گرایش :جزا و جرم شناسی
دانشگاه آزاداسلامی
واحدعلوم وتحقیقات مازندران
گروه: حقوق
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق (M.A)
گرایش : جزا و جرم شناسی
عنوان :
نقش تلویزیون در پیشگیری و ارتکاب جرم
استاد راهنما:
دکتر اسماعیل هادی تبار
استاد مشاور:
دکتر سید ابراهیم قدسی
تابستان: ۱۳۹۲
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
چکیده
با تشکیل اجتماعات بشری و شکل‌گیری شهرها، روند وقوع جرم نیز رو به فزونی نهاده و هرچه این اجتماعات گسترده‌تر گردد، دامنه وقوع جرم نیز افزون می‌شود و لزوم مبارزه با آن و برنامه‌ریزی در جهت پیشگیری از جرم امری انکارناپذیر و ضروری می‌نماید.
دانشمندان علم جرم‌شناسی و جامعه‌شناسی هریک از منظری جرم و شیوه‌های پیشگیری از آن را مورد بررسی قرار داده‌اند. لذا نقش تلویزیون در ارتکاب جرم و پیشگیری از آن از جمله مقولاتی است که به جهت تأثیرگذاری فراوان آن به دلیل فراگیر بودن و دایره مخاطبان وسیع مورد توجه جدی می‌باشد، چراکه تلویزیون می‌تواند با هموار بودن یا نبودن سایر شرایط تأثیرگذار بر رفتار انسانی از جمله شرایط فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و. نقش تکمیلی را در وقوع جرم یا پیشگیری ایفا نماید. شیوه‌های تأثیرگذاری در وقوع جرم از طریق تقلید، تلقین، عادی جلوه دادن بزهکاری و شیوه‌های تأثیرگذار در پیشگیری از طریق: آموزش قوانین، آموزش همکاری میان پلیس و مردم و. می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد.
در این مقوله نقش تماشاگر تلویزیون و سواد رسانه‌ای البته با در نظر گرفتن سایر شرایط بسیار حائز اهمیت است که از بین برنامه‌های تلویزیون چه جنبه‌هایی از آن را جذب نماید. به نظر می‌رسد شناخت اثرات برنامه‌های تلویزیون بر ارتکاب جرم و پیشگیری از آن با اتخاذ مواضعی برای مقابله با کاهش اثرات نامطلوب این رسانه و استفاده بهینه از آن در تربیت اجتماعی و اخلاقی به عنوان یک رسانه پویا و فراگیر کمک مؤثری به عدالت کیفری نماید که از اهداف این تحقیق است.
کلیدواژه‌ها: رسانه، تلویزیون، جرم، خشونت، پیشگیری.
فصل اوّل:
کلیات تحقیق
۱ـ۱ ـ مقدمه
تلویزیون به عنوان یک وسیله ارتباط جمعی که امروزه آن را به «جعبه جادویی» تعبیر نموده‌اند، به جرأت می‌توان یکی از اعضای خانواده‌ها تلقی کرده چرا که در حال حاضر حتی اقشاری از جامعه که شاید به سختی امرار معاش روزانه می‌کنند، ولی حداقل یک تلویزیون ارزان قیمت سیاه و سفید را می‌توان گوشه اتاق آنها یافت، این در حالی است که شاید همین تلویزیون ارزان قیمت سیاه و سفید در گذشته‌های نه چندان دور نماد پولدار بودن بوده و به راحتی در هر خانه‌ای یافت نمی‌شد.
این رسانه جمعی که در حال حاضر از رسانه ملی به رسانه فراملی تبدیل شده است با توجه به گسترش شبکه‌های تلویزیونی و همچنین در اختیار داشتن ماهواره و اینترنت در اکثر خانواده‌ها به راحتی هر شخص یا اشخاص می‌توانند بدون صرف وقت و هزینه از وقایع و اتفاقاتی که در ملل مختلف جهانی و داخل کشور رخ می‌دهد مطلع گردند.
این رسانه به دلیل فراگیر بودن می‌تواند باعث اعتلای سطح فرهنگ جامعه‌ای گردد، از طرفی به دلیل پخش برنامه‌های نامناسب آثارمخربی را روی فرد فرد افراد جامعه بگذارد و اشخاص بالقوه مجرم را به صورت مجرم بالفعل درآورد به وسیله قدرت اثربخشی زیاد به دلیل وجود صدا و تصویر به طور همزمان.
