دانشگاه آزاد اسلامی
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده و استاد راهنما در سایت درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده. ۱
مقدمه. ۲
الف) بیان مساله. ۲
ب) پیشینه تحقیق ۴
ج) اهداف تحقیق ۴
د) نوآوری تحقیق ۵
هـ) سوالات تحقیق ۵
و) فرضیه تحقیق ۶
ح) روش تحقیق ۶
ت) روش گردآوری اطلاعات. ۶
ی) ابزار گردآوری اطلاعات. ۶
ک) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات. ۷
ل) ساماندهی تحقیق ۷
فصل اول: کلیات و مبانی ۸
مبحث اول– مفاهیم ۹
گفتار اول- تعریف طبابت. ۹
گفتار دوم- مسئولیت پزشک ۹
بند اول- تعریف مسئولیت پزشک ۱۰
بند دوم- تعریف: مسئولیت کیفری پزشک ۱۰
الف- معنای لغوی ۱۱
ب-معانی اصطلاحی ۱۲
گفتار سوم – تعریف بیمار. ۱۴
مبحث دوم – مسئولیت کیفری پزشک ۱۵
گفتار اول – مقایسه مسئولیت کیفری پزشک با سایر انواع مسئولیت ها ۱۵
بند اول – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت مدنی ۱۵
الف – تفاوت از نظر تعریف: ۱۷
ب – تفاوت از نظر هدف. ۱۷
ج – تفاوت از نظر منبع ۱۷
و – تفاوت از نظر قلمرو. ۱۸
ه – تفاوت از نظر آثار و نتایج عمل ارتکابی ۱۸
ی – تفاوت از نظر آیین دادرسی ۱۸
بند دوم – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت اخلاقی ۱۹
الف- تفاوت از نظر تعریف ۲۰
ب- تفاوت از نظر عناصر تشکیل دهنده. ۲۰
ج- تفاوت از نظر ضمانت اجراء. ۲۱
بند سوم – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت انتظامی ۲۱
الف- تفاوت از نظر تعریف ۲۳
ب- تفاوت از نظر منبع ۲۳
ج- تفاوت از نظر آیین دادرسی ۲۳
و- تفاوت از نظر ضمانت اجراء. ۲۴
گفتار دوم – سابقه ی تاریخی مسئولیت کیفری پزشک ۲۵
گفتار سوم- شرایط تحقق مسئولیت کیفری پزشک ۲۷
فصل دوم – مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران ۳۱
مبحث اول – سابقه تاریخی مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران ۳۱
گفتار اول – از ایران باستان تا دوران مشروطیت. ۳۲
گفتار دوم – از مشروطیت تا تصویب قانون مجازات عمومی مصوب سال ۱۳۰۴ ۳۳
گفتار سوم – از تصویب قانون مجازات عمومی مصوب سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۵۲ ۳۳
گفتار چهارم – از تصویب قانون مجازات عمومی سال ۱۳۵۲ تا سال ۱۳۶۱ ۳۳
گفتار پنجم – از تصویب قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۶۱تا ۱۳۹۲ ۳۴
گفتار ششم – تفاوت مسئولیت پزشک در قوانین ۱۳۷۰ و ۱۳۹۲ ۳۵
مبحث دوم – ارکان تحقق مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران ۳۸
گفتار اول – بی احتیاطی در عمل جراحی یا طبی ۴۱
گفتار دوم – بی مبالاتی در جریان عمل جراحی یا طبی ۴۲
گفتار سوم – عدم مهارت در جریان عمل جراحی یا طبی ۴۳
گفتار چهارم – عدم رعایت نظامات دولتی در جریان عمل جراحی یا طبی ۴۴
گفتار پنجم – فقدان ضرورت درمان جراحی و طبی ۴۶
گفتار ششم – مغایرت عمل جراحی طبی با موازین شرعی ۵۱
گفتار هفتم – عدم رعایت شخص بیمار یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها در عمل جراحی یا طبی ۵۲
گفتار هشتم – عدم رعایت موازین فنی و عملی در جریان عمل جراحی یا طبی ۵۳
فصل سوم: شرایط فقدان مسئولیت کیفری پزشک ۵۴
مبحث اول – شرایط زوال مسئولیت کیفری پزشک ۵۴
گفتار اول- اجازه قانونی ۵۴
گفتار دوم – قصد معالجه. ۵۷
گفتار سوم – مشروع بودن عملیات پزشک ۵۸
گفتار چهارم- رعایت موازین پزشکی ۶۰
گفتار پنجم – برائت. ۶۰
مبحث دوم – موارد و شرایط توجیه رفتار پزشک ۶۳
گفتار اول– موارد و مصادیق توجیه رفتار پزشک ۶۳
بند اول– موارد توجیه کننده رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۶۱ ۶۴
بند دوم– موارد توجیه کننده رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۰ ۶۴
بند سوم– موارد توجیه کننده ی رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ ۶۵
الف– اعمال جراحی پیوند اعضاء. ۶۸
ب – سقط جنین درمانی ۷۱
