهی و حقوقی نسب فرزندخواندگی در اسلام و جهان پرداخته است که چکیده آن به شرح زیر است:
با توجه به دیدگاه های مختلف و شیوه های متفاوت با موضوع، پذیرفتن فرزندخوانده در یک خانواده به ایجاد روابط حقوقی منجر می‌شود که به ویژه درصورتی که فرزندخوانده و فرزندپذیر تبعه یک یا دوکشور بیگانه باشند و یا دارای مذهب متفاوتی باشند مشکلات عدیده ای حاصل می‌گردد که بر این مبنا در تحقیق حاضر، فرزند خواندگی از دیدگاه قوانین حاکم ازنظر مقررات داخلی ایران نسبت به موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرد بحث و برسی موضوع مذکور می‌تواند از جنبه های عملیم و نظری سودمند باشد.
- اسدالله، امامی‌درمقاله ای به بررسی وضع حقوقی فرزند خواندگی در ایران پرداخته اند که چکیده آن به شرح زیر است:
فرزندخواندگى نهاد قانونى است که به موجب آن رابطه خاصى بین فرزندخوانده و پدرخوانده و مادرخوانده به وجود مىآید.این امر در طول تاریخ حقوق، سابقه نسبتا طولانى دارد و در ادوار مختلف با اهداف گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. این تاسیس حقوقى پس از سیر تحولاتى در حال حاضر به صورتهاى کامل و ساده یا ناقص در حقوق کشورهاى غربى با آثار متفاوت پذیرفته شده است. در ایران با وجود سابقه پذیرش این نهاد در دوران حکومتساسانیان و اعتبار آن در نزد زرتشتیان، با نفوذ اسلام منسوخ گردید ولى به علت فواید فردى و اجتماعى و نیاز مبرم جامعه و استقرار عدالت و حمایت از اطفال بدون سرپرست تحت عنوان «سرپرستى اطفال بدون سرپرست» با آثار حقوقى مشخصى احیا گردیده است.
- در پژوهشی دیگر علی، نوریان ابعاد حقوقی فرزند خواندگی وتحویل اطفال به دیگری را مورد بررسی قرار داده که چکیده آن اینگونه است:
یکی از مسائل ومشکلاتی که امروزه بتدریج درحال فزونی است، معضل تحویل طفل ازسوی والدین قانونی وطبیعی به متقاضیان نگهداری فرزند است که گاهی با مقاصد خیرخواهانه و از سوی ترحم و درجهت رفع مشکل عاطفی خانوادهای فاقد فرزند و ازسوی اقوام وبستگان آنها صورت می‌گیرد و گاهی به صورت غیرقانونی و خلاف اصول انسانی و حقوق بشر از طریق فروش نوزاد و دریافت وجه صورت می‌گیرد. این اقدامات، منجر به بی هویت نمودن این فرزندان وتغییر هویت واقعی ایشان می گردد. و بروز مشکلات اجتماعی از قبیل فقدان سند سجلی، مشکلات اداری وتحصیل و غیره و مراجعه متقاضیان به دادگستری جهت اخذ حکم سرپرستی اینگونه اطفال که امری خلاف قانون است وقراردادن دادگستری و بهزیستی در مقابل کار انجام شده و مشکلات ناشی از استرداد اینگونه اطفال جهت تحویل به والدین قانونی، موضوع این مقاله است که سعی شده با نگاهی به پیشینه بحث فرزندخواندگی در اسلام و بحث خرید و فروش اطفال در مقررات بین المللی و داخلی به ابعاد مختلف این قضیه توجه و پرداخته شود.
- غزل، حضرت (۱۳۹۲) در مقاله ای تحت عنوان فرزندخواندگان ارث می برند؛ زنان مجرد صاحب فرزندخوانده می شوند اصلاحات نهایی قانون فرزندخواندگی در بهزیستی که به شورای نگهبان فرستاده شده را مورد بررسی قرار داده است.
- سیاوش، هوشیار(۱۳۹۲) در پژوهشی فرزندخواندگی کودکان بی سرپرست در نظام حقوقی ایران را تشریح کرده است.