«مک لوهان دانشمند کانادایی تاریخ بشر را به سه دوره: عصر فرهنگ شفاهی، عصر تمدن چاپی و عصر تمدن الکترونیک تقسیم می‌کند.»[۱] لذا در این عصر قدرت بیشتر در دست صاحبان شبکه‌های تلویزیونی و شبکه‌های ماهواره‌ای و کامپیوتری است. تلویزیون قابلیت تغییر فرهنگ جامعه را دارا است و به همین علت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به دلیل اهمیت موضوع زیرنظر رهبری جامعه اسلامی اداره می‌شود. امروزه نقد و انتقادها درباره تلویزیون بیشتر از رسانه‌های دیگر است. نکته حائز اهمیت اینکه در کنار تلویزیون داخلی شبکه‌های ماهواره‌ای زیادی وجود دارد که در آنها برنامه‌های مبتذل و خشونت و همچنین برنامه‌های آموزشی و علمی پخش می‌شود که برای جذب بیننده بیشتر از هر نوع ترفندی استفاده می‌کنند.
امروزه به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان، تلویزیون نقش مؤثری در تحریک و آموزش افرادی که آمادگی ارتکاب جرم را دارند ایفا می‌نماید. از طرف دیگر تلویزیون مضامینی را در جامعه ارائه می‌کند بی‌آنکه زمینه‌ها و بسترهای لازم برای درک آن مضامین در آن جامعه فراهم باشد. بنابراین تلویزیون با این رویکرد آثار زیان‌باری بر جامعه برجای خواهد گذاشت. به هر حال تلویزیون به عنوان پدیده‌ای که روز به روز در حال تغییر و تحول است، برای جوامع بشری فواید زیادی هم دارد، لذا به دلیل نقش آموزشی می‌تواند در زمینه پیشگیری از جرم که به سهولت صورت می‌گیرد، کمک مؤثری به نهادهای عدالت کیفری به ویژه پلیس بنماید، چرا که به کمک تلویزیون می‌توانند مشارکت و همکاری شهروندان را در پیشگیری از جرم جلب نمایند با تصویری مثبت از عملکرد نهادهای پیشگیری‌کننده از جرم در افکار عمومی جامعه ایجاد نماید.
نهایت اینکه، می‌توان تلویزیون را شمشیری دولبه بدانیم که گاهی بادی موافق می‌شود در جهت افتادن انسان‌ها در ورطه هولناک جرم و جنایت و گاهی با نقش پیشگیرانه باعث جلوگیری از بزه‌دیدگی و بزهکار شدن انسان‌ها می‌گردد.
۱ـ۲ـ بیان مسأله
عصری را که در آن زندگی می‌کنیم به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران و اندیشمندان می‌توان عصر ارتباطات یا دهکده جهانی و رهبری از راه دور نامید که در این میان تلویزیون به عنوان رسانه‌ای فراگیر واجد این خصوصیت یعنی رهبری از راه دور می‌باشد چرا که این رسانه مرزهای سیاسی بین کشورها را در نور دیده و انسان‌ها در منزل خویش با فشار دادن دکمه‌ای به راحتی و خیلی سریع با فرهنگ‌ها و افکار و آداب و رسوم کشورهای دیگر آشنا می‌شوند و چه بسا در بسیاری از مواقع تحت تأثیر این افکار و عقاید و روش‌های زندگی کشورهای دیگر قرار می‌گیرند و همین موضوع باعث تغییر افکار و عقاید و در نهایت تغییر فرهنگ جامعه‌ای می‌گردد چه مثبت یا منفی.
از آن‌جایی که بیشتر برنامه‌های تلویزیون فیلم‌ها و سریال‌های جنایی و پلیسی می‌باشد، بنابراین افراد مستعد به بزهکاری با دیدن فیلمی که در آن طریقه ارتکاب جرم و شیوه خشونت نسبت به انسان‌ها به نمایش گذاشته می‌شود، تحت تأثیر قرار می‌گیرند تا حدی که به شیوه‌هایی چون تقلید و تلقین مرتکب جرم یا نابهنجاری اجتماعی می‌گردند و بالعکس اگر فیلم یا برنامه‌ای آموزشی در جهت کاهش بزه‌دیدگی و بزهکاری به نمایش گذاشته شود، می‌تواند در پیشگیری از بزه‌دیدگی و بزهکاری مؤثر واقع شود.
ارتقای سطح آگاهی عمومی شهروندان در پیشگیری از وقوع جرم می‌تواند کارکرد مهم درخصوص تلویزیون باشد. در کشورهای پیشرفته شهروندان تا حدی زیادی از آمار دقیق جرایم مطلع هستند و مراقبت و صیانت را افزایش می‌دهند و با تعیین سیمای جنایی برنامه‌ریزی می‌نمایند.
در عین حال مسأله ناامنی و ترس ناشی از پدیده مجرمانه اگر از چنین رسانه‌ای به طور افراطی القا شود، القاکننده ناامنی و در عین حال مؤثر در پیشگیری و اطلاع‌رسانی است.