ج – قتل از روی ترحم (اوتانازی). ۷۴
گفتار دوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در حقوق جزای ایران ۷۵
بند اول – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ ۷۵
بند دوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ ۷۶
بند سوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ۷۷
الف) مشروع بودن اعمال جراحی یا طبی ۷۷
ب) اخذ برائت از بیمار یا ولی او. ۷۸
ج ) رعایت موازین فنی و علمی در جریان جراحی یا طبی ۷۹
و ) اخذ رضایت از شخص بیمار یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها ۸۰
ه ) رعایت نظامات دولتی در جریان عمل جراحی یا طبی ۸۳
مبحث سوم – مسئولیت کیفری پزشک در فقه امامیه. ۸۳
گفتار اول – ضمان طبیب در فقه امامیه. ۸۵
بند اول – قاعده اتلاف. ۸۵
بند دوم- قاعده لا ضرر. ۸۶
گفتار دوم – عدم مهارت پزشک در درمان ۸۶
گفتار سوم- حرمت شرعی عمل ارتکابی ۸۸
گفتار چهارم – ضرورت. ۸۸
گفتار پنجم – قاعده ی احسان ۸۹
گفتار ششم – ابراء ذمه پزشک ۸۹
نتیجه و پیشنهادها ۹۳
الف – نتیجه. ۹۳
ب – پیشنهادها ۱۰۰
فهرست منابع و مآخذ ۱۰۲
چکیده
پژوهش حاضر با عنوان «بررسی مسئولیت پزشک در حقوق کیفری ایران با نگاهی به قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲» با هدف مربوط به تغییرات مسئولیت کیفری پزشک و نارسایی های قوانین در مورد مسئولیت و رضایت بیمار به درمان و معالجه، حصول برائت توسط پزشک تا چه اندازه اعمال ارتکابی ناشی از حرفه پزشکی را توجیه می کند، در حقوق جزای ایران پزشکان مسئول تخلفات و صدمات جسمانی، روانی و نقص عضو ناشی از اقدامات خود هستند با توجه به اینکه رسالت عظیم طب و امر طبابت، جایگاه ویژه ای برای آنها در میان تمام جوامع بشری ایجاد نموده است. حفظ قداست علم طب و امر طبابت و سلامت جسمانی و روانی آحاد مردم، مستلزم رعایت اصول اخلاق و حقوق پزشکی از سوی صاحبان حرفه پزشکی است. با توجه به تغییرات مسئولیت کیفری پزشک که طبق قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ بر خلاف قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ مسئولیت پزشک تصریح شده و مواردی که پیش بینی شده قبلا ذکر نشده بود. بنابراین پزشک در صورت اتلاف مسئول است. در مورد تسبیب نیز احراز رابطه میان اقدام پزشک و ورود خسارت کافی است مگر این که پزشک ثابت کند علت ورود ضرر امری خارج از توان او بوده است. حصول برائت پیش از درمان نیز از مصادیق شرط عدم مسئولیت است و در صورتی موثر است که پزشک مرتکب تقصیر نشده باشد و لذا در موارد ضروری که تحصیل برائت ممکن نباشد و پزشک برای نجات مریض، طبق مقررات اقدام به معالجه نماید، کسی ضامن تلف یا صدمات وارده نیست و اخذ برائت به تنهایی رافع مسئولیت نیست بلکه پزشک باید رعایت نظامات و موازین فنی را نیز کرده باشد و همچنین طبیب برای انجام عمل جراحی باید اذن از بیمار یا ولی او دریافت کند مگر در موارد فوری که اجازه گرفتن ممکن نباشد و اگر اقدامات طبیب موجب صدمه بر مریض شود طبیب ضامن خواهد بود هرچند قصور یا تقصیری نداشته باشد مگر این که قبل از شروع به درمان از مریض یا ولی او برائت حاصل کرده باشد و موازین فنی و علمی را رعایت کرده باشد مسئول نیست. همچنین در قانون ۱۳۹۲ حکم مبتنی بر قاعده «سبب و مباشر» می باشد یعنی مریض یا پرستار، مباشر هستند و پزشک سبب محسوب می شود. هر کجا سبب و مباشر در ارتکاب جنایت نقش داشته باشند اصل بر مسئولیت مباشر می باشد مگر این که سبب قوی تر باشد و به عبارتی هرگاه مریض یا پرستار بداند که دستور اشتباه است و موجب تلف و صدمه می شود و با وجود این به دستور عمل کند، پزشک ضامن نیست بلکه صدمه و خسارت مستند به خود مریض یا پرستار است و در این تحقیق تفاوت قانون ۱۳۹۲ با قانون ۱۳۷۰ نیز در رابطه با مسئولیت کیفری پزشک مورد بررسی قرار گرفته است.
واژگان کلیدی : مسئولیت پزشک، بیمار، طبیب، برائت.
مقدمه
الف) بیان مساله
دانش پزشکی دارای حوزه های وسیع، پیچیده و گوناگونی است که در دنیای امروز با توجه به پیشرفت های علمی و تکنولوژی به سرعت رو به گسترش است و با تمام دقت نظر و وسواس هایی که پزشکان در کار خود انجام می دهند گاهی اشتباهات و خطاهایی که لازمه طبیعت فعل بشری است در کار آنها حادث می شود. و آیا هر خطا و لغزشی که از سوی پزشکان صورت می گیرد قابلیت کیفری دارد یا شرایط و ارکان خاصی لازم است تا بتوان آنها را تحت تعقیب قرار داده و مسئول شناخت. بدین سبب اشخاصی که به امور پزشکی اشتغال دارند بایستی متعهد و متخصص بوده و تمامی تلاش خود را برای حراست از سلامت بیماران قرار دهند. در برخی مواقع خطای پزشکان سنگین و جبران ناپذیر است. بدین لحاظ در اکثر کشورها حساسیت خاصی در انتخاب دانش آموختگان در رشته های پزشکی وجود دارد و نظارت دقیق و مستمری نیز بر جامعه پزشکی و امر طبابت صورت می پذیرد، نظام کیفری ایران در زمینه مواجهه با این مسأله خصوصیات منحصر به فردی دارد و عمدتاً از پیشینه هایی که بر اساس آن شکل گرفته نشات می گیرد و در این نظام پذیرش و یا انتفاع مسئولیت جزایی پزشکان بر مبانی خاص استوار است که با مطالعه قوانین و مقررات موضوعه، رویه قضایی، منابع فقهی و نظرات حقوق دانان می توان به آنها دست یافت.
حقوق و پزشکی از گذشته های دور با یکدیگر در پیوند و ارتباط اند به گونه ای که همواره نظارت بر اعمال پزشکان دغدغه قانون گذاران بوده است. انتظار می رود که این پژوهش بینش مناسبی در مورد بعضی از مسایل و مشکلاتی که در پزشکی رخ می دهد ارئه دهد و حقوق دانان محترم با مطالعه به نحو مطلوبی ماموریت تهیه و تنظیم گزارش های پزشکی و پیراپزشکی مورد نیاز را به کارشناسان خبره واگذار کرده و تلاش شده تا فعالیت این دسته از متخصصان ضابطه مند و به سامان شود.
صلاحیت اخلاقی یکی از مهمترین معیارهای مهم برای توانایی مراقبت و درمان بیماران محسوب می شود و بیماران انتظار دریافت خدمات درمانی و مراقبتی مبتنی بر دانش از کادر پزشکی دارند.
مسائل پزشکی و طب و قضا نیاز به قانونگذاری و نظام حقوقی مناسب دارند و حقوق بیمار باید در قوانین دیده شود بیمار از هر سن، نژاد، مذهب، طبقه اجتماعی و فرهنگی باشد. سلامت خود را به طور کامل به کادر پزشکی می سپارد و به آنها اعتماد می کند و لحظه ایی غفلت از بیمار می تواند جان او را به خطر اندازد لذا بیماران انتظارات فراوانی را از پزشک و کادر پزشکی دارند.
بنابراین ضرورت قوانین مدونی که در برگیرنده ی حقوق بیماران و پزشکان در مکانها و زمانهای مختلف باشد احساس می گردد.
پژوهش حاضر مشتمل بر سه فصل جداگانه و چندین مبحث و گفتار می باشد که در فصل اول کلیات و مبانی گنجانده شده که به تعریف طبابت و مسئولیت پزشک، تعریف مسئولیت کیفری پزشک با سایر انواع مسئولیت، فصل دوم که از دو مبحث عمده و چندین گفتار مهم تشکیل شده است که ابتدائاً سابقه تاریخی مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران و همچنین تفاوت مسئولیت پزشک در قوانین ۱۳۷۰ و ۱۳۹۲، در مبحث دوم ارکان تحقق مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران می باشد.
باید گفت که قانونگذار ایران علاوه بر اینکه اعمال عمدی غیرقانونی پزشکان را جرم انگاری کرده و قابل مجازات شناخته است وقوع اعمال ناشی از بی احتیاطی و بی مبالاتی و بطور کلی تقصیر جزایی مشارالیهم را بنا به حدوث و شرایطی بعنوان یکی از ارکان مسئولیت جزایی آنان قبول کرده است و نهایتا در فصل سوم به شرایط زوال و مبانی اعمال ارتکابی پزشک و همچین موارد و شرایط حاکم بر توجیه اعمال ارتکابی پزشک در حقوق جزای ایران و مبحث آخر مسئولیت کیفری پزشک در فقه امامیه مورد بررسی واقع شده است. با عنایت به اینکه در خصوص مسئولیت کیفری پزشکان و علی الخصوص نحوه رسیدگی و مراجع صالح در این زمینه کتابها و منابع علمی، کار حقوقی جامع و مدونی صورت نگرفته است و فقط در برخی از کتب راجع به آن اشاره مختصری گردیده است لذا لازم بود تحقیقی جامع و مانع در این خصوص انجام پذیرد که این حقیر مسئولیت این امر خطیر را بر عهده گرفته هرچند مختصر ولی جامع و کاربردی بدان پرداخته شود و این پژوهش را عاری از عیب و نقص نمی دانم.