باید رسانه‌ای چون سیما بین مرز بازدارندگی از بزه و تشویق به بزهکاری آشنا شوند و نقاط مثبت عملکرد آنان در بحث اطلاع‌رسانی و پیشگیری از وقوع جرم تقویت و نکات منفی عملکرد مؤثر در ارتکاب جرم کاهش یابد که این امر نیاز به آسیب‌شناسی جدی دارد. هرچه ارتباط بین قوه قضاییه و اصحاب رسانه تقویت شود مؤثر است.
لذا با ارائه راهکارهای مناسبی از طریق تلویزیون به عنوان ابزار نظارتی و تأثیرگذار در جهت پیشگیری از وقوع جرم می‌توان مؤثر بود.
۱ـ۲ـ۱ـ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
هدف ابتدایی این تحقیق، بهره‌گیری از تلویزیون به عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین رسانه‌های جمعی برای اصلاح پنداره‌های اشخاص درخصوص مقولۀ جرم است. اشخاص کنشگران فعالی هستند و با احتساب هزینۀ فایده اقدام به ارتکاب جرم می‌نمایند و نقش تلویزیون در این میان نمایش این هزینه فایده است به شکلی که با پدیدۀ ارتکاب جرم یا پیشگیری خواهیم بود. در این راستا می‌توان با راهکارهایی مانع روانی مهمی در ارتکاب جرم برای بینندگان فراهم نمود یا هزینه ارتکاب جرم به مخاطبان بالا نشان داد.
۱ـ۲ـ۲ـ اهداف تحقیق
تلویزیون به عنوان رسانه‌ای فراگیر می‌تواند تأثیری سریع و متعدد بر مخاطبین خود بگذارد که این تأثیر می‌تواند مثبت یا منفی باشد، لذا با برنامه‌ریزی درست و پخش برنامه‌های مفید و آموزشی می‌توان از جنبه مثبت آن بهره‌گیری بیشتری نمود و جنبه منفی برنامه‌ها را از طریق پیشگیری از ارتکاب جرم و برنامه‌های آموزشی کاهش داد. و لذا سعی شده است تا نسبت به شناسایی تأثیر تلویزیون و کارکرد آن در ارتکاب جرم و پیشگیری و همچنین، ارائه راهکارهایی به دست‌اندرکاران نظام عدالت کیفری و رسانه تلویزیون در کاهش کارکردهای منفی تلویزیون در ارتکاب جرم و پیشگیری به عنوان اهداف تحقیق پرداخته شود.
نگارنده امیدوار است تحقیق حاضر گامی مثبت هرچند کوچک در جهت کاهش ارتکاب جرم از طریق راهکارهایی تازه در پیشگیری از طریق تلویزیون و مقابله با تأثیرات منفی موضوع تحقیق باشد.
۱ـ۲ـ۳ـ سؤالات تحقیق
تلویزیون به عنوان رسانه‌ای فراگیری در عصر حاضر با توجه به گسترش شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنت تأثیرات مثبت و منفی در اذهان و رفتار انسان‌ها می‌گذارد. البته این تأثیرات در اشخاص بسته به نوع شخصیت و سواد آنها متفاوت است، لذا در این تحقیق به سؤال‌های زیر پرداخته می‌شود.
الف) تلویزیون در ارتکاب جرم چه تأثیری دارد؟
ب) تلویزیون چه تأثیری در پیشگیری از جرم دارد؟
ج) نقش تلویزیون در پیشگیری از جرم چه نوع پیشگیری است؟
۱ـ۲ـ۴ـ فرضیه‌های تحقیق
الف) به نظر می‌رسد تلویزیون در جوامع امروزی نقش تکمیلی مهمی در الگوسازی ایجاد پنداره‌های افراد درخصوص ارتکاب جرم و القاء انگیزه مجرمانه دارد.
ب) به نظر می‌رسد تلویزیون به عنوان رسانه تصویری فراگیر با ارائه برنامه‌های مناسب و آموزشی نقش تکمیلی مهمی در پیشگیری از جرم دارد.
ج) به نظر می‌رسد با توجه به اینکه مخاطبان تلویزیون قشر وسیعی از اجتماع هستند، نقش تلویزیون در پیشگیری از جرم از نوع پیشگیری اجتماعی می‌باشد.
۱ـ۲ـ۵ـ پیشینه تحقیق
در عصر حاضر تلویزیون به عنوان رسانه‌ای فراگیر نقش مهمی را در اجتماع ایفا می‌نماید که یکی از این نقش‌ها در حوزه ارتکاب جرم و پیشگیری می‌باشد و به دلیل اهمیت موضوع و تأثیراتی که تلویزیون می‌تواند در این زمینه داشته باشد، جرم‌شناسان و جامعه‌شناسان و اساتید حقوق مقالات و نظریات متعددی را ابراز داشته‌اند و همچنین کتاب‌های زیادی در این زمینه نگاشته شده است.
در بخش پایان‌نامه می‌توان به پایان‌نامه خانم رویا آسیایی با عنوان «نقش رسانه‌ها در پیشگیری از جرم» دانشکده حقوق تهران مرکز و پایان‌نامه آقای کامران شریفی با موضوع «تأثیر رسانه و نقش آن در پیشگیری از بزهکاری کودکان» دانشکده حقوق دانشگاه تهران اشاره کرد. هرچند عنوان کلی رسانه در پیشگیری از ارتکاب جرم در پایان‌نامه‌های ذکر شده شامل مطبوعات، کتاب، رادیو می‌شود، لذا شامل تلویزیون و سینما به‌عنوان رسانه تصویری می‌شود، لیکن در پایان‌نامه‌های مذکور فقط به یک بعد یعنی بحث پیشگیری از جرم پرداخته شده است.
در این پایان‌نامه سعی بر آن است تا به هر دو بُعد اثرگذاری تلویزیون چه در بحث ارتکاب جرم و چه در بحث پیشگیری پرداخته شود.
۱ـ۲ـ۶ـ روش تحقیق
روش تحقیق کتابخانه‌ای، تحلیلی و توصیفی است براساس تمامی کتب و مقالات قابل استفاده و مرتبط با موضوع تحقیق.
۱ـ۲ـ۷ـ محدودیت‌های تحقیق
علیرغم اینکه در تحقیق پیش‌رو محور اصلی بحث را به تلویزیون به‌عنوان رسانه‌ای فراگیر و نقش آن در ارتکاب جرم و پیشگیری قرار دادیم، لیکن در عصر حاضر به دلیل گستردگی رسانه‌های تصویری بر آن شدیم تا رسانه‌ای مانند ماهواره، اینترنت و سینما را بررسی اجمالی نماییم، لذا محدودیت منابع کار را سخت نمود، هرچند اشاراتی کوتاه به این رسانه‌های نوین نیز شده است.
با توجه به گستردگی و تنوع رسانه‌های تصویری و عدم امکان بررسی همه‌جانبه آنها، در این تحقیق به بررسی نقش تلویزیون به‌عنوان رسانه‌ای فراگیر در ارتکاب جرم و پیشگیری به عنوان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آنها پرداخته شده است و در بررسی انواع جرایم، جرایم توأم با خشونت به‌عنوان شایع‌ترین نوع جرایم مورد بررسی قرار گرفته است و همچنین نقش تلویزیون به‌عنوان یکی از موارد پیشگیری اجتماعی بررسی شده است.
با توجه به اینکه تلویزیون از دو عنصر صدا و تصویر همزمان استفاده می‌کند، لذا نقش این رسانه هم در ارتکاب جرم و پیشگیری مورد بحث قرار گرفته است.
محدودیت و مشکل تحقیق این است که در ایران مطالعات اساسی در این زمینه نشده و بیشتر آمارهایی که در کتاب‌ها و مقاله‌ها ارائه شده بر مبنای تحقیقات و مطالعات منابع خارجی بوده است.
۱ـ۲ـ۸ـ سازماندهی تحقیق
تحقیق پیش‌رو با عنوان «نقش تلویزیون در پیشگیری و ارتکاب جرم» در پنج فصل نگارش شده است: در فصل اوّل به کلیات تحقیق، بیان مسأله و اهمیت موضوع پرداخته شده است. در فصل دوم به ادبیات تحقیق و موضوعاتی چون مفهوم رسانه و انواع رسانه، تعریف جرم و نابهنجاری اجتماعی از دیدگاه‌های مختلف و تعریف پیشگیری از وقوع جرم و مفهوم آن و اشاره‌ای اجمالی به انواع پیشگیری بحث شده است.
در فصل سوم نقش تلویزیون در ارتکاب جرم به بحث گذاشته شده است. در ذیل این عنوان موضوعاتی چون: تئوری‌های نقش تلویزیون در ارتکاب جرم و شیوه‌های اثربخشی تلویزیون در ارتکاب جرم و نابهنجاری اجتماعی از جمله تحریک و تسهیل ارتکاب جرم به بحث گذاشته شده است.
در فصل چهارم به نقش تلویزیون در پیشگیری از ارتکاب جرم پرداخته شده است. در این فصل موضوعاتی همچون: آسیب‌شناسی تلویزیون، شاخصه کلی پیشگیری از طریق تلویزیون و پیشگیری از جرم از دیدگاه سطح تأثیر، دیدگاه زمانی و پیشگیری از دیدگاه روان‌شناختی و شیوه‌های پیشگیری از جرم از طریق تلویزیون به بحث گذاشته شده است.
